Nette Loots Academiejaar 2022-2023
2de semester - Inleiding tot het recht
Introductie van Internationaal en Europees recht
door assistent-professor Luca Ferro
Lesmateriaal:
- Powerpoints + lesopnames
- Voorgeschreven studiemateriaal op Canvas (zie hoofdstukken Werner en Wessel)
- Arresten (zie Canvas)
- BAMA codex
- Actualiteit
Internationaal publiekrecht (IPUR) >< IPR = Internationaal privaatrecht
Synoniemen: internationaal recht, volkenrecht (Engels: public international law)
➔ Vroeger: “Het geheel van rechtsnormen dat de betrekkingen regelt tussen Staten”
● Er is maar één actor die ertoe doet in de internationale rechtsorde en dat zijn
staten
● Het geheel van rechtsnormen dat van toepassing is op betrekkingen tussen
staten, is het internationaal publiekrecht
➔ Nu: “Het geheel van regels die de internationale betrekkingen beheersen”
● We gaan weg van het idee van staten als enige actor in IR, er zijn meerdere
actoren actief in internationale rechtsorde: internationale organisaties, NGO’s,
individuen, … -> uitbreiding van aantal actoren
● Ondanks uitbreiding, staten zijn nog altijd de belangrijkste actoren in IR
➔ Of nog: “Het geheel van regels dat zijn geldigheid ontleent aan de algemeen
geaccepteerde internationale rechtsbronnen zoals verdragen, gewoonterecht,
algemene rechtsbeginselen, jurisprudentie en doctrine”
● IR is alle regelgeving die komt van internationale rechtsbronnen (verdragen,
internationaal gewoonterecht, rechtspraak, doctrine, …)
● ! Regels van internationaal recht zijn niet terug te voeren tot één
nationale rechtsbron !
Voorbeeld: Regels tussen Benelux zijn niet gebaseerd op enkel Belgisch
nationaal recht
Verschil internationaal privaatrecht (IPR):
➢ IPR is nationaal recht en geen internationaal recht, bv. Belgisch nationaal recht
➢ IPR regelt betrekkingen tussen individuen, staatsburgers, individuele
rechtspersonen, … maar heeft betrekking op internationale relaties
Voorbeeld: een verkoop tussen een Italiaan en een Duitser loopt fout, welk nationaal
recht is dan van toepassing?
Harmoniserende verdragen tussen staten om nationaal IPR recht te trekken, is dat
IPUR of IPR en waarom?
-> Verdragen tussen staten behoren tot IPUR, geen betrekking op individuen
Ontwikkeling van het IPUR
1
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
➔ IPUR heeft zich ontwikkeld naar een systeem van soevereine / gelijke staten: de
internationale gemeenschap van staten bestaat uit actoren, waarvan staten de
belangrijkste zijn, die juridisch compleet gelijkwaardig zijn
Voorbeeld: een klein land als België heeft juridisch volledig dezelfde rechten als een
grootmacht als China
! Juridische gelijkwaardigheid ligt aan de basis van het internationaal publiekrecht !
Historie naar systeem van soevereine staten:
➢ In de Middeleeuwen: Respublica Christiana = gemeenschap van christelijke volken
en staten verenigd onder Keizer en Paus
➢ Reformatie, godsdienstoorlogen en opkomst van lokale heersers maakte einde aan
Respublica Christiana
➢ Leidde tot nieuw systeem van soevereine, gelijke staten
● Eeuwenlang proces zonder begin- of eindpunt
● Einde Dertigjarige oorlog (1618-1648): Europese oorlog rond godsdienst en
politieke macht
● 1648 = kantelpunt met vredesverdragen van Westfalen
In Münster worden twee vredesverdragen afgesloten tussen Keizer HRR en
Franse Koning en Zweedse Koningin
Belangrijke elementen in Vrede van Westfalen:
- Exclusieve territoriale bevoegdheid over religie: lapje grond wordt
afgebakend en degene die heerschappij in handen heeft kan bepalen
welke religie er gevoerd wordt, keuze van religie was afhankelijk van
gezag
- Principe van non-interventie: op mijn lapje grond ben ik onafhankelijk
zonder invloeden van buitenaf
- Opschuiven naar soevereine en gelijke ‘staten’: juridisch
gelijkwaardig, maar onafhankelijk
● Wetenschappelijke ontwikkelingen versterken belang van afbakenen van
grondgebied of territorialiteit
● Centralisering van geweld: overheid wordt in het leven geroepen die op dat
afgebakend lapje grond steeds meer macht naar zich zal trekken en geweld
mag gebruiken in naam van handhaving van het recht (extern en intern)
➢ Opsplitsing van staat en machthebber (of regering): de staat België zal blijven
bestaan ongeacht het politieke regime dat aan de macht is
➢ Groei van statengemeenschap (bv.: groei van lidmaatschap Verenigde Naties = bij
oprichting in 1945 had VN 51 lidstaten, nu 193 leden)
Functies en basiskenmerken van IPUR
Functies:
❖ Vreedzame co-existentie (= belangrijkste functie IR)
➢ Afbakenen van bevoegdheden in tijd en ruimte, maar ook qua personen en
onderwerpen
- Ruimte: afbakening van territorium, grenzen stellen
- Tijd: statenopvolging bij val Sovjet Unie
- Personen: onafhankelijkheid van diplomaten / vertegenwoordigers van staat
2
,Nette Loots Academiejaar 2022-2023
- Onderwerpen: oorlogsrecht
➢ Reguleren van interacties tussen volkenrechtelijke rechtssubjecten
❖ Coöperatie: niet alleen samenleven, maar ook samenwerken vergemakkelijken
tussen rechtssubjecten
➢ Recht der internationale organisaties en instellingen
➢ Geïnstitutionaliseerde normatieve processen (en zelfs rechtshandhaving)
(VN)
❖ Integratie
➢ Verregaande attributie van bevoegdheden en relativering van soevereiniteit
(EU): rechten worden overgedragen aan supranationale instelling, overdracht
goede banen leiden
❖ Global governance of mondiaal bestuur
➢ Geen rechtsbegrip, wel formele en informele processen die mondiale
uitdagingen aanpakken (bv. G7: The Group of Seven (G7) is an intergovernmental
political forum consisting of Canada, France, Germany, Italy, Japan, the United Kingdom and
the United States; additionally, the European Union (EU) is a "non-enumerated member.")
