SAMENVATTING
PSYCHIATRIE
2e Master Geneeskunde UA 2023-2024
Hoofddocent: Prof. dr. Manuel Morrens
Abstract
Deze samenvatting bevat alle informatie van de lessen psychiatrie van het jaar 2023. De
informatie uit de slides werd aangevuld met notitities van tijdens de lessen, waarbij er ook
tips en examenvragen van de verschillende docenten werden verzameld. Veel success!
Katrijn Vandyck
,1. Inleidende les psychiatrie ................................................................................................................ 5
1.1. Examen: ................................................................................................................................... 5
1.2. Psychopathologische diagnostiek en classificatie.................................................................... 5
2. Organisatie GGZ en maatschappelijke zorg ..................................................................................... 9
2.1. Wat is gezondheid en GGZ? ..................................................................................................... 9
2.2. Geschiedenis van de GGZ ........................................................................................................ 9
2.3. Organisatie............................................................................................................................. 10
2.4. Community Mental Health Care ............................................................................................ 14
3. Kind -en jeugdpsychiatrie .............................................................................................................. 16
3.1. Inleiding ................................................................................................................................. 16
3.2. ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder ......................................................................... 19
3.3. Autismespectrumstoornis (ASS) ................................................................................................ 24
3.4. Externaliserende stoornissen .................................................................................................... 27
3.5. Nagebootste stoornis ............................................................................................................ 34
4. Depressieve stemmingsstoornissen .............................................................................................. 37
4.5. Kliniek en diagnostiek ............................................................................................................ 37
4.6. Epidemiologie, pathofysiologie ............................................................................................. 46
4.7. Behandeling ........................................................................................................................... 52
5. Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen .............................................................. 57
5.1. Psychiatrie in het algemeen ziekenhuis ................................................................................. 57
5.2. Somatische-symptoomstoornis en verwante stoornissen .................................................... 60
6. Psychotische stoornissen ............................................................................................................... 71
6.1. Psychotische stoornissen ....................................................................................................... 71
6.2. Schizofrenie ........................................................................................................................... 72
6.3. Verloop van schizofrenie ....................................................................................................... 75
6.4. Andere psychotische stoornissen .......................................................................................... 76
6.5. Pathogenese van schizofrenie ............................................................................................... 79
6.6. Farmacologische behandeling; antipsychotica ...................................................................... 83
6.7. Non-farmacologische interventies ........................................................................................ 88
6.8. Casuïstiek ............................................................................................................................... 89
Ervaringsdeskundigen Bipolaire stoornis .......................................................................................... 91
7. Angst -en dwangstoornissen ......................................................................................................... 93
7.1. Inleiding: emoties en angst ................................................................................................... 93
7.2. Angststoornissen ................................................................................................................... 95
7.3. Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) en verwante stoornissen..................................... 102
7.4. Behandeling (angststoornissen en OCD) ............................................................................. 105
1
,8. Ouderenpsychiatrie ..................................................................................................................... 111
8.1. Inleiding ............................................................................................................................... 111
8.2. Psychiatrische stoornissen op oudere leeftijd ..................................................................... 113
8.3. Behandeling (algemene principes) ...................................................................................... 114
9. Ontwikkelingsstoornissen bij volwassenen ................................................................................. 115
9.1. ADHD ................................................................................................................................... 115
9.2. Autismespectrumstoornis ................................................................................................... 118
10. Bipolaire stemmingsstoornissen ............................................................................................. 123
10.1. Inleiding ........................................................................................................................... 123
10.2. Symptomen ..................................................................................................................... 124
10.3. Bipolaire stoornis Type I vs Type II................................................................................... 126
10.4. Diagnose .......................................................................................................................... 127
10.5. Verloop ................................................................................................................................ 129
10.6. Diagnostiek ...................................................................................................................... 130
10.7. Etiopathogenese .............................................................................................................. 131
10.8. Behandeling ..................................................................................................................... 132
10.9. Casuïstiek stemmingsstoornissen .................................................................................... 138
11. Persoonlijkheidsstoornissen .................................................................................................... 141
11.1. Inleiding ........................................................................................................................... 141
11.2. Syndromen ...................................................................................................................... 142
11.3. Ontwikkeling, beloop en gevolgen .................................................................................. 146
11.4. Diagnostiek ...................................................................................................................... 146
11.5. Epidemiologie .................................................................................................................. 147
