Biologische psychologie 1
inleiding (Niet kennen!)
er is een groot verband tussen het lichaam (het materiële) en de geest (het immateriële) → vb tumor verandert de
persoonlijkheid → intuïtief gaan mensen lichaam en psyche onderscheiden → oa omdat het lichaam afsterft en
mensen zijn te gehecht aan de psyche → de biologische psy toont dat er juist wel veel verbanden zijn tussen de
twee → vb ingrijpen op je lichaam zal veranderingen in de psyche veroorzaken (vb knijpen (lichaam) →pijn
(psyche) of drugs nemen → hallucineren
Veel mensen vinden dat ethiek hun persH bepaald → trolley problem (trein overreid 5 mensen of je grijpt in en
dan 1 persoon, maar dan ben je zelf betrokken) → men kan door een magneet boven het hoofd van de mens te
houden hun beslissing op dit dilemma beinvloeden → ingrijpen op lichaam heeft dus invloed op psyche
Er zijn ook veel omgekeerde vbden: zo kan een computer op de grond van hersenactiviteit een filmpje namaken
(bijna gedachtenlezen) - denk aan een groen kruis → de computer kan via hersenscan zien dat je aan kruis denkt
→ ook dit toont een verband tussen wat we zien (psyche) en onze hersenen (lichaam)
door al deze zaken zullen steeds meer mensen zeggen dat we een lichaam zijn (monisme) ipv dat we een
lichaam hebben (dualisme: geest en lichaam scheiden)
Ook verbondenheid tussen de systemen in lichaam en ons gedrag bewijzen monisme → stress: zweet en rood
worden,...
zenuwstelsel: een web van allemaal cellen die elkaar beïnvloeden - Hubel en Wiesel maakte katten vast en liet ze
visuele stimuli zien en ging dan kijken nr de individuele cellen van de hersenen -> men vindt dat een horizontaal
streepje geen hersenactie en een verticaal maximale hersenactiviteit en alles tussenin middelmatig → men denkt
dat de cel oriëntatie kan herkennen, maar dit is enkel omdat het verbonden is aan allemaal andere cellen, en dus
als je hem los koppelt ziet de cel niet meer, enkel dankzij het netwerk wel
HOOFDSTUK 1:
EVOLUTIE EN GEDRAGSGENETICA
- invloeden op de ontwikkeling van het organisme
EVOLUTIE
1. Definiëring perspectief
Natuurlijke selectie (Darwin)
- evolutietheorie is zeer ondersteund door feiten en observaties
Grondvoorwaarden natuurlijke selectie:
1) Voorwaarde van overerving → je moet zaken kunnen overerven van je biologische ouders
2) Variatie: niet iedereen is identiek op vlak van eigenschappen (door oa mutatie) (vb blond vs
bruin haar,...)
3) Selectie: sommige van de overerfbare eigenschappen hangen in bepaalde context samen
met een groter reproductief succes (zorgen voor meer nakomelingen) → deze 3 leiden tot
selectie (is niet survival of the fittest, het gaat over die eigenschappen die in een bepaalde
context geassocieerd zijn met reproductief succes, dus beter natuurlijke selectie en niet
survival of the fittest)
Natuurlijke selectie ≠ survival of the fittest
vb kevers: groen is een dominante eigenschap dus als groen en oranje paren -> groene kinderen →
maar nu komt er selectie: de vogel heet voorkeur voor groene kevers → op termijn gaan de oranje
kevers toch domineren
De kleur oranje w gelinkt met een groter reproductief succes (individu natuurlijke selectie (door de
eigen kleur))
,Verwantenselectie: (geen selectie van individu, maar genen)
identieke tweeling hebben exact dezelfde genen -> als je het leven redt van je tweelingbroer dan
word jij ook geproduceerd (omdat dezelfde genen) zo ga je dus twee broers moeten redden omdat
ze samen dezelfde genen als jou hebben of 8 neven,...
vb bijen: de bijen kunnen zich niet voortplanten (enkel de koningin) dit toont dus een reproductief
succes van 0, maar verwante selectie je wordt niet geselecteerd op niveau van individu, maar op
niveau van genen → de koningin geeft de genen van alle bijen door. Je moet dus niet per se zelf de
genen doorgeven, iemand die dezelfde genen deelt en doorgeeft is ook prima in dit geval.
Het wordt dus belangrijk om te herkennen wie in welke maten met jou verbonden is → dieren
kunnen dit ruiken, mensen doen dit via gezichtsherkenning
seksuele selectie:
vb Pauw: mooie veren , die zijn heel onhandig, je zou dus denken dat deze weg zou gaan bij evolutie,
maar nodig om seksuele partners aan te trekken, en zorgt er dus voor dat je je genen kan door
geven
Je wordt dus geselecteerd op kenmerken die je seksuele partners aantrekken (ookal is het onhandig)
vb vogel die danst om partner te vinden en een fluo vacht heeft → wordt sneller zichtbaar voor
predatoren, maar de streep trekt vrouwtjes aan (en dus voortplanting)
Psychologische relevantie van evolutionair perspectief:
• Indien belangrijke psychische kenmerken in ons lichaam geworteld zijn: kunnen we dan
psychische kenmerken overerven?
