BESTUUR, BELEID EN
ORGANISATIE VAN HET
WERKVELD
Inhoud
Welfare mix...............................................................................................................................................................6
Overheid................................................................................................................................................................6
Markt.....................................................................................................................................................................6
Gemeenschap........................................................................................................................................................6
Welvaartsregimes..................................................................................................................................................6
Positie sociaal werk...............................................................................................................................................7
Verschuivende verhoudingen...............................................................................................................................8
Middenveld in kaart..................................................................................................................................................8
Kleine geschiedenis...................................................................................................................................................9
Sociale kwestie als oorsprong (1850-1945)..........................................................................................................9
De hoogconjunctuur van de naoorlogse verzorgingsstaat (1945-1975).............................................................10
Het middenveld onder druk in crisistijden (1975-1990).....................................................................................11
Nieuwe uitdagingen in een globale samenleving (1990-2009)...........................................................................12
Klassieke en / of nieuwe rollen voor een vernieuwend middenveld (2009-nu).................................................14
Samenvatting (stappen)......................................................................................................................................15
De publieke sector...................................................................................................................................................15
De organisatie en indeling van de publieke sector analyseren...........................................................................15
Klassieke overheid...........................................................................................................................................16
Semi-overheid.................................................................................................................................................17
Middenveld.....................................................................................................................................................19
Publieke sector................................................................................................................................................19
De relatie overheid, middenveld, gemeenschap en markt situeren..................................................................19
Zelfsturing........................................................................................................................................................20
Sturing in netwerkvorm..................................................................................................................................20
Marktsturing....................................................................................................................................................20
Van bureaucratie naar new public governance..................................................................................................20
Bureaucratiemodel van Weber.......................................................................................................................20
New public management................................................................................................................................21
New public governance...................................................................................................................................22
1
, Multilevel governance en welzijnsbeleid............................................................................................................23
Lokaal sociaal beleid................................................................................................................................................25
Sociaal beleid en bevoegdheidsverdeling...........................................................................................................25
Sociaal beleid...................................................................................................................................................25
Lokaal sociaal beleid........................................................................................................................................26
De lokale overheid: het decreet lokaal bestuur..................................................................................................27
A. De gemeente...............................................................................................................................................28
B. Het OCMW..................................................................................................................................................29
Decreet lokaal sociaal beleid...............................................................................................................................31
Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad............................................................................................................34
Impact van de Vlaamse overheid op het lokaal niveau......................................................................................34
Het “vlokale” bestuur......................................................................................................................................34
Verkokering.....................................................................................................................................................35
Vlaamse overheid stuurt tot op het microniveau...........................................................................................35
Decentralisering beïnvloed door de inrichting van de “oude” verzorgingsstaat............................................36
De verzorgingsstad..............................................................................................................................................36
“Het” sociaal beleid?.......................................................................................................................................36
Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad....................................................................................................38
Kan het lokale beleid het verschil maken?..........................................................................................................39
Slotbeschouwingen.............................................................................................................................................39
Verschuivende verhoudingen: vermarkting............................................................................................................40
Een beladen fenomeen.......................................................................................................................................40
Voorbeelden....................................................................................................................................................40
Welfare mix: vermarkting...............................................................................................................................41
Conceptueel kader..............................................................................................................................................41
Quasi-markt.....................................................................................................................................................41
Quasi-markt.....................................................................................................................................................43
Vermarkting werkveld.....................................................................................................................................43