Basiskenmerken:
➔ Gedecentraliseerd systeem: het gaat om een groep soevereine staten die
samenwerken in een internationaal systeem, maar als alle actoren gelijkwaardig zijn
aan elkaar dan is er geen systeem dat daar juridisch boven staat
❖ Afwezigheid van centrale wetgever: Par in parem non habet imperium = als we
gelijk zijn aan elkaar, dan heeft de ene geen macht over de andere
DUS een staat kan geen regel opleggen aan een andere staat tenzij beide partijen
toestemming geven
➔ Staten zijn wetgever en wetsonderhorigen
Voorbeeld bronnen: (Belangrijk bij examen)
- Art. 2(1) van VN Handvest: “De organisatie is gegrond op het beginsel van soevereine
gelijkheid van al haar leden."
- PCIJ Lotus-zaak (1927), p.18: “International law governs relations between independent
States. The rules of law binding upon States therefore emanate from their own free will as
expressed in conventions or by usages generally accepted as expressing principles of law and
established in order to regulate the relations between these co-existing independent
communities or with a view to the achievement of common aims. Restrictions upon the
independence of States cannot therefore be presumed.”
(!) Staten zijn enkel gebonden door regels waarmee expliciet werd ingestemd
Uitzonderingen:
● Jus cogens of dwingend recht: regels waar staten niet over te beslissen
hebben (bv. verbod op genocide, verbod op appartheid, mensenrechten, …)
= maar kleine groep regels
● Internationaal gewoonterecht: gewoonte die door zoveel staten al zo lang
wordt aangehouden dat een staat 50 jaar later niet kan zeggen “daar doe ik
nu niet meer aan mee”
-> Eens zo’n gewoonte voldoende ontwikkeld is en voldoende breed
gedragen wordt zodat een gewoonte van recht gekregen heeft, kan een staat
niet zeggen dat ze hierdoor niet gebonden is
3
, Nette Loots Academiejaar 2022-2023
! Uitzondering op internationaal gewoonterecht: persistent objector = als
een staat van in het begin zegt niet door deze gewoonte te worden
gebonden, dan is deze gewoonte niet toepasbaar op deze staat
Algemene vergadering van VN (analoog met federaal parlement) = geen centrale
wetgever want geen juridisch bindende resoluties, wel unieke legitimiteit en
convening power
❖ Afwezigheid van centrale rechter
➢ Er is geen rechtscollege dat de naleving van de internationale regelgeving
kan garanderen
➔ Op nationaal niveau
Grondwettelijk Hof in België: als er in België discussie is over de naleving van
een bepaalde wet, dan trekt men daarvoor naar Grondwettelijk Hof, Hof van
Cassatie, Raad van State, … -> Er is een opper rechter in België die ervoor
zorgt dat de wetgeving wordt verfijnd, uitgeklaard en nageleefd
➔ Op Europees niveau
Hof van Justitie van EU: bevat rechter die zich kan uitspreken over enkele
speciale discussiepunten
➔ Op internationaal niveau
Ontbreekt, er is geen centrale rechter die dezelfde rol vervult
● Heel veel internationale hoven, maar beide partijen moeten telkens
toestemming geven om zaak voor het hof te brengen
● College dat er het dichtst bij aanleunt, is het Internationaal
gerechtshof (NIET GELIJK aan Internationaal strafhof): rechtsmacht
van het Internationaal gerechtshof is afhankelijk van meerdere
partijen
Voorbeeld:
❖ Als je in België niet eens bent met een bepaalde beslissing, dan kan
je in laatste geval nog naar de Raad van State trekken om discussie
uit te klaren
❖ Als België en de VS een discussie hebben over een bepaalde regel
die niet wordt nageleefd, moeten beide partijen van het geschil
akkoord gaan met de rechtsmacht van het Internationaal Gerechtshof
alvorens de zaak voor het Hof kan worden gebracht
❖ Niet-rechtelijke geschillen beslechtigings mechanismen worden veel
meer gebruikt op internationaal niveau dan op nationaal niveau, vb.
onderhandeling, bemiddeling, …
-> Er zijn wel mogelijkheden om het internationaal recht zo goed
mogelijk te laten verlopen, maar de finale stap om naar de rechter
te trekken voor het uitklaren van een geschil ontbreekt
❖ Afwezigheid van centrale rechtshandhaving
➢ Politie in België, maar er is geen wereldpolitie (dichts bij: VN-Blauwhelmen)
VN Veiligheidsraad staat in voor collectieve veiligheid (art. 39 Handvest)
Andere, unilaterale sanctiemechanismen (geen algemeen verbod op eigenrichting)
➢ Internationaal recht wordt gevolgd uit eigenbelang
“Almost all nations observe almost all principles of international law and
almost all of their obligations almost all of the time”
4