Genen bepalen hoe hersenen in elkaar zitten , hersenen bepalen PersHeid → Persh overerfbaar?
vb IQ correleert met de grote van het brein (IQ is dus grotendeels genetisch bepaald)
• Erfelijke invloed kan ook lopen via banale fysieke eigenschappen: vb extraversie blijkt ook
overerfbaar, verloopt dit via hersenen? Veel literatuur zegt dat extraversie correleert met
hoe groot je bent (lengte= overerfbaar) omdat grotere mensen meer plaats in groepen
krijgen en dus meer ruimte innemen, hetzelfde met hoe mooi je bent (attractiviteit) en
extraversie (dus mss is het helemaal niet rechtstreeks beïnvloed, maar via banale of
oppervlakkige lichamelijke kenmerken)
• De leer die overerving van gedrag bestudeert: Gedragsgenetica
oa racisme gebruikte dit voor hun ideeën : sommige mensen worden gwn dom nutteloos geboren
(zwarte)
of nazi duitsland: joden
of vroeger werden mensen gesteriliseerd om bepaalde genen niet te kunnen doorgeven (omdat ze
bvb slechte ogen hadden of in instellingen, vrouwen die abortus wilden,...)
stammen de mensen af van apen?
,stamboom: na lichtgrijs alles kennen SLIDE 10
2. Homo sapiens sapiens
We beginnen bij de primaten: die slecht roken, maar goed zien, de ogen waren al frontaal ingeplant,
ze hadden nog grijphanden en voeten
Verschil monkey (aap) en ape (mensaap)!!
Vanaf de grote mensapen zien we een zeer grote verwantschap met de mens (waarvan de orang-
oetans het minst, maar wel al heel menselijke blik,..)
- alle mensapen zijn staartloos
Schattingen van gedeeld dna:
- ong 98,8% gedeeld dna met chimpansee → lijkt veel, maar = in elke cel 35 miljoen
verschillen
- ong 99,7% tussen de mens en de neanderthaler
- ong 99,9% dna overeenkomst tussen twee mensen
Ontstaan van de homo sapiens sapiens (mens) wordt op 100 000 jaar geleden teruggedraaid in oost
Afrika
- lange tijd overlap met andere soorten zoals de neanderthaler die pas 40 000 jaar geleden
uitsterven - waardoor ¼ van ons dna van hun afstamt
Kenmerken homo sapiens sapiens
- tweevoeter
→ dit zorgde voor overzicht tijdens trekken, handen vrij waardoor je werktuigen en buit kan
transporteren en versmald het geboortekanaal
- groot/ exceptioneel brein
→ zeker niet het grootste brein (massa) van alle dieren (vb potvis)
→ ook niet de meeste neuronen (vb olifant 3x meer)
komt dit doordat deze dieren gwn veel groter zijn? vb meer tastzin receptoren nodig als je een groter
lichaam hebt
→ Maar het brein van de mens heeft ook niet de grootste relatieve massa tov ons lichaamsgewicht
(spitsmuis 3,3% en mens 2% brein van lichaam)
→ het menselijk brein heeft ook niet het meeste rimpels: hoe meer rimpels, hoe groter de totale
oppervlakte van de cortex (rimpels dienen om veel hersenschors in kleine plaats te brengen)
(kamelen hebben meer rimpels)
, 1.1 Exceptioneel brein?