Economisering.....................................................................................................................................................44
Vormen van economisering............................................................................................................................44
Managerialism.....................................................................................................................................................45
Kritische reflectie.................................................................................................................................................47
Vermaatschappelijking............................................................................................................................................47
Situering en opbouw...........................................................................................................................................47
Driehoek welfare mix......................................................................................................................................47
Wat betekent vermaatschappelijking als beleidsontwikkeling in het sociaal werk?.........................................47
Conceptuele origines jaren 60........................................................................................................................48
2
, Actuele betekenissen vermaatschappelijking.................................................................................................48
Perspectiefplan PMH 2020..............................................................................................................................49
Verschuivende rollen sociaal werk(er)................................................................................................................50
Illustratie: buurtgericht werken in ouderenzorg.............................................................................................51
De negen beloften van nabijheid........................................................................................................................51
Verschuivende opvattingen.............................................................................................................................52
Negen beloften van nabijheid.........................................................................................................................52
Nederlandse context.......................................................................................................................................52
Vermaatschappelijking vs bureaucratisering..................................................................................................52
Vermaatschappelijking vs professionalisering................................................................................................53
Vermaatschappelijking vs vermarkting...........................................................................................................53
Actieve welvaartsstaat............................................................................................................................................54
Verzorgingsstaat onder druk...............................................................................................................................54
1. Veranderde economie.....................................................................................................................................55
2. Veranderende gezinsopvattingen...................................................................................................................56
3. Ongelijke spreiding risico’s..............................................................................................................................56
4. Nationale solidariteit.......................................................................................................................................57
Actieve welvaartsstaat........................................................................................................................................57
Activering.............................................................................................................................................................58
Activering als containerbegrip........................................................................................................................58
Activering als disciplinering.............................................................................................................................58
Activering als recht..........................................................................................................................................59
Activering als onderdeel van macro-economische politiek............................................................................59
Activering ifv sociale cohesie..........................................................................................................................60
Activering als werkveld.......................................................................................................................................60
Wie doet wat?.................................................................................................................................................60
Arbeidsactivering tem arbeidszorg.................................................................................................................61
Arbeidsactivering ikv maatschappelijke integratie.........................................................................................61
Sociale activering.............................................................................................................................................61
Maatschappelijke activering in het SCW.........................................................................................................62
Social profit en sociaal ondernemen.......................................................................................................................62
Social profit..........................................................................................................................................................62
Situering..........................................................................................................................................................63
Social profit als sector.....................................................................................................................................63
Sociale economie.................................................................................................................................................65
Situering van de sociale economie..................................................................................................................65
Collectief maatwerk........................................................................................................................................65
3
, De lokale diensteneconomie...........................................................................................................................66
De arbeidsmatige activiteiten.........................................................................................................................68
Kritische overschouwing.................................................................................................................................69
Sociaal ondernemen............................................................................................................................................69
Situering..........................................................................................................................................................69
Sociale ondernemingen...................................................................................................................................70
Sociaal ondernemen en sociale innovatie.......................................................................................................75
De sociaal ondernemer...................................................................................................................................77
Kritische overbeschouwing.............................................................................................................................78
Participatiesamenleving..........................................................................................................................................78
Situering..............................................................................................................................................................78
Ontstaan van de participatiesamenleving..........................................................................................................78
