Filosofie en geschiedenis van de natuurwetenschappen (XB_43013)
Samenvatting
Samenvatting Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen (XB_43013)
26 keer bekeken 3 keer verkocht
Vak
Filosofie en geschiedenis van de natuurwetenschappen (XB_43013)
Instelling
Vrije Universiteit Amsterdam (VU)
Dit document bevat een samenvatting van het vak Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen, behorende tot jaar 3 van de studie Farmaceutische wetenschappen.
Filosofie en geschiedenis van de natuurwetenschappen (XB_43013)
Alle documenten voor dit vak (8)
Verkoper
Volgen
danielleband
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
Samenvatting Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen
Hoorcollege 1. Inleiding
Het common sense-beeld van wetenschap
Er is een opkomst van ‘slodderwetenschap’. Dit kwam door de affaire van Diederik Stapel waarin hij resultaten
had verzonnen. Veel wetenschap is ´slodder wetenschap´. Dit komt door publicaties (bijvoorbeeld mislukte
experimenten die niet worden gepubliceerd), gebrek aan herhaling van onderzoek (en dus geen controle),
statistische incompetentie/desintresse en geen of nauwelijks besef van wetenschapsethiek.
Deze ‘slodderwetenschap’ bedreigd het common sense-beeld van wetenschap. Dit common sense-beeld houdt
in: (1) Wetenschappelijke kennis is objectief. Bij objectieve kennis spelen alleen waarnemingen en speelt het
wereldbeeld geen rol. Samuel George Morton zei in 1939 dat intelligentie de inhoud is van iemands geheel en
baseerde deze intelligentie op de inhoud van iemands schedel. Hieruit bleek dat mannen slimmer waren dan
vrouwen. Later bleek dat mannen standaard een groter schedel hebben dan vrouwen en dit geen rol speelt in de
mate van intelligentie. Dit laat zien dat de ontdekking van Samuel George Morton culturele invloeden had en
niet compleet objectief was. (2) De unieke wetenschappelijke methode is DE manier om kennis over de wereld
te verkrijgen. (3) Wetenschap is waardevrij. (4) In de wetenschap spelen externe invloeden (politiek/financiële
belangen) geen rol, dus alles draait om (empirisch) bewijs. (5) Wetenschappers zijn op zoek naar de waarheid.
De kloonaffaire is hier een voorbeeld van. Hierin werden er twee artikelen gepubliceerd over stamceldonoren
met veel auteurs. De laatste paar auteurs hebben officieel het artikel beoordeeld. Echter bleek het artikel
gefraudeerd en uit de duim gezogen te zijn. Co-auteurschap en de acceptatie van wetenschappelijke kennis
hebben een corrigerende werking maar het kan ook een schijn van interne controle omdat ze het te druk hebben
met ander belangen. Waarom de auteurs niet aan de bel trokken heeft verschillende invalshoeken. (a) sociaal
maatschappelijk of culturele invalshoek (politieke opvattingen en autoritaire georganiseerde cultuur), (b)
ethische invalshoek (de onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek), (c) wetenschapsfilosofische
invalshoek (processen van verificatie en falsificatie, reputatie van wetenschappers en of de peer-review en
andere controlemechanismen betrouwbaar zijn) en (d) de rol van persoonlijke opvattingen/aangehangen
waarden/levensbeschouwelijke visie.
Of het common sense-beeld van de wetenschap wel klopt wordt onderzocht op basis van 4 perspectieven: (1)
wetenschapsfilosofie (onder welke voorwaarden wordt wetenschappelijke kennis geaccepteerd?), (2)
wetenschapsgeschiedenis (welk antwoord ‘geeft’ de geschiedenis op de vraag “wat is wetenschap?”), (3)
wetenschap en mensbeeld (zijn mensen te beschouwen als ‘organismen’, als assemblages van cellen, weefsels,
organen, ….?) en (4) ethiek (hoe behoren wetenschappers te werk te gaan? Mag alles wat kan?).
Onderzoek naar onderzoek en de grenzen aan wetenschap
In deze cursus wordt er onderzoek gedaan naar wetenschap, maar hoe wordt dit uitgevoerd? Dit kan niet via
wetenschappelijk onderzoek, want dan ontstaat het probleem van circulariteit. Dit kan welk worden gedaan via
een historisch perspectief, of een ‘filosofische reflectie’. Zo vroeg Socrates altijd: “Wat bedoel je?” en “Klopt dit
wel?”.
Er zien verschillende visies als het gaat om hoever de wetenschap rijkt. (1) De sciëntistische visie houdt in dat
je beweert dat er maar één vorm van kennis is en dat alle andere vormen van kennis ofwel herleid kunnen
worden tot wetenschap of het label ‘kennis niet waard zijn. Dit zou betekenen dat er geen grenzen aan het
bereik van de wetenschappen zit. (2) De traditionele visie houdt in dat er vele vormen van kennis zijn,
waaronder kennis die niet afgeleid is van wetenschappelijke resultaten.