Deze grafiek toont het verband x as = aantal neuronen in het y as= welk percentage van het
tussen lichte en zware dieren brein van de dieren brein bestaat uit cortex
(links - rechts) en het gewicht y as = het gewicht van het (rimpels)
van het brein (onder boven) brein mens is hier weeral helemaal
(elk symbool een ander de grafiek geeft weer hoeveel boven → veel cortex
vormpje, de driehoekjes staan neuronen je in een brein krijgt mens volgt het patroon van de
voor de primaten) de lijn geeft met dezelfde massa hoe meer primaten, maar heeft het
het verband tussen brein en rechts, hoe meer neuronen in grootste brein massa (omdat
lichaamsgewicht weer voor de een klein gewicht. we een grote primaat zijn
primaten Driehoekjes = primaten
- de toename in mens helemaal rechts
hersengewicht is het vanboven → er zijn dus geen
grootste voor de primaten dieren die meer neuronen in
- de mens zijn de grootste op een klein brein hebben dan
vlak van lichaamslengte wij
van de primaten
de primaten hebben voor
- de primaten volgen mooi
dezelfde toename van
een gelijke verhouding
neuronen minder brein
tussen lichaam en hersen
toename nodig dan andere
gewicht
dieren (vb de bolletjes waar de
- voor de meeste dieren is de
lijn veel steiler staat)
toename brein gewicht per
kg lichaamsgewicht het
grootste
SV:
Relatieve breinmassa, neuronen / breinmassa en proportie cortex / breinmassa allemaal in het
verlengde van de primaten
Maar:
- Primaten scoren echter om te beginnen zeer goed op al deze parameters
- mens hoort bij de allergrootste primaten
→ wat dan met gorilla, orang-oetangs? , andere grote primaten? → dit zijn de
buitenbeentjes: heel klein brein tov hun lichaam
De mens heeft het meeste neuronen in de cortex (olifant bvb meer neuronen, maar vooral in hun
cerebellum) Deze zitten in het bijzonder prefrontale cortex (ook al is de prefrontale cortex van vb.
een potvis veel groter)
Bovendien zitten onze neuronen bij de mens super dicht op elkaar, dit maakt snelle communicatie
mogelijk.
→ al dit samen toont dat de mens toch wel het beste brein heeft (mens heeft een exceptioneel
brein)
,Alles heeft zijn prijs:
- voor veel neuronen heb je heel veel suiker en energie nodig: Neuronen, ih. bijzonder
corticale zijn erg duur: met 2% van de lichaamsmassa verbruikt het brein +/- 20% van onze
energie (vergelijk: +/- 5% bij katten)
- → in een evolutionaire context waar mensen hun eigen eten moesten zoeken, was dit een
probleem
(hoe hebben we dit dan gedaan? → oa door dat we ons toen gingen opwarmen -> soort van
pre verteren -> makkelijker om voedingsstoffen uit te halen)
Obstetrisch dilemma-hypothese:
- groot brein + smal geboortekanaal (doordat we rechtop gingen lopen kromp het
geboortekanaal) → complicaties bij baren (vb moeder die sterft in geboortebed, of
kind dat zelf problemen heeft)
- = evolutionaire spanning (tussen het gemak van rechtop wandelen en het grote
brein)
- oplossing: als een kind geboren wordt, kan het nog zo goed als niks, terwijl een kalfje
al na 15 minuten bijna alles kan. → het menselijke brein bij geboorte is nog helemaal
niet ontwikkeld. (waardoor het brein nog klein genoeg is om uit het geboortekanaal
te raken) = rijping vertraging
- nadeel: je moet heel lang voor een kind zorgen en beschermen
- nog een voordeel: het brein kan connecties aanmaken in een omgeving waar er meer
aan de hand is dan in de baarmoeder: dit komt ook weer met een nadeel: vb
kindertijd kan grote impact hebben op de ontwikkeling van het brein (vb trauma), en
nog een voordeel je kan je veel beter afstemmen op de context en ook sociale
interactie kan een rol spelen op de ontwikkeling
Rijpingsvertraging:
• Brein:
- Belangrijke periode van postnatale groei en ontwikkeling v/h brein in mensen versus
meeste andere soorten:
- mensen: 70-75% van groei brein na geboorte
- chimpansee slechts +/- 60%
- bij geboorte +/- 350 g, bevat wel reeds alle neuronen!
- rijping tot in late adolescentie: aanmaken connecties, vermeerdering steuncellen, groei
tot +/- 1,4 kg
- proces van rijping: niet alleen aanmaken nieuwe contacten, ook “snoeien” (pruning)
- laat toe om “bedrading” af te stemmen op omgeving en ervaring; in het bijzonder sociale
functies brein gebruikt ervaringen om tot een complex brein te komen.
Rijpen is niet enkel connecties aanmaken, maar ook zaken wegknippen: Pruning
- op 2-3 jaar 50% meer verbindingen dan in volwassenen brein → dan tot zeker late
adolescentie belangrijke reductie (verband met “geheugenverlies” kinderen?)
- “Te veel” connecties aanmaken om de beste te behouden, zodat hetgeen dat je overhoudt
optimaal is afgestemd aan je omgeving.
- deze reductie gebeurt in hele brein, van achteraan vooraan
- in de late adolescentie: de prefrontale cortex is als laatst “aan de beurt” - Maar waarom?
- cruciaal voor sociaal functioneren
- cruciaal voor flexibiliteit, zelfregulatie, ...
- Er kan ook veel fout gaan bij pruning: in verband gebracht met oa. intelligentie,
psychopathologie (vb. schizofrenie)
,De mens heeft een exceptioneel brein?