11.6. Etiopathogenese .............................................................................................................. 148
11.7. Behandeling ..................................................................................................................... 149
11.8. Casussen .......................................................................................................................... 155
12. Psychotherapie ........................................................................................................................ 158
12.1. Wat is psychotherapie? ....................................................................................................... 158
12.2. Klinische methoden en attitudes ..................................................................................... 159
12.3. Integreatieve visie op normaal en psychopathologisch functioneren............................. 159
12.4. Psychotherapeutische behandeling................................................................................. 162
13. Aanpassingsstoornissen .......................................................................................................... 168
13.1. Diagnose en symptomen ................................................................................................. 168
13.2. Ontwikkeling, beloop en gevolgen .................................................................................. 168
13.3. Burn-out .......................................................................................................................... 169
13.4. Behandeling ..................................................................................................................... 169
2
,14. Psychotraumagerelateerde stoornissen .................................................................................. 171
14.1. Inleiding ........................................................................................................................... 171
14.2. Diagnose PTSD ................................................................................................................. 172
14.3. Epidemiologie .................................................................................................................. 173
14.4. Etiopathogenese .............................................................................................................. 173
14.5. Behandeling ..................................................................................................................... 175
15. Practicum psychofarmaca........................................................................................................ 177
15.1. Psychofarmacologische interacties.................................................................................. 177
15.2. Workshop Medicatischema Morrens .................................................................................. 179
15.3. Medicatievoorschrift ....................................................................................................... 179
15.4. Richtlijnen ........................................................................................................................ 180
16. Delirium ................................................................................................................................... 182
16.1. Inleiding ........................................................................................................................... 182
16.2. Definitie en kliniek ........................................................................................................... 183
16.3. Belang en impact ............................................................................................................. 184
16.4. Etiopathogenese .............................................................................................................. 184
16.5. Diagnostiek en detectie ................................................................................................... 185
16.6. Aanpak ............................................................................................................................. 186
17. Slaap -en waakstoornissen ...................................................................................................... 187
17.1. Insomnie .......................................................................................................................... 187
17.2. Parasomnie ...................................................................................................................... 189
18. Forensische psychiatrie ........................................................................................................... 193
18.1. Psychiatrie en recht ......................................................................................................... 193
18.2. Inleiding in de forensische psychiatrie ............................................................................ 196
19. Infantpsychiatrie ...................................................................................................................... 202
19.1. Wat is er typisch aan de eerste levensjaren? ...................................................................... 202
19.2. Epidemiologie .................................................................................................................. 204
19.3. Werkwijze + Diagnostiek ..................................................................................................... 204
20. Werken met context (kinderpsychiatrie) ................................................................................. 207
21. Middelgerelateerde verslavingsstoornissen ............................................................................ 209
21.1. Inleiding ........................................................................................................................... 209
21.2. Syndromen ...................................................................................................................... 209
21.3. Ontwikkeling, beloop en gevolgen .................................................................................. 211
21.4. Diagnostiek ...................................................................................................................... 211
21.5. Epidemiologie .................................................................................................................. 213
21.6. Etiopathogenese .............................................................................................................. 214
3
, 21.7. Behandeling en preventie................................................................................................ 216
21.8. Verschillende verslavingen .................................................................................................. 219
21.9. Psychotherapie ................................................................................................................ 224
22. Eetstoornissen ......................................................................................................................... 225
22.1. Inleiding ........................................................................................................................... 225
22.2. Syndromen ...................................................................................................................... 225
22.3. Ontwikkeling, beloop en gevolgen .................................................................................. 227
22.4. Diagnostiek ...................................................................................................................... 230
22.5. Epidemiologie .................................................................................................................. 231
22.6. Etiopathogenese .............................................................................................................. 231
22.7. Behandeling ..................................................................................................................... 234
4
, 1. Inleidende les psychiatrie
1.1. Examen:
• Medicatie => doseringen niet belangrijk. (Bvb van de meeste klassen wel de belangrijkste
kennen. )
• Er komen 4 open vragen: 2 groot (6ptn) , 2 klein (4ptn)
• Alle vragen komen van verschillende proffen (=> ook al hebben ze maar 2 uur les gehad.)