1
Daniëlle Band
,Samenvatting Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen
De normen van Merton
De normen van Merton zouden het common sense-beeld van de wetenschap bevestigen. Doelen van de
normen van Merton zijn: (1) het vergroten van de betrouwbaarheid van wetenschappelijke kennis en (2) het
voorkomen van misstanden in de wetenschap.
Robert Menton (1942) en de ongeschreven regels van de wetenschappelijke gemeenschap
Communism De resultaten van wetenschappelijk onderzoek moeten openbaar toegankelijk zijn.
Onderzoeksgegevens moeten beschikbaar zijn voor anderen ter controle. De
toegankelijkheid van onderzoeksgegevens zorgt ervoor dat iedereen kan
voortbouwen op reeds ontwikkelde kennis.
Universalism Wetenschap moet open staan voor iedereen en beoordeling van wetenschappelijke
kennis is onafhankelijk van ras, geslacht, sociale positie, nationaliteit, religieuze
identiteit, etc. Een peer reviewer behoort uitsluitend een oordeel te geven over de
‘inhoud’ van een artikel.
Disinterestedness De persoonlijke opvatting en gevoelens van de onderzoeker mogen geen invloed
uitoefenen op de resultaten. Opvattingen over de zin van bepaalde experimenten of
onderzoeksvoorstellen zijn niet verboden – zolang ze berusten op resultaten waar
onder wetenschappers consensus over bestaat en zolang ze maar niet berusten op
bijvoorbeeld financiële belangen
Organized In de wetenschap is systematisch wantrouwen ten opzichte van elk resultaat
scepticism geboden
Darwin, Pasteur en Flemming
Darwin is bekend van de evolutietheorie mee hij de verschillen in snavels van vinken op de Galapagoseilanden
probeert te verklaren. Dit is een standaardvoorbeeld van de common sense-idee dat kijken gelijkstaat aan
begrijpen. Toch blijkt dit niet helemaal waar. Darwin had ter plekke niet genoeg waarnemingen gedaan
waardoor hij niet meteen aan de evolutietheorie heeft kunnen denken. De stelling dat de Galapagos-vinken
Darwin op het idee van evolutie brachten, kun je beter omdraaien: pas toen hij over evolutie nadacht, kwam
Darwin op het idee dat de vinken als bewijsmateriaal voor zijn theorie konden dienen.
Pasteur zou, oppervlakkig gezien, beschreven kunnen worden als de wetenschappelijke held in wiens werk de
common sense-visie op wetenschap is gerealiseerd. Hij stond er om bekend om in het openbaar een experiment
uit te voeren, maar als je zeker wilt zijn van het slagen van een experiment, moet je zekerheden inbouwen die
tegen het ‘experimentele’ karakter ingaan. Dit heeft Pasteur gedaan bij de zoektocht naar een vaccin voor de
dodelijk ziekte miltvuur. Niemand uit het publiek wist dat de uitslag van het openbare experiment al min of
meer vaststond. Bovendien gebruikte hij, zonder dit toe te geven, theorieën van zijn concurrent.
In de tweede wereldoorlog werd penicilline ontdekt door Alexander Flemming, waarna hij veel media aandacht
kreeg. Dit was erg positief omdat wetenschappers in de oorlog voornamelijk negatief in het beeld kwamen en
penicilline zou juist levens kunnen redden. Flemming ontdekte penicilline nadat hij terugkwam van vakantie en
zag dat er een lege vlek zat in zijn petrischaal met bacteriën. Hij ontdekte dat bepaalde virussen stoffen uitstoten
die bacteriën zouden doden. Dit was hij al vaker tegengekomen bij andere virussen, maar dit specifieke virus
was uitzonderlijk. Hij ontdekte ook dat het belangrijk was dat eerst de schimmel werd toegevoegd en vervolgens
pas de bacteriën. Het probleem ontstond vervolgens om penicilline stabiel te houden en in grote hoeveelheden
te produceren. Florey en Chain hielpen hierbij en ontdekte dat penicilline stabiel bewaard kon blijven in een
licht zure oplossing en bij een lage temperatuur (vriesdroog-techniek). Vervolgens moest alleen de productie
worden opgevoerd om het product ook grootschalig te testen. Dit lukte Flemming bij bedrijven in Amerika. Dit
heeft laten zien dat ontdekken niet een één duidelijk aanwijsbare gebeurtenis, maar een proces waar ook
meerdere onderzoekers bij betrokken zijn. Ten slotte speelt de rest van de wereld hierbij een belangrijke rol,
want als de wereld de ontdekking niet accepteert, is het lot van de ontdekking verdwenen.
