De syllabus van Bart Keunen in een overzichtelijke samenvatting gegoten. Elk besproken werk staat in een kader opgedeeld in de verschillende kenmerken (jaar van uitgave, kenmerken...). Geslaagd eerste zit.
Inhoudstafel
Deel 1: Literatuur in de middeleeuwen (5e – 15e eeuw) ............................................................................................................. 4
Relevantie van de middeleeuwse literatuur ................................................................................................................................ 4
1. Periodisering ................................................................................................................................................................... 4
2. Cultuurhistorische context van de middeleeuwse literatuur ...................................................................................... 5
Hoofdstuk 1: Vroeg-middeleeuwse literatuur (5e– 10e eeuw) .................................................................................................... 5
1. Oudgermaanse literatuur (700 – 1250) ........................................................................................................................ 5
3. Karolingische Renaissance ............................................................................................................................................. 7
Hoofdstuk 2: Hoog-middeleeuwse literatuur (11e – 13e eeuw) .................................................................................................. 8
1. Cultuurhistorische context............................................................................................................................................. 8
2. Aristocratische literatuur ............................................................................................................................................... 9
3. Burgerlijke literatuur .................................................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 3: Literatuur in de late middeleeuwen (13e – 15e eeuw) ........................................................................................ 12
1. Cultuurhistorische context........................................................................................................................................... 12
2. Dante Alighieri als exponent van de middeleeuwse eenheidscultuur ...................................................................... 13
3. Herfsttij der middeleeuwen ......................................................................................................................................... 16
Deel 2: Renaissance (14e – 16e eeuw) ...................................................................................................................................... 18
Ontstaan en betekenis van de renaissance ................................................................................................................................ 18
1. Periodisering ................................................................................................................................................................. 18
2. Cultuurhistorische context........................................................................................................................................... 18
3. Het humanisme ............................................................................................................................................................ 19
Hoofdstuk 4: Kenmerken van de renaissancecultuur ................................................................................................................ 22
Hoofdstuk 5: Het renaissancedrama (16e eeuw) ....................................................................................................................... 25
1. Cultuurhistorische achtergrond................................................................................................................................... 25
2. William Shakespeare (eind 16e – begin 17e eeuw) ................................................................................................... 26
Hoofdstuk 6: Het ontstaan van de moderne roman (16e-eeuwse renaissance) ...................................................................... 27
1. Voorgeschiedenis van de roman ................................................................................................................................. 27
2. Cervantes (1605 – 1615) .............................................................................................................................................. 29
3. François Rabelais (1494 – 1553) .................................................................................................................................. 29
Deel 3: Maniërisme, Barok en Classicisme (16e – 17e eeuw) .................................................................................................... 31
Hoofdstuk 7: Maniërisme en barok (16e – 17e eeuw) ............................................................................................................... 31
1. Terminologie, situering en periodisering .................................................................................................................... 31
2. Cultuurhistorische achtergrond................................................................................................................................... 32
3. Kenmerken van maniërisme en barok ........................................................................................................................ 33
4. Vertegenwoordigers..................................................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 8: Het Classicisme (17e eeuw) ................................................................................................................................... 38
1. Inleiding......................................................................................................................................................................... 38
2. Kenmerken.................................................................................................................................................................... 39
