Rechten en plichten 1.1 2017-2018
Rechten en plichten 1.1
Hoofdstuk 1 : Het recht en zijn bronnen.
Leerdoelen
• Het begrip recht omschrijven en de noodzaak hiervan in de samenleving weer te geven
• De verschillende rechtsbronnen te benoemen, te omschrijven en in een hiërarchische volgorde
weer te geven
• De verschillende soorten wetgeving te benoemen en te bespreken
• De verschillende rechtstakken schematisch weergeven en omschrijven
Dankzij het recht is samenleven mogelijk. Dit is pas mogelijk wanneer wij van elkaar weten hoe wij
in bepaalde omstandigheden zullen reageren. Een samenleving kan maar bestaan wanneer er
bepaalde afspraken worden gemaakt die het mogelijk maken te voorspelen hoe iemand in een
gegeven situatie zal reageren.
Recht geldt voor IEDEREEN. Dit in tegenstelling tot katholiek recht (ook codex, rechtbanken (=de
rota), misdrijven (=zonden) en straffen (=paenitentia)) dit geldt enkel voor zij die er toe aangesloten
zijn. Idem advocaten (deontologie),
We hebben regels nodig om samen te kunnen leven. Wat wordt er verwacht?
« Geen gemeenschap zonder recht, geen recht zonder gemeenschap. »
1.1 Het begrip recht
Recht: een geheel van gedragsregelen, voorschriften die ons gedrag in een bepaalde richting
proberen te sturen.
Drie belangrijke elementen : (examenvraag)
-gedragsregelen: niet alle gedragsregelen zijn recht. Dit zijn voorschriften die ons gedrag in een
bepaalde richting sturen.
-afdwingbaar: Dat wilt zeggen dat ze nageleefd moeten worden. Wanneer men dit niet doet
loopt men het risico om gesanctioneerd te worden.
-via staatsapparaat, alleen bij een rechtsregel niet een gedragsregel. Een rechtsregel
ontleent zijn gezag aan de overheid. Bij niet-naleving ervan kan het staatsapparaat in werking
treden om de naleving af te dwingen. (politie en rechtbank)
• Rechtsregel = voor iedereen
• Normeringsstelsel (gebaseerd op geloof/ideologie) = enkel afdwingbaar als gevolg van de vrije
keuze van de persoon die zich er aan wil onderwerpen.
• Een vereniging zal bijvoorbeeld bepaalde regels vastleggen voor de eigen organisatie. Hiertoe
is men dan ook gebonden als men lid wil worden van deze vereniging.
• Een beroepsgroep zal ook een eigen beroepscode/ deontologie kennen. Deze regels = niet
universeel. Wel toepasbaar en afdwingbaar via een eigen orgaan en ook via de
strafrechtbanken.
Recht ontstaat NIET op zich, maar wordt beïnvloed door andere elementen.
1.2 Indeling van het recht
Opdeling :
De totaliteit wordt ingedeeld in diverse rechtstakken
1
, Rechten en plichten 1.1 2017-2018
1.2.1 publiek recht – privaat recht
1.2.2 nationaal recht – internationaal recht
Deze twee onderverdelingen kan men in combinatie brengen ->
Vier groepen :
• nationaal privaat (1.2.5)
• nationaal publiek (1.2.3)
• internationaal privaat (1.2.6)
• internationaal publiek (1.2.4)
1.2.1 Publiek – privaat recht
(bv. publiek recht : grondwettelijk recht ; België is een federale staat, samengesteld uit
gemeenschappen en gewesten)
(bv. privaat recht : burgerlijk recht ; zonder toestemming van zijn ouders mag een minderjarige
geen huwelijk aangaan)
Publiek recht: de rechtstreeks die de organisatie van de samenleving, de structuur van de staat
en de supranationale structuren tot voorwerp hebben. Het heeft het algemene belang en het
goede beheer van de openbare diensten tot doel.
-> groot publiek, geld voor iedereen, grondwet
Privaat recht: regelt de verhoudingen tussen de individuen, groepen van individuen,
rechtspersonen onderling
-> tussen twee personen of kleine groepen bv: huwelijk.
1.2.2 Nationaal en internationaal recht
Nationaal recht (België) : behelst alle rechtsregels die van toepassing zijn binnen de grenzen van
een internationaal erkende staat.
Internationaal recht (over de grenzen heen): het grensoverschrijdend recht overstijgt de
landgrenzen.
(bv. nationaal recht : alle Belgen zijn gelijk voor de wet)
(bv. internationaal recht : de Staten die partij zijn, erkennen dat ieder kind het inherente recht op
leven heeft)
Verschillende rechtstakken :
• grondwettelijk recht (nationaal publiek) voor iedereen, grondrechten
• volkenrecht (internationaal publiek) rechten voor volken
• burgerlijk recht (nationaal privaat) huwelijk (privaat)
• IPR (internationaal privaat) het gaat om regeltjes, wetgeving van toepassing
1.2.3 nationaal publiek
Grondwettelijk recht - staatsrecht
- Grondwet en bijzondere rechten die een uitvoering van de grondwet zijn
- Inhoud: inrichting van de staat en fundamentele rechten en vrijheden van de burgers
Administratief recht
- Geheel van de wetgeving die betrekking heeft op praktische werking van staatsadministratie.