2
Daniëlle Band
,Samenvatting Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen
Hoorcollege 2. Intellectueel eigendom & de aard van wetenschappelijke
ontdekkingen
Intellectueel eigendom
Intellectueel eigendom is essentieel voor het beloningssysteem wetenschappelijke wereld. Het is een belangrijk
soort “kapitaal” voor een wetenschapper. Reputaties en carrières hangen er van af. Het is tevens problematisch
en vaak aangevochten door anderen. Er is namelijk geen patentsysteem voor puur intellectuele goederen.
Een voorbeeld van hoe het uit de hand kan lopen is bij de ontdekking van het AIDS virus. Een aantal teams
waren hieraan aan het werk. In mei 1983 werd het retrovirus (LAV genaamd) geïsoleerd door het team van Luc
Montagnier. In mei 1984 toonde het team van Robert Gallo aan dat het retrovirus (HLTV-II genaamd) de oorzaak
van AIDS is. Beiden claimen de ontdekking van het HIV-virus dat AIDS veroorzaakt. Dit resulteerde hevige
prioriteitsconflicten gepaard met rechtszaken. In 1987 vonden er regelingen plaats tussen de presidenten van
Frankrijk en de VS. Samen besloten ze dat beide teams ontdekker waren en werden de patenten 50-50 verdeeld.
Tegen alle verwachtingen in ging in 1008 de Nobelprijs naar Montagnier en niet naar Gallo.
Beeld van ontdekking
Ontdekkingen zijn gebeurtennissen gekoppeld aan (1) een specifieke wetenschapper/ontdekker, (2) een
specifieke plaats en (3) een nieuw inzicht of waarneming.
Voorbeeld ontdekking planeet Uranus
Ontdekker William Herschel was muzikant, maar sterrenkunde was zijn hobby. Herschel schreef in zijn
aantekeningen , die goed zijn bewaard, op dat hij iets nieuws aan de hemel zag. Hij wist niet of het een ster of
een komeet was, maar aangezien sterren stil staan en kometen bewegen, beweerde hij een komeet gezien te
hebben. Het object was al 17 keer eerder waargenomen en als eerste door John Flamsteed. Flamsteed
registreerde het als een ster. Voor kometen geldt dat het een nieuwe of een teruggekeerde oude komeet kan
zijn. Om dit te onderscheiden moet de baan worden geconstrueerd, maar dit is moeilijk met alleen observaties
en het vereist moeilijke berekeningen. Na een paar maanden komen ze tot de conclusie dat de constructie van
de baan niet lukt. Nevil Maskelyne vermoedt dat het geen komeet is maar een planeet. Anders Lexell
reconstrueerde de planeetbanen die goed overeenkomt met de waarneming. Herschel zelf was hier niet van
overtuigd, want hij dacht dat het voorwerp naar de aarde toe bewoon terwijl, volgens de planetenbaan, het
van de aarde weg zou moeten bewegen. Uiteindelijk moet Herschel toegeven dat het inderdaad een planeet is
in plaats van een komeet.
Voorbeeld vitamine B1
Cristiaan Eijkman heeft in 1929 de Nobelprijs gewonnen voor fysiologie of geneeskunde voor de ‘discovery of
the antineuritic vitamin’, die helpt beri-beri te voorkomen. Eind jaren 1880 ontstaat beri-beri in een militair
hospitaal in een Nederlandse kolonie. Beri-beri is een fatale ziekte die aantasting aan het zenuwstelsel
veroorzaakt. Er is een snelle opkomst van Beri-Beri eind van de 19de eeuw en komt standaard veel voor in
gevangenissen en het leger in een politiek gevolige periode van herhaalde opstande tegen koloniale regime
(atjeh-oorlogen). De Nederlandse regering geeft Pekelharing de opdracht om de oorzaak van Beri-Beri op Java
te onderzoeken. Hij is voorzien van een bescheiden laboratorium in militair hospitaal Batavia met Eijkman als
assistent. Pekelharing concludeert dat Beri-Beri ontstaat door een bacteriële ziekteverwekker en adviseert een
complete ontsmetting. Pekelharing keert terug naar Nederland in 1887 en draagt het directeurschap over aan
Eijkman die het onderzoek voort zet. In 1889 signaleert Eijkman plotseling uitbraak van een zenuwaandoening
onder kippen gevolgd door een plotseling herstel nadat kippen tijdelijk werden gevoed met de restanten van
geslepen rijst. Eijkman stelt een verband vast tussen ‘pluimvee polyneuritis’ en het dieet met geslepen (witte)
rijst. Hij komt tot de conclusie dat het zilvervlies (vlies om rijst) een beschermende werking bevat, maar wordt
verwijderd door machinaal slijpproces. Adolphe Vorderman is een epidemiologische studie in gevangenissen
3
Daniëlle Band
, Samenvatting Filosofie en de geschiedenis van de natuurwetenschappen
Java en toont een overtuigend verband tussen Beri-Beri en geslepen rijst. Hij publiceert de resultaten in 1897.