3. Vertegenwoordigers..................................................................................................................................................... 39
Deel 4: Achttiende-eeuwse Literatuurstromingen ................................................................................................................... 41
Hoofdstuk 9: Paradoxen van de achttiende-eeuwse literatuur ................................................................................................ 41
1. Overzicht van de voornaamste tendensen in de 18e eeuw ....................................................................................... 41
2. Cultuursociologische situatie in de 18e eeuw ............................................................................................................. 41
1. De rol en de sociale basis van de burgerlijke ideeën.................................................................................................. 42
2
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
Hoofdstuk 10: Pseudoclassicisme – Rococo............................................................................................................................... 44
1. Zedenkomedies van het pseudoclassicisme ............................................................................................................... 44
2. Rococoliteratuur (tweede helft 18e eeuw) ................................................................................................................. 44
Hoofdstuk 11: De Verlichting (18e eeuw) ................................................................................................................................... 45
1. Inleiding......................................................................................................................................................................... 45
2. Vertegenwoordigers van het Verlichtingsdenken ...................................................................................................... 47
Hoofdstuk 12: Preromantiek (18e eeuw).................................................................................................................................... 52
1. Inleiding......................................................................................................................................................................... 52
2. Kenmerken van de Preromantische esthetica ............................................................................................................ 53
Deel 5: Literaire ontwikkelingen in de negentiende eeuw ....................................................................................................... 56
Inleiding ........................................................................................................................................................................................ 56
1. Continuïteit ten opzichte van de 18e eeuw................................................................................................................. 56
2. Cultuurhistorische context........................................................................................................................................... 56
4. Kunstsociologische situatie: de autonomie van de kunstenaar ................................................................................. 57
Hoofdstuk 14: Romantiek............................................................................................................................................................ 58
1. Literaire kenmerken ..................................................................................................................................................... 58
1. Realisme in het kader van de romantiek..................................................................................................................... 62
Hoofdstuk 15: Realisme (tweede helft van de 19e eeuw) ......................................................................................................... 62
1. Inleiding......................................................................................................................................................................... 62
2. Cultuurhistorische context........................................................................................................................................... 63
3. Kenmerken van de realistische esthetica.................................................................................................................... 64
4. Vertegenwoordigers van de realistische romankunst................................................................................................ 64
5. Vertegenwoordigers van het realistische en naturalistische drama ......................................................................... 68
Hoofdstuk 16: Symbolisme (19e en vroege 20e eeuw) .............................................................................................................. 70
1. Kenmerken.................................................................................................................................................................... 70
2. Voorlopers van het symbolisme .................................................................................................................................. 71
3. De symbolisten ............................................................................................................................................................. 73
Deel 6: Literaire ontwikkelingen in de 20e eeuw ...................................................................................................................... 75
Hoofdstuk 17: De historische avant-gardebewegingen (ca. 1910 – ca. 1930) ......................................................................... 75
1. Futurisme ...................................................................................................................................................................... 76
2. Expressionisme ............................................................................................................................................................. 77