• De vragen zullen altijd redelijk ‘breed’ zijn > bespreek de behandeling van, diagnostiek van , …
(Kan ook vanuit een casus komen. )
• Als er iets komt over farma, dan gaan ze erbij zetten welk cytochroom het verwerkt, … => Dus
dit niet vanbuiten leren.
• Liever bullet points dan uitgeschreven teksten. => Zij gaan op voorhand een aantal
‘kernwoorden’ afpreken die erin moeten staan.
1.2. Psychopathologische diagnostiek en classificatie
1.2.1. Diagnosestelling
• Psychiatrisch onderzoek
• Anamnese
o Brengt de psychiatrische symptomen in kaart
o Belang heteroanamnese (meestal is ziekteinzicht van de patiënt verstoord!)
• Diagnostische hulpmiddelen
o Labo
o Beeldvorming => vooral ter uitsluiting van somatische aandoeningen en oorzaken
= Classificatiesysteem waarin syndromen beschreven worden: samenhangend geheel van klachten en
symptomen
Psychiatrische aandoening = Is niet hetzelfde als ‘ziekte’, waarbij de pathogenese en etiologie van de
aandoening gekend zijn… Er is geen duidelijke ziekteuiting, met een onderliggende oorzaak / gekende
pathologie.
• Diagnostic and Statistical Manual of mental Disorders, 5e editie
• Standaard classificatie van psychische stoornissen uitgegeven door American Psychiatric
Association (APA)
• Toepasbaar voor verschillende situaties
▪ Klinische context
▪ Wetenschappelijk onderzoek
▪ Uniformiseren van diagnostiek
▪ Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische gegevens en/of consensus
▪ Daarom: geen diagnoses als‘Neurose’,
▪ Voortdurend in ontwikkeling
• Categoriele diagnoses suggereren duidelijke aflijning tussen diagnoses, echter:
5
, ▪ Ja/nee-kwestie. Scherpe cut-off die de realiteit niet altijd weergeeft (soms moeilijk
onderscheid tussen middelengebruik en gwn ontstane schizofrenie, …)
▪ Grijszones tussen diagnoses: ‘artefact’ diagnoses: soms veranderen ziektebeelden
doorheen de tijd symptomen vloeien in elkaar over, …
▪ Doorheen de tijd verandert ziektebeeld soms
▪ Diagnoses gebaseerd op
symptoompresentatie, niet op onderliggende
etiologie (cfr ‘koorts-syndroom’)
▪ Afhankelijk van bijkomende
symptomen ‘verspringt’ diagnose
▪ Houdt weinig rekening met
interacties tussen probleemgebieden (bv
trauma die kwetsbaarheid voor depressie
en/of verslaving verhoogt): mensen met
angststoornissen beginnen vaak te drinken om
hun angst te verminderen.
Er is eigenlijk geen JA / NEE ; veel mensen voelen zich soms wel somber, maken periodes van stress
mee… Waar trekken we dan de grens van een psychiatrische aandoening? Kunnen we met zekerheid
zeggen dat de mensen die net links van de cut-off liggen ook echt gezond zijn?
Voordelen DSM; eenduidig systeem, hoge betrouwbaarheid, gebruiksvriendelijk, makkelijk te linken
aan klinische besluitsvorming.
Nadelen; risico overdiagnose, arbitraire grenzen, overlap tussen de diagnoses, …
Eigenlijk willen we naar een meer ‘continue’ schaal gaan.
Anderzijds dan model links,
kunnen we ook met het
‘spinnenwebmodel’ werken,
waarbij we voor elke patiënt
individueel kijken hoeveel
kenmerken er zijn van bvb
‘psychose’, manie, cognitief,
… Zo kunnen we een goede
opdeling maken.