Mondige en kritische burgers.........................................................................................................................78
Verschuivingen in de Verzorgingsstaat...........................................................................................................79
Post-traditionele samenleving........................................................................................................................79
Participatiesamenleving..................................................................................................................................80
Participatory budgetting..................................................................................................................................80
Burgerinitiatieven............................................................................................................................................80
Commons........................................................................................................................................................80
Valkuilen van de participatiesamenleving..........................................................................................................80
Onwaarschijnlijk?............................................................................................................................................81
Onrealistisch?..................................................................................................................................................81
Onwenselijk?...................................................................................................................................................82
Transitiebeweging...................................................................................................................................................82
Situering..............................................................................................................................................................82
Transitiebeweging...............................................................................................................................................83
Transitie...........................................................................................................................................................83
Energie als voorbeeld..........................................................................................................................................84
Van collectief belang naar collectieve actie....................................................................................................84
Energiecoöperatieven.....................................................................................................................................84
Instituties voor collectieve actie.........................................................................................................................85
Commons of ica’s............................................................................................................................................85
Kernbegrippen bij functioneren van burgercollectieven................................................................................85
Commons = eeuwenoud gegeven...................................................................................................................86
Commons onder druk door modernisering....................................................................................................86
Coöperaties – vroeger en nu...........................................................................................................................86
ICA’s in B/EU/NL..............................................................................................................................................86
4
,Vraagstukken voor de toekomst.........................................................................................................................87
1. Niet elke dienst is een common..................................................................................................................87
2. ICA’s zijn kwetsbaar.....................................................................................................................................87
3. Schaalvergroting..........................................................................................................................................87
4. Solidariteit...................................................................................................................................................87
Commons........................................................................................................................................................88
5
,WELFARE MIX
Collectieve welvaart / welzijn wordt gecreëerd door combinatie van:
Overheid
o Verzorgingsstaat
Gemeenschap
o Groepen mensen die iets gemeenschappelijks hebben en niet dé gemeenschap in het
algemeen
Vrije markt
o Alle grote privéspelers zoals consulenten, zelfstandigen, …
OVERHEID
Universalisme
Gemeenschappelijk belang maken vanuit verdeelde belangen
Wetten, regels, procedures, rechten, voorzieningen rechtsgelijkheid
Vrijheid en gelijkheidsbeginsel
Deliberatieve democratie: voortdurende onderhandeling om tot besluiten te komen
Mens als burger
o Overheid heeft taak om rechten van burgers te realiseren
MARKT
Ruilverhoudingen (kopen en verkopen, betaalde arbeid, …)
Utilitarisme = nuttigheidsdenken
Onderlinge concurrentie
Ondernemerschap, handel, arbeid, innovatie, …
Belangrijke waarden:
o Efficiëntie
o Effectiviteit
o Winst
Mens als consument
o Individuele vrijheid, maar ook individuele verantwoordelijkheid om juiste keuzes te maken,
middelen hebben om te consumeren, …
GEMEENSCHAP
Gezin, familie, buurt, kerk, vereniging, …
Betrokkenheid
Zingeving
Particuliere belangen, waarden, interesses
o <-> universeel (overheid)
Solidariteit, cohesie
WELVAARTSREGIMES
Sociaal-democratische verzorgingsstaat:
Universele, individuele rechten
Overheid neemt zoveel mogelijk in handen (enkel waar overheid in tekort schiet, kan markt en
gemeenschap ingrijpen)
6
, Overheid
Corporatistische verzorgingsstaat:
Verzekeringsprincipe gekoppeld aan groepssolidariteit
Gemeenschap
Liberale welvaartsstaat:
Individuele verantwoordelijkheid en sociale bijstand voor de armsten
Markt
België?
Mengeling tussen de drie
Systemen sluiten elkaar niet uit
Er zijn verschuivingen
o Corporatistisch: sociaal zekerheidssysteem
o Liberaal: universele rechten worden meer individuele verantwoordelijkheid
o Sociaal-democratisch: regelgeving rond OCMW’s
POSITIE SOCIAAL WERK
Middenveld:
Meeste van de organisaties zit in het middenveld
Veld van organisaties / initiatieven die de dominantie van elke punten bemiddeld + dialoog
Voorkomt dominantie vanuit één hoekpunt
o >< Totalitarisme
o >< Wet van de sterkste
o >< Assimilatie
Naad systeem – leefwereld
o Systeem: economisch systeem (markt + overheid)
o Leefwereld: alledaagse ervaringen van mensen (gemeenschap)
o Doorgeefluik publieke en economische verwachtingen tav individu
o In vraag stellen en corrigeren van het systeem vanuit alledaagse ervaringen van ongelijkheid,
onrechtvaardigheid, …
Privaat initiatief van burgers zelf >< bestuurd door overheden
Doel van sociaal werk = maatschappelijke participatie >< winst
Sociaal werk organisaties kennen formeel karakter >< gemeenschappen zoals gezin of vriendengroep
Breuklijnen:
7
, Geel: publieke organisaties (via de overheid) en private organisaties (allesbehalve de overheid)
Blauw: profit (de markt, winst) en non-profit (praktijken zonder winstoogmerk, kan overheid zijn,
maar kan ook georganiseerd zijn door burgers)
Rood: formele praktijken (mate van professionalisering, structurering overheid en markt) en
informele praktijken (initiatieven minder sterk georganiseerd, minder betaalde arbeid
gemeenschap)
MIDDENVELD = geheel van formele, private, non-profit praktijken
VERSCHUIVENDE VERHOUDINGEN
Overheid naar gemeenschap: overheid schuift
zorgtaken weg richting gemeenschappen
Gemeenschap naar overheid: groepen burgers
nemen zelf heft in handen
Overheid naar markt: overheid rekent meer op de
markt (vermarkting van sociaal werk)
Markt naar overheid: markt organiseert meer
zorgtaken (social profit)
Gemeenschap naar markt in twee richtingen:
klassieke verhouding tussen markt en
gemeenschap ontstaan nieuwe ideeën
MIDDENVELD IN KAART
Middenveldorganisaties: Okra, CM, Climaxi, … (OCMW NIET!)
Socio-cultureel: Okra, Climaxi
Middenveld:
Welzijn
o Welzijnsinstellingen
o Welzijnsverenigingen
Arbeid
o Sociale economie
Sociaal-cultureel werk
o Werk, beroep, economie
o Gezondheid, ziekte, handicap
o Sociale bewegingen
o Politieke organisaties
o Volwassenenwerk
o Jeugdwerk
o Etnisch-culturele federaties
o Religieuze organisaties
8