Eijkman suggereert dat zilvervlies een tegengif bevat tegen een zenuw beschadigend gif geproduceerd door
micro-organen die floreren op het zetmeelrijk dieet van rijst. Het onderzoek op Java wordt voortgezet door
Gerrit Grijns. In 1901 toont Grijns aan dat, niet alleen zilvervlies, maar ook veel peulen en bonen bescherming
bieden. Grijns begint te twijfelen aan de bacterie theorie, maar dekt eerder aan een voedingsdeficiëntie. In
1907 luidt hij de bacteriologische ziekteverwekker uit en in 1910 beweert hij dat Beri-Beri ontstaat door een
gebrek aan ‘zenuwvoedsel’. Eijkman verzet zich hier tegen en heeft voorkeur voor de bacteriologische oorzaak.
In 1913 werd het bacteriologische gif niet uitgesloten, want als de infectietheorie al zwak staat geldt dat ook
voor de voedingstheorie, maar in 1918 neemt de vitamineterminologie toch over. In 1929 vond er, in Nobel-
voordracht, reconstructie van de ontdekking plaats vanuit het vitamineperspectief. In 1912 noemt de Poolse
biochemicus Casimir Funk de anti-beriberifactor ‘vitamine’. In 1926 isoleert Janse de anti-beri-beri-vitamine en
introduceert de term thyamine. In 1936 stelt Robert Wilams de chemische structuur vast en slaagt erin om het
te synthetiseren.
Spreken van ontdekking
Er zijn verschillende dingen nodig om van een ontdekking te kunnen spreken. Dit kunnen (1) waarnemingen
zijn, (2) iets als iets nieuw herkennen, (3) inzicht hebben in aard van het ontdekte, (4) overtuigende argumenten
of (5) brede erkenning van ontdekking. Volgens Koen is wetenschap een opstapeling van kennis. Om de zoveel
tijd gaat er tegen alle ontdekkingen een sloopkogel aan en wordt het opnieuw opgezet met een nieuwe kijk. Dit
noemt hij wetenschappelijke revolutie. Het komt er op neer dat elke wetenschappelijk ontdekking een proces
is.
Het proces van een ontdekking bestaat uit 5 stappen: (1) een nieuw verschijnsel als nieuw herkennen, (2)
authenticiteit vaststellen, (3) interpretatie (vaak eerst in een bekende categorie (zoals een ster, komeet,
bacterie) en later ontstaat de ontwikkeling van een nieuw begrippenapparaat), (4) ondersteuning zoeken voor
interpretatie en (5) acceptatie door wetenschappelijke gemeenschap. Wetenschappers kijken vaak niet kritisch
naar de uitkomsten die zij verwachten waardoor ze de uitkomsten die ze niet verwachten vaak weglaten. Dit
kan zorgen voor fraude in artikelen.
Bij ontdekkingen zijn vaak meerdere wetenschappers betrokken, omdat een ontdekking vaak heel veel kleine
stappen vergt en hierdoor kan een ontdekking meestal niet aan één iemand worden toegeschreven. Dit gebeurt
in de regel echter wel.
Waarom het Eureka-beeld bestaat komt door meerdere redenen: (1) ‘Hindsight bias”. Dit omvat de neiging om
achteraf gebeurtenissen te zien als meer specifiek, logisch en voorspelbaar. (2) Mattheus-effect. Dit omvat het
feit dat wetenschappelijke credits sneller gegeven worden aan bekende wetenschappers. Dit bevat het
probleem dat een fundamentele mismatch tussen productie van kennis, dat collectief is en teamwork bevat, en
de beloning van kennisproductie, wat vaak individueel is en belangrijk is voor de carrière, reputatie en prijzen.
Dit probleem speelt ook bij uitvindingen. Hiervoor geldt in grote lijnen hetzelfde als voor ontdekkingen, namelijk
processen met een complexe interne structuur en de bijdrage van meerdere betrokkenen. Echter kan bij
uitvindingen het eigendom beschermd worden via patenten. In de regel heeft het wel een andere interne
structuur, een lange weg van een wetenschappelijk idee naar een praktische realisering en commerciële
haalbaarheid. De meeste ideeën stranden namelijk onderweg.
4
Daniëlle Band
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper danielleband. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
