Samenvatting van het boek 'Recht en samenleving anders bekeken' van Wim Weymans (editie 2017).
De samenvatting is 30 pagina's inclusief 4 pagina's inhoudstafel.
De samenvatting volgt de titels van het boek en vat alles kort samen.
Opmerking: er wordt 1 keer verwezen naar het boek, dit in hoofdst...
Inhoudsopgave
Inleiding ................................................................................................................................................................................... 5
Rechtsfilosofie: recht anders bekeken .................................................................................................................. 5
Wegen van de filosofie: filosofische methoden ................................................................................................. 5
Het verschil tussen filosofie en rechtswetenschap .......................................................................................... 5
Resultaat van de wijsbegeerte: onzekerheid ...................................................................................................... 5
Nadelen en risico’s ......................................................................................................................................................... 5
Voordelen ........................................................................................................................................................................... 5
1. De premoderne wereld ........................................................................................................................................... 6
Methode: anders kijken door de confrontatie met andere culturen ........................................................ 6
Een subjectieve wetenschap ...................................................................................................................................... 6
Een doelgerichte wereld .............................................................................................................................................. 6
Menselijk handelen volgens de natuurwet.......................................................................................................... 6
De prioriteit van de gemeenschap over het individu...................................................................................... 7
2. De uitdagingen van de moderne tijd ................................................................................................................. 8
Een moderne wereld zonder zekerheid: relativisme...................................................................................... 8
Het sociale lichaam verbrokkelt: godsdienstoorlogen .............................................................................. 8
Moreen en cultureel relativisme: Montaigne ................................................................................................ 8
Politiek relativisme: Machiavelli ......................................................................................................................... 8
De politieke en juridische uitdagingen van de moderne tijd ....................................................................... 8
Eerste probleem: hoe mensen vreedzaam laten samenleven? .............................................................. 8
Tweede probleem: hoe de samenleving vorm geven?............................................................................... 9
De onmacht van de wetenschap............................................................................................................................... 9
De onmacht van de wetenschap (i): haar onvermogen om een samenleving samen te
houden ............................................................................................................................................................................ 9
De onmacht van de wetenschap (ii): haar onvermogen om de mensen hun plaats in de
samenleving te geven ............................................................................................................................................... 9
Onderliggend probleem: verschil tussen wat is en wat zou moeten zijn .......................................... 9
3. Hobbes en het ontstaan van de moderne staat ......................................................................................... 10
Hoe samenleven in verscheidenheid? ................................................................................................................ 10
De natuurtoestand als methode (gedachte-experimenten) ...................................................................... 10
Eerste les: een universeel recht op zelfbehoud .............................................................................................. 10
1
, Tweede les: nood aan een sterke, besluitvaardige en neutrale staat ................................................... 11
Besluit ............................................................................................................................................................................... 11
4. Antwoorden op Hobbes: Locke, Burke en Paine ....................................................................................... 12
Lockes amendering van Hobbes: nood aan een rechtsstaat ..................................................................... 12
Burke en het belang van waarden en normen ................................................................................................ 12
Paines optimisme voorbij de staat: samenleven dankzij eigenbelang ................................................. 12
5. Negatieve en positieve vrijheid bij Berlin .................................................................................................... 14
Methode: kijken naar het gebruik van woorden ............................................................................................ 14
Negatieve vrijheid ....................................................................................................................................................... 14
Positieve vrijheid ......................................................................................................................................................... 14
De spanning tussen positieve en negatieve vrijheid voor het individu ............................................... 14
De spanning tussen collectieve en individuele vrijheid.............................................................................. 14
6. De morele grenzen van vrijheid en wetten ................................................................................................. 15
Morele grenzen van vrijheid en wetten ............................................................................................................. 15
Moreel handelen na het verdwijnen van de natuurwet ......................................................................... 15
Methode: gedachte-experiment ....................................................................................................................... 15
Voorbeeld ................................................................................................................................................................... 15
Een kwestie van getallen en geluk: utilitarisme (Bentham) ................................................................ 15
Een kwestie van rechten en principes (Kant) ............................................................................................ 15
Vrijheid en verantwoordelijkheid ........................................................................................................................ 15
Premoderne tijden: het noodlot of God zijn verantwoordelijk .......................................................... 15
Moderne tijden: slechts de mens lijkt verantwoordelijk ....................................................................... 15
Bedenkingen bij de toegenomen verantwoordelijkheden ................................................................... 16
Verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties .............................................................................. 16
7. Foucault: de samenleving als gevangenis .................................................................................................... 17
Straffen in de premoderne wereld ....................................................................................................................... 17
Een moderne manier van straffen........................................................................................................................ 17
De ‘normalisering’ van de samenleving ............................................................................................................. 17
Achteruitgang? .............................................................................................................................................................. 17