Samengevat:
- Absoluut en relatief zwaar
- Neuronen dicht opeen gepakt
- Sterk gegroefd
- Relatief grote cortex
- Grootste aantal corticale neuronen, voor zover geweten, in het bijzonder prefrontaal
- Maturatie in belangrijke mate na de geboorte
- zeer veel connecties aanmaken
- zeer veel connecties wegsnoeien
1.2 Wat levert het exceptioneel op (wrm de grote cortex)
-> het is zo duur wat is het nut?
Sociale brein hypothese:
- Complexiteit van sociaal leven als drijvende factor achter vergroting (vooral frontale) cortex
- Paarvormende vs. niet paar vormende soorten
- Paarvormende (grotere cortex): veel ingewikkelder sociaal leven dan niet paarvormende
soorten
- Bij mensen : het volume van de cortex neemt toe met de gemiddelde groepsgrootte (dit is
geen oorzakelijk verband, puur correlationeel)
- Vooral in de prefrontale cortex , omdat deze impulscontrole,.. regelt.
→ Vermogen om na te denken / rekening te houden met wat hier en nu niet is Sociaal leren,
onderwijzen, taal
3. Evolutionaire psychologie:
Bekijken van psychologie door een evolutionaire bril, met nadruk op processen van natuurlijke
selectie
Vaak: verklaring van hedendaags menselijk gedrag vanuit vermeende leefwijze van onze jager-
verzamelaar voorouders
Belangrijke kritiek: evolutionair perspectief wordt vaak gehanteerd als verklaring voor bepaalde
feiten, zonder dat deze empirisch getoetst kunnen worden (“maar verhalen”)
vb. geslachtsverschillen in criteria partnerkeuze
- vrouw kiest op basis van goede partner, goed voor kinderen. omdat ze een grotere
biologische investering doen, omdat ze anders het kind zelf moeten opvoeden. (kwaliteit)
- man kiest op basis kwantiteit
vb experiment: beoordelen hoe aantrekkelijk iemand is. op fotos waar mensen in autos zitten. soms
is dat een dure auto soms een goedkope. Vrouwen blijken door de auto fel beïnvloed te worden. en
mannen niet. Hoe komt dit? → door de evolutie → dit is niet bewezen!
Gevaar van de overschatting van adaptiviteit = het idee dat alle kenmerken / trekken een functie
hebben of het gevolg zijn van adaptieve evolutie. Terwijl er zeker ook kenmerken zijn die je hebt als
bijproduct zonder nut (vb de navel, je kan hier een evolutionaire nut achter zoeken, maar die is er
niet) je moet er kritisch t.o.v. zijn.
Vb. rechtshandige jongens met veel broers hebben meer kans op homoseksualiteit; evolutionaire
psychologie: als een broer wegvalt door … → evolutionaire uitleg geven → geen evidentie voor
(basically een verklaring voor homoseksualiteit zoeken in evolutie)
, Vb. een stresshormoon is verbonden met de rang/ positie in hiërarchie van bavianen. Hoe lager de
rang, hoe hoger de stress, behalve de alfa heeft het allermeeste stress omdat die heel de tijd wordt
uitgedaagd (andere bavianen proberen zijn positie in te nemen).
Bij mensen: socio-economische status voorspelt heel veel zaken zoals ziektes,... (omdat stress hierin
een belangrijke rol spelen). Sociaaleconomische status is dus vanaf de geboorte belangrijk.
!Het lichaam waarin je nu leeft is tot stand gekomen in omstandigheden die nu geen rol meer spelen
(evolutionaire druk van gisteren) vb. nu veel sneller dik worden (door dat doorheen de evolutie ons
voedsel veel meel calorierijk werd)!
Verschillende invloeden:
Mensen nemen meer energie op dan ze nodig hebben
Mensen die gevoelig zijn voor hart en vaatziekten zijn, zijn stilaan aan het uitsterven
Lactose intolerantie is een soort allergie die heel dominant is
Vb. ratten kunnen even verslaafd gemaakt worden aan cocaïne als aan vettig eten.
GEDRAGSGENETICA
= erfbaarheid van gedrag
1. Erfelijkheidsfactoren
In welke maten zijn dingen genetisch bepaald?
Oogkleur 95%
Lengte 80%
Gewicht 70%
Borstkanker 10%
Maagzweren 70%
Schizofrenie 50%
Autisme 70%
Schools presteren 60%
IQ 50%
Persoonlijkheid 40%
Leo Kanner
• Suggereert belangrijke impact van natuur (aanleg) versus nurture (omgeving) in nagenoeg alle
psychologische eigenschappen
• Implicaties:
• Verdienste, vrije wil & verantwoordelijkheid, ...?
• Impact van opvoeding, opleiding, ...?
- Onschuldigen / relativerend versus hopeloosheid
• …
Vb omdat moeders zo kil zijn tegen kinderen, krijgen ze autisme (refrigerator mom)