3. Dadaïsme ...................................................................................................................................................................... 78
4. Surrealisme ................................................................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 18: Ontwikkelingstendensen in de 20e-eeuwse roman........................................................................................... 80
1. Neorealisme in de 20e-eeuwse roman: psychologisch realisme ............................................................................... 80
2. De modernistische roman............................................................................................................................................ 81
3. De postmodernistische roman .................................................................................................................................... 85
4. De roman in de postkoloniale wereld ......................................................................................................................... 85
5. Roman in de Gender-problematiek ............................................................................................................................. 85
Hoofdstuk 19: Ontwikkelingstendensen in het 20e eeuwse theater ........................................................................................ 86
1. Realistisch-naturalistisch theater ................................................................................................................................ 86
2. Avant-gardetheater ...................................................................................................................................................... 87
3
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
Deel 1: Literatuur in de middeleeuwen (5e – 15e eeuw)
Relevantie van de middeleeuwse literatuur
1. Periodisering
Afbakening
De middeleeuwen worden traditioneel ingedeeld in drie periodes:
- De vroege middeleeuwen (vanaf de val van het Romeinse rijk in 476 tot aan het einde van het millennium)
- De hoge middeleeuwen (11e eeuw – midden van de 13e eeuw)
- De late middeleeuwen (einde 13e eeuw – 15e eeuw)
≠ volledig van toepassing voor een literatuurhistorisch overzicht
Want: culturele ontwikkeling sluit niet helemaal aan bij politieke geschiedenis
Overzicht evoluties
A. De vroege middeleeuwen
• Weinig culturele productie:
- In het Latijn: filosofische en religieuze teksten
- In de volkstaal: vooral orale overlevering
• Eerste bloeiperiode in de literatuur (5e eeuw – einde van de 10e eeuw)
• Eerste teken nieuwe culturele conditie: Karolingische Renaissance
= een cultuur gekenmerkt door een heropflakkering van de waarden van de Klassieke Oudheid en door een
sterke oriëntatie naar christelijke waarden
B. De hoge middeleeuwen
• Begin = gekenmerkt door culturele en sociale ontwikkelingen
• Bloeiperiode van het literaire leven vanaf de 12e eeuw: nieuwe genres, thema’s… in volkstaal
• 2 culturen:
- Aristocratische cultuur (troubadoers)
- Stedelijke cultuur
→ eerste tekenen burgerlijk waardepatroon
C. De late middeleeuwen
• Stadscultuur: ‘Het herfsttij der Middeleeuwen’ (J. Huizinga, 1919)
• Leidt de renaissance in
• Sterk onder invloed van de middeleeuwse eenheidscultuur:
- Het laat-middeleeuwse werk van Dante geldt als culminatiepunt
- Vormen van nieuwe mentaliteit
= brug naar renaissance
- Andere laat-middeleeuwse literatuurvormen die afwijken van het middeleeuwse cultuurpatroon:
worden onder de noemer ‘renaissance’
= periode van verbrokkeling
4
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
2. Cultuurhistorische context van de middeleeuwse literatuur
De middeleeuwse eenheidscultuur (9 e eeuw – ca. 1250)
• Goddelijke orde bepaald alles (religieus, wetenschappelijk en sociaal)
→ geeft eenheid aan de cultuur
• Gemeenschappelijke manier van denken en handelen:
- Gotische bouwkunst
- Scholastieke wijsbegeerte
- Ridderideaal
• Opgebouwd vanaf de 9e eeuw (Karel de Grote)
• Hoogtepunt op het einde van de hoge middeleeuwen (ca. 1250)
• Verval vanaf de late middeleeuwen
Elementen van de middeleeuwse eenheidscultuur
• Overblijfselen van de oude Keltische cultuur
• Nieuwe beschavingsvormen
• Germaanse en Slavische (minder) bevolkingsgroepen
• Joods-christelijke levensbeschouwing
• Restanten van de antieke cultuur
De middeleeuwse habitus
• Eenheidscultuur baseert zich op een conformiteit van denken en handelen
→ voorstellingen en gedragsregels
• Panofsky: omschrijft het geheel van ‘culturele vaardigheid’ als de middeleeuwse ‘habitus’
= het collectieve aspect van de individuele cultuurinstellingen
Hoofdstuk 1: Vroeg-middeleeuwse literatuur (5e– 10e eeuw)
Kennisclip: 3 en 1
1. Oudgermaanse literatuur (700 – 1250)
1.1. Kenmerken van de Oudgermaanse verhaalcultuur
Oudgermaanse literatuur
Datering 700 – 1250
Belang • Oudgermaanse verhalen geven een goed beeld van Germaanse cultuur
tijdens de vroege middeleeuwen
Overdrachtsvorm / • Orale literatuur
auteurs → voortgedragen door militaire dichters: skopen (West-Europa) en skalden
(Scandinavië)
Stijl • Verhalen op rijm
• Eenvoudig, functioneel rijm
• Latere, schriftelijke versies: verfijnder
Thema • Historische gebeurtenissen (volksverhuizingen, 5e / 6e eeuw)
• Heldenverhalen met een vast narratief schema
• Legitimatie van het gezag van de vorst
Zie: Röksteen (= runeninscripties bewaard in Östergötland)
• Christelijke elementen (kerstening West-Europa)
5
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
• Plot:
→ heldenverhalen met vast schema (opdracht)
→ complex geheel van verhaallijnen
→ scherpe morele contrasten; allusies op stammentwisten en ruzies
1.2. Schriftelijke documenten uit de Oudgermaanse cultuur
Beowulf-epos
Beowulf
e
Ontstaan 8 eeuw
Manuscript 10e eeuw
Taal Oud-Engels (taal van de Angelen en de Saksen)
Kenmerken • Oudste tekst uit de Engelse literatuur
Thema • Heldenverhaal:
→ Grendl (en zijn moeder) wordt gedood door Beowulf
→ Beowulf wordt koning
→ derde monster wordt zijn dood
• Speelt zich af in Denemarken
Hildebrandslied
Hildebrandslied
Ontstaan 8e eeuw
Manuscript Eerste helft van de 9e eeuw
Taal Oud-Duits (taal van de Langobarden)
Thema • Gevecht tussen vader en zoon
Nibelungenlied
Beowulf
e
Ontstaan 8 eeuw (?)