8. Marx en Foucault: het recht kritisch bekeken ............................................................................................ 18
De marxistische kritiek op het recht ................................................................................................................... 18
Marx’ ontmaskerende methode ....................................................................................................................... 18
Foucault in het spoor van Marx ........................................................................................................................ 18
Het recht als legitimatie van particuliere belangen ................................................................................. 18
Hedendaagse toepassingen (bv. In het internationale recht) ............................................................. 18
2
, Recht: noodzakelijk en vanzelfsprekend of toevallig ontstaan? ............................................................. 18
De geschiedenis van het recht: vooruitgang of toeval? ............................................................................... 19
9. Mensenrechten kritisch bekeken .................................................................................................................... 20
Twee benaderingen van het verleden ................................................................................................................ 20
Traditioneel perspectief op mensenrechten............................................................................................... 20
Een kritische benadering (methode) ............................................................................................................. 20
De traditionele geschiedenis van de mensenrechten herschreven ....................................................... 20
Kenmerken van onze mensenrechten (sinds de jaren 1970) ............................................................. 20
Mensenrechten versus burgerrechten .......................................................................................................... 20
Mensenrechten versus humanitair handelen ............................................................................................. 20
Hetzelfde woord, maan anders gebruikt: mensenrechten tussen 1970 en 1970............................ 20
Jaren 1940: mensenrechten als vijgenblad ................................................................................................. 20
Jaren 1950: mensenrechten als conservatieve West-Europese ideologie ..................................... 21
Jaren 1960: mensenrechten als antikoloniale beweging? .................................................................... 21
Het toevallige ontstaan van mensenrechten in de jaren 1970 ................................................................ 21
Toevallige samenloop van omstandigheden .............................................................................................. 21
Mensenrechten ‘bij gebrek aan beter’ ........................................................................................................... 21
Een ideologische klimaatverandering ........................................................................................................... 22
Politiek neutraal maar machteloos? ............................................................................................................... 22
Van het verleden naar de toekomst van mensenrechten........................................................................... 22
10. Tocqueville over gelijkheid ........................................................................................................................... 23
Methode: verschil tussen feitelijke en normatieve taal .............................................................................. 23
Het ontstaan van het moderne individu ............................................................................................................ 23
Het ontstaan van moderne gelijkheid................................................................................................................. 23
Een historische evolutie… ........................................................................................................................................ 23
… zonder einde ............................................................................................................................................................. 24
Regulatieve ideeën ...................................................................................................................................................... 24
11. Over politiek en de kloof met de burger .................................................................................................. 25
Veronderstellingen en methode ........................................................................................................................... 25
De kloof tussen de burger en de politiek ........................................................................................................... 25
De populistische verleiding ..................................................................................................................................... 25
Gedachte-experiment (I) .......................................................................................................................................... 25
Eerste les: de politicus moet afstand houden van de samenleving ....................................................... 25
Gedachte-experiment (II) ........................................................................................................................................ 26
Tweede les: de politicus mag het algemeen belang niet belichamen ................................................... 26
3
, Gevaar (i): ‘man in de straat’ .................................................................................................................................. 26
Gevaar (ii): de politicus als ‘gewone man’ ........................................................................................................ 26
12. Publieke instellingen en het rollenspel .................................................................................................... 27
Wat zijn instellingen?................................................................................................................................................. 27
Het rollenspel: waarom instellingen geen klanten hebben....................................................................... 27
De maatschappelijke verantwoordelijkheid van instellingen.................................................................. 27
De verleiding om instellingen als bedrijven te zien...................................................................................... 27
Gedachte-experiment ................................................................................................................................................ 27
Waarom instellingen geen bedrijven zijn ......................................................................................................... 28
De kracht van regulatieve ideeën ......................................................................................................................... 28
13. Vluchtelingen als uitdaging voor mensenrechten en humanitair handelen ............................ 29
Methode: tegenstellingen in vraag stellen (Derrida) ................................................................................... 29
De vluchteling als slachtoffers anders bekijken ............................................................................................. 29
De vluchteling als passief slachtoffer ............................................................................................................. 29
Toepassing: vluchtelingen voorbij tegenstelling ...................................................................................... 29
Politieke en economische vluchtelingen ........................................................................................................... 29
Arendt over ‘illegalen’ en het failliet van mensenrechten ......................................................................... 30
Politieke mensenrechten als tegengif? ............................................................................................................... 30
4
,Inleiding
Rechtsfilosofie: recht anders bekeken
Definitie filosoferen= dingen in vraag stellen à nieuw perspectief, afstand nemen van het
vertrouwde àbekijken op een andere manier
Rechtsfilosofen: juridische werkelijkheid op een andere manier bekijken
Wegen van de filosofie: filosofische methoden
Hoe afstand nemen? ≠ manieren mogelijk; vaak inspireren door grote auteurs etc.