2
, Rechten en plichten 1.1 2017-2018
Strafrecht en strafprocesrecht
Strafrecht: Welke handelingen zijn strafbaar en welke straffen zijn daarvan op toepassing
Strafprocesrecht: regelt de inrichting en de bevoegdheid van de strafrechtscolleges. (bv: hof van
assisen en politierechtbank)
Fiscaal en begrotingsrecht
Beide takken regelen de staatshuishouding
• Fiscaal recht: reglementeert de inkomsten die via belastingen worden ontvangen.
• Begrotingsrecht: regelt de uitgaven.
Waarom is er een indeling?
De inhoud, alles rond handelsrecht wordt binnen een bepaalde tak weergegeven.
1.2.4 Internationaal publiek recht
volkenrecht: regelt de wijze waarop staten onderling betrekkingen hebben met elkaar en hoe je
hun afspraken in verdragen vastleggen.
-> internationaal strafrecht
1.2.5 Nationaal privaatrecht
• Burgerlijk recht: regelt de meest elementaire verhoudingen tussen de burgers. Iedereen
wordt vroeg of laat geconfronteerd met een groot deel van de regels. bv: het statuut van de
persoon, goederen,…
• Handelsrecht: regelt het statuut van de handelaren en de commerciële activiteiten bv: de
productie of aankoop van goederen.
1.2.6 Internationaal privaat recht
IPR: internationaal privaat recht, maar het reikt geen oplossingen aan voor eventuele conflicten.
Het enige wat het IPR doet is= een verwijzingsregel geven aan de Belgische rechter als hij een
multinationaal probleem moet beslechten (een eind maken aan, een besluit maken).
DOEL: uitmaken welke nationale wetgeving van toepassing is op een rechtsverhouding waarin
elementen voorkomen uit verschillende staten. bv: huwelijk tussen belg en Nederlander
1.2.7 Bijzondere gevallen
- Door nieuwe ontwikkelingen -> sommige rechtstakken bepalingen die zowel tot publiek als
privaat recht horen en ze dienen daarom in een aparte categorie vermeld te worden.
- bv. sociaal zekerheidsrecht: omvat arbeidsrecht en het sociale zekerheidsrecht (regelt ziekte,
invaliditeit, werkloosheid, arbeidsongeval).
- bv: arbeidsrecht: regelt de verhouding tussen werkgevers en werknemers. Naast de wetgeving
ook domein collectief arbeidsrecht tot stand gebracht door vertegenwoordigers is specifiek in
dit domein het collectief arbeidsrecht tot stand gebracht door vertegenwoordigers van
werknemers en werkgevers.
Examenvraag
Burgerlijk recht valt onder
A.
B.
C.
3
, Rechten en plichten 1.1 2017-2018
Schematische voorstelling
nationaal Internationaal
Privaat Burgerlijk recht Privaat, nationaal en Internationaal
Handelsrecht internationaal = privaatrecht ( IPR)
Individueel arbeidsrecht internationaal
Gerechtelijk privaat recht arbeidsrecht
<—————————->
Privaat en publiek en
nationaal: collectief
arbeidsrecht sociaal
zekerheidsrecht
Publiek Grondwettelijk recht Publiek, nationaal en Volkenrecht
Administratief recht internationaal= Internationaal strafrecht
Strafrecht Economisch recht
Strafprocesrecht <—————————->
Fiscaal recht
Begrotingsrecht
(milieurecht en
ruimtelijke ordening.
1.3 Bronnen van het recht
Voor recht te kunnen toepassen moet men de inhoud kennen: deze zit vervat in rechtsbronnen
Het UNO-verdrag ter bescherming vd politiek vluchtelingen ontneemt zelfs aan de individuele
staten de bevoegdheid om over bepaalde voorschriften zelf te beslissen. Verdragsrecht is ook
mogelijk over kleine detalis (bv. Beslechting over weidegrond in grensgebied of over enkele
kilometers staatsgrens.
examenvraag
Privaat, nationaal en internationaal: internationaal arbeidsrecht
Privaat, publiek en nationaal: collectief arbeidsrecht, sociaal zekerheidsrecht
Publiek: nationaal en internationaal = economische recht
Hiërarchische opsomming : (bv: Belgische boven gewoonte)
• Internationale rechtsbronnen
• Belgische federale wetgeving
• Gewoonterecht
• Rechtspraak en rechtsleer
1. Internationale rechtsbronnen, belgische federale wetgeving, gewoonterecht en rechtspraak en
rechtsleer
2. De grondwet, de wet, het koninklijk besluit, het ministerieel besluit
3. Federale wetgeving, regionale wetgeving, provinciale wetgeving, gemeentelijke wetgeving,
onderverdeling onder Belgische wetgeving
1.3.1 Internationale rechtsbronnen:
Bepaalde rechtsregelen van internationale aard kunnen geldingskracht hebben binnen het
Belgische grondgebied en voor de Belgische onderdanen, mogelijk in twee gevallen.
4