Manuscript 13e – 14e eeuw
Taal Oud-Duits
Kenmerken • Populaire legendes over Germaanse helden (Siegfried, Brunhilde…)
• 31 fragmenten bleven bewaard
→ 9 beschouwd men als volledig
• Nationalistisch getint gedicht
→ kreeg hierdoor opnieuw actualiteitswaarde in de romantiek
Bv.: Richard Wagners interpretatie van de Noorse Völsungensaga
Thema • Tragische heldendood
• Conflict tussen goed en kwaad (licht en duisternis)
• Vergelding van onrecht, trouw en verraad
• Motieven:
- Mantel van de dwergenkoning
- Toverstaf uit de Nibelungenschat
- Doden van de draak
- (On)kwetsbaarheid van Siegfried
6
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
2. Oudscandinavische literatuur (700 – 1250)
2.1. Kenmerken van de Oudscandinavische verhaalcultuur
Oudscandinavische literatuur
Datering 700 – 1250 (bloeitijd tussen 800 en 1100, opgetekend in de 13e eeuw)
Overdrachtsvorm • Orale literatuur
Belang • Voornaamste bron van kennis over de Oudgermaanse cultuur en literatuur
Genres a. Eddaliederen
• 29 liederen over helden en goden
• Inhoud varieert naargelang het tijdperk:
- Heldenliederen (voor 1000)
- Godenliederen (10e en 11e eeuw)
- Gedichten met christelijke inspiratie (na de 11e eeuw)
• Vorm:
- Eenvoudige versvorm en stijl
- Structuur wordt bepaald door het alliteratievers, aangewend in
rapporterende beschrijvingen en dialogen
Bv.: Aforismen uit de Hávámal; het lied van de Hoge (maakt deel uit van
heldenliederen)
b. Skaldenpoëzie
• Te situeren tussen de 9e en de 12e eeuw
• Stilistisch nog verfijnder dan de Eddaliederen:
- Gebruik van binnenrijm
- 8-regelige strofen
- Duidelijk metrisch schema (6 syllabische verzen met 3 accenten)
• Deze poëzie beïnvloede de thematiek van de pre-romantische
literatuur
c. Saga’s
• Prozavorm uit Ijsland
• Drie groepen:
- Familiesaga’s
- Koningssaga’s
- Fornaldasaga’s (over mythologische en legendarische figuren)
Bv.: Laxdᴂla saga (Noordwest IJsland, orale traditie, ca. 900; neergeschreven
in 1245)
3. Karolingische Renaissance
• Ontstaan van de eenheidscultuur:
- Het antieke cultuurideaal
- De christelijke levensbeschouwing
- Driedelig: ridderdom, geestelijkheid en boerenstand
= basis voor de middeleeuwse eenheidscultuur
3.1. Literatuur van de Karolingische Renaissance
= chanson de geste
7
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
3.2. Kenmmerken van de chanson de geste
Chanson de geste
Overdrachtsvorm / • Orale literatuur
auteurs → gezongen door jongleurs (= beroepsdichters): skopen (Zuidgermaanse
wereld) en skalden (Noordgermaanse wereld)
• Gezongen met instrumentale begeleiding
Publiek • Gewone volk
Stijl • Verzen: decasyllaben die sterk variëren in lengte
Thema • Liederen over heldendaden
• De liederen hebben een duidelijke ideologische (= propagerende) functie:
- Verheerlijken van de heersende klasse
- Bestendigen van de bestaande (nieuwe) maatschappelijke orde
- Uitdragen van christendom
• Centrale figuren: Karel de Grote en diens omgeving
• De Karolingische thematiek leeft voort na de 9e eeuw
→ vaak kent men de chanson de geste via latere, hoog-middeleeuwse
versies
Genres a. Lofliederen
→ bevestigen feodale geest (= trouw aan de heer)
b. Heldenliederen
→ cultiveren strijdlust, heldenmoed en de christelijke inslag van de
Voorbeeld Chanson de Roland
Hoofdstuk 2: Hoog-middeleeuwse literatuur (11e – 13e eeuw)
1. Cultuurhistorische context
1.1. Algemene schets
• Politieke gebeurtenissen
• Economische heropbloei
• Sociale taakverdeling
• De bloei van de middeleeuwse eenheidscultuur
• De eenheidscultuur in de literatuur
• 3 belangrijke fenomenen:
- De macht van de clerus
- De bloei van de aristocratische cultuur
→ grote verfijning in gedrag en denken
- Opkomst stadscultuur
→ eerste vormen van burgerlijke cultuur
De bloei van de middeleeuwse eenheidscultuur
• Ontwikkelingen binnen de religieuze instituties en binnen de riddercultuur
→ totstandkoming van een uniform voorstellings- en handelingspatroon
• Stabiele eenheidscultuur in de Franse 12e eeuw:
- Nieuwe renaissance van het klassieke cultuurideaal
- Hoogtepunt van de christelijk-middeleeuwse levenshouding
→ middeleeuwse habitus krijgt haar definitieve gestalte
8
,Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
Gevolgen voor het literaire leven
• Ontwikkeling riddercultuur en aristocratische gedragscode