Het verschil tussen filosofie en rechtswetenschap
1. Filosofie: niet 1 methode/traditie om werkelijkheid te benaderen/interpreteren
rechtswetenschap: 1 mogelijke manier
2. Rechtsfilosofen zullen vragen stellen die strikt genomen buiten de juridische praktijk
vallen (bv. Ethische vragen
Resultaat van de wijsbegeerte: onzekerheid
Wijsbegeerte= NL vertaling van filosofie
Doel filosofie= wijsheid zonder die ooit te bezitten
Socrates: het besef dat wat ik niet weet, ook niet denk te weten
àaantonen geen ultieme zekerheid, slechts veelheid aan perspectieven en ‘zekerheden’.
Nadelen en risico’s
Bestaande zekerheden ondermijnen/ in vraag stellen àals bedreigend ervaren
alledaagse zekerheden en waarden verliezen hun waarde & onschuld àkan gevaarlijk zijn voor
de samenleving
vandaar vele grote filosofen politieke vluchtelingen
Voordelen
1. Beter bewust (impliciete) overtuigingen & ideeën àhelpt kijken van waar vandaan
komen
2. Bestaande visie op werkelijkheid herzien àrijker naar werkelijkheid kijken;
naar = fenomeen op ≠ manieren kijken
3. Beter bewust alternatieven en verruimen blik & geest àbeter inleven in perspectief
iemand anders
4. Problemen anders bekijken à creatievere oplossingen
5. Beschermen tegen misbruik; groei besef begrippen/ideeën die op het 1e zicht onschuldig
lijken, dat niet zijn
5
, 1. De premoderne wereld
Eigen opvattingen over recht & samenleving beter begrijpen àweten welke andere manieren
bestaan
In dit hoofdstuk kijken ideeën Westen ca. 5e E V. Chr. – 16e (/18e) E
kenmerk toen: grote vanzelfsprekendheid (tuurlijk hebben wij het juist)
Methode: anders kijken door de confrontatie met andere culturen
Hoe filosoferen? Hier doorheen tijd & ruimte
confrontatie oudere premoderne cultuur à eigen opvattingen ander, kritisch perspectief
bekijken àeigen waarden en opvattingen minder vanzelfsprekend
Een subjectieve wetenschap
Voor moderne inzichten bv. Aarde = plat en dat is 100% zeker de waarheid
àsubjectieve werkelijkheid (je ziet niet dat de aarde bol is) = objectieve werkelijkheid
èmenselijke ervaring = centraal
+ beschrijving = alledaags; men gebruikt woorden i.p.v. formules
grenzen toenmalige wetenschap = grenzen die mens spontaan voelt
+ christelijk perspectief; alles is door God geschapen & de mens moet dus alles respecteren
Een doelgerichte wereld
Vraag van toen= ‘Waarom?’
Griek en middeleeuwer: elk object in de wereld heeft een vooraf bepaald doel àdingen in de
natuur hebben, zoals wij, intenties en doelstellingen
èhele wereld = doelgericht/ teleologisch (telos = doelgericht)
Menselijk handelen volgens de natuurwet
Dingen en mensen van nature een doel meegekregen. Hoe leven ~ doel
Aristoteles: mens = van nature een gemeenschapswezen, maatschappelijk instinct is door de
natuur in alle mensen ingeplant
visie ±= christelijke visie (hier door God i.p.v. natuur opgelegd)
dit handelen = natuurrecht/natuurwet1 (het goede word voorgeschreven en het kwade
verboden)
Menselijke doelstellingen = objectief gegeven à objectieve maatstaf om gegeven recht te
beoordelen & bekritiseren
natuurrecht: we moeten ons verstand volgen
Bv. Mens van nature samen leven, koppels vormen en kinderen krijgen à objectief doel
God/natuur = samen leven en zorgen voor nageslacht
bv. Man ≠ vrouw à andere opdrachten/ geslacht (denk aan het ‘klassieke’ gezin)
Dieren handelen in deze visie automatisch volgens het natuurrecht, de mens niet. De mens heeft
de keuze om het te volgen of net niet (tegennatuurlijk handelen). We hebben echt niet de keuze
tussen soorten natuurwetten, anders zou het niet meer universeel en objectief zijn.
1 ! ≠ moderne natuurrecht!
2 Iemand die ervan uitgaat dat het gegeven positieve recht niet kan worden bekritiseerd in naam van een
universele morele norm (gematigd -: recht = recht, maar je hebt je eigen moraal, extreem -: juridisch en
moreel verplicht recht na te leven)
3 Een toren in het midden van de gevangenis die zelf donker is. De bewaker kan zo iedere gevangene in het
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kellycuylaerts. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