• Literaire leven staat in het teken van de gedragscode van de clerus en de aristocratie
• Ridderstand ontwikkeld eigen cultuur: hofcultuur of hoofse cultuur
↔ de spiritualistische Latijnse literatuur (voor de 12e eeuw ↔ na de 12e eeuw)
• Opkomst stedelijke literatuur waar deze gedragscode minder prominent aanwezig is
1.2. Bloei van de aristocratische cultuur
Ridders: vrije aristocraten in dienst van de koning, of ondergeschikte edelen die lenen verwierven en in ruil
daarvoor trouw en politieke onderdanigheid verzekerden
• Vanaf de 11e eeuw
• Toenemend belang van ridderklasse en aristocratische gedragscode
• Ridderschap kent bloeiperiode in de tweede helft van de 12e eeuw
• Ridderideaal neemt vaste vorm aan vanaf de 11e eeuw onder impuls van de kruistochten (occitaanse
cultuur)
→ einde 12e eeuw: vaststellen toenemende verfijning van zeden en gewoonten (= manierenboekje)
Bv.: Tannhäuser, Hofzucht (ca. 1250) en Der deutsche Cato (12e eeuw)
• Taak aristocratie: sociaal en spiritueel-christelijk ideaal
• Inspiratiebron: Zuid-Frankrijk (Provence, Aquitanië)
1.3. Opkomst stadscultuur
• Groei macht en de aantrekkingskracht van de steden in de 11e, maar vooral in de 12e en 13e eeuw
• Stedelijke burgerij brengt eerste vormen van kapitalisme voort (handel tussen de Hanzestaden, opkomst
van bankwezen in de 12e en 13e eeuw)
• Opkomst stadscultuur zorgt voor:
- Ontstaan van een meer heterogene sociale wereld
- Een cultuur die deels afwijkt van de hoofdstroom van de middeleeuwse cultuur
→ meer aandacht voor het alledaagse, sociale leven en ‘volkse’ ervaringen
= een geleidelijk proces (pas in de 18e eeuw verschuift de burgerlijke cultuur van de periferie naar het centrum
van de Westerse cultuur
2. Aristocratische literatuur
• Belangrijkste deel van de literatuur in de hoge middeleeuwen ontstond binnen de aristocratie
= door en door aristocratisch
2.1. Kenmerken van de aristocratische literatuur
Hoofse literatuur
Belang • De hoofse liefdescultus maakte het erfenissysteem beheersbaar
• De cultus van de vrouw bevestigd de feodale hiërarchie
Overdrachtsvorm / • Troubadours: componisten van minneliederen of vertellers van
auteurs ridderromans (verspreid zich vanuit Zuid-Frankrijk)
→ zochten vaak vaste beschermheer (sommige gaan van hof naar hof)
Dus: hofhouding
Zie: Bernard de Ventadour
9
, Ize De Smet Schooljaar 2022 – 2023
• Betaalde uitvoerder: jongleur
→ kenden een zwervend bestaan
→ uit alle sociale groepen (ook vrouwen)
Kenmerken • ‘Hoofs’: zowel de thematiek als het publiek van deze literatuur is gesitueerd
in de hofcultuur van de wereldlijke en geestelijke vorsten
• Vorstelijke hof: belangrijke culturele institutie
Want: vorst en zijn omgeving fungeerden als broodheer en als publiek
→ literaire thematiek is vaak verbonden aan de waarden van deze klasse
• Ontstond onder invloed van het mecenaat van aristocratische hoven
Thema • Waardepatroon van de aristocratie:
- Christelijke ridderideaal
- Trouw
- Bescherming van zwakkeren
- Heldenmoed
• Cultus van de vrouw in de hoofse cultuur (= courtoisie):
- Religieus: vrouw neemt positie in van ‘heilige’ (= maria-cultus)
- Politiek: eerbetoon aan de vrouw = trouw aan de heer
→ ridder beschermt vrouw onvoorwaardelijk
- Affectief: onderwerping en emotionele verfijning
Zie: Hertog Ernst, V. 527 - 537
↔ gevaren van hoofse liefde (= paradoxale visie tegenover de vrouw)
Maar: de alledaagse praktijk toont echter dat de vrouw nog steeds een
ondergeschikte positie bekleedde
Zie: Gebroeders Van Limburg, Les Belles Heures du Duc de Berry, De
verzoeking van de Christen, ca. 1406 – 1408/9
2.2. Voorbeelden van de aristocratische literatuur
A. De hoofse ridderroman
De hoofse ridderroman
Kenmerken • Wordt sterk beïnvloed door de Zuidfranse troubadours
Thema • Avontuurlijke heldendaden
Genres c. Klassieke ridderroman
→ helden uit de klassieke oudheid
→ ontstond in Frankrijk
Bv.: Hendrik van Veldeke, Eneide
d. Britse ridderroman
→ helden uit de Britse cultuursfeer
→ decor is vaak de Keltische of Oudgermaanse samenleving
→ de dolende ridder
Bv.: Chrétien de Troyes; Lancelot, Yvain (= arthurromans)
e. Oosterse ridderroman
→ vloeit voort uit de culturele invloed uit het Midden-Oosten (kruistochten)
→ sterke nadruk op hoofse liefde
Bv.: Hertog Ernst
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper temsedezi. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