• Diagnose:
▪ =>vastleggen van de oorzaak of aard van een ziekte door evaluatie van
• Tekens
6
, • Symptomen
• Ondersteunende testen
• Classificatie
• Onderbrengen in categorie op basis van aan/afwezigheid van criteria
• Geen uitspraak etiologie/pathogenese
1.2.2. Stress-kwetsbaarheidsmodel
= meest gebruikte
psychiatrische denkkader.
Hoe hoger de
kwetsbaarheid, of hoe
hoger de stress, hoe meer
kans iemand heeft om een
psychiatrische stoornis te
ontwikkelen.
Zowel biologische,
psychische, sociale
factoren!
Bronnen van stress kunnen zowel positieve als negatieve levenservaringen zijn: Studeren, huwelijk,
verliefdheid, dood van een naaste, verlies van job, alvohol en drugs, …
1.2.3. Cognitief gedragstherapeutische probleemsamenhang
• Predisponerend (draagkracht):“Waarom ú?”
• Luxerend (draaglast):“Waarom nú?”
• Onderhoudend:“Waarom nóg?”
• In een probleemsamenhang wordt niet alles samengevat in een ‘label’-diagnose, maar wordt
naar interacties gekeken tussen
o Onderliggende kwetsbaarheden (genetisch, opvoeding, vroege life events,….)
o Huidige triggers
o Huidige klachten
o Onderhoudend gedrag
• Verzoenbaar met vorige kaders:
o Stress-kwetsbaarheidsmodel
o DSM diagnostiek
7
,= Eigenlijk een heel groot schema van hoe je verschillende levensgebeurtenissen impact op je hebben
gehad. Vaak ziet dit er complex uit, maar is het een goed model om de samenhang tussen
verschillende gebeurtenissen en gedachten visueel te maken.
• Voordelen van een probleemsamenhang:
▪ Zeer individuele weergave van probleemgebieden
▪ Zeer herkenbaar voor patient
▪ Multiple ankerpunten en invalshoeken voor therapie
• Nadelen
▪ Minder uniforme vorm van diagnostiek
▪ Complexe weergave van problematiek
8
, 2. Organisatie GGZ en maatschappelijke zorg
2.1. Wat is gezondheid en GGZ?
2.1.1. Gezondheid
“Gezondheid is een toestand van volledig fysisch, geestelijk en sociaal welzijn en niet louter de
afwezigheid van ziekte en gebrek.” (Definitie gezondheid WHO 1948)
• Veel mensen konden zich niet vinden bij deze definitie:
o Ultiem ideaal en veeleisende norm
o - Illusie van maakbaarheid van de mens & deficit-model
o - Bron van bijkomend leed (De definitie is streng => veel mensen voldoen er niet aan)
o - Afwijking van deze norm = ab-normaal=stoornis
Afwijking t.o.v. welke norm?
1. Statistisch? gemiddelde (kwantitatief)
-> Gemiddelde is niet altijd beste!
bv. intelligentie(H), gezichtsscherpte(H), cholesterol(L)
-> Hoe meet je ‘psychisch gezondheid’ of ‘lijden’?
2. Maatschappelijk? Wetten
-> Culturele waarden en idealen v/d meerderheid
- alcoholisme: werd lang aanvaard
- homofilie: werd lang niet aanvaard
3. Persoonlijk? Subjectieve beleving (kwalitatief)
-> Individueel en veranderlijk gegeven!
DSM V
Stoornis = wanneer iemand zelf last ondervindt én er maatschappelijke last is. (Als iemand die
stemmen hoord daar zelf geen last van heeft, en de omgeving ook niet, dan is dit per definitie geen
psychiatrische stoornis!)
2.1.2. Geestelijke gezondheidszorg
“De GGZ heeft als opdracht:
• verantwoorde zorg aan te bieden
• met het oog op het herstel van het psychisch evenwicht of het draaglijk maken van
psychische stoornissen voor patiënten en hun leefomgeving,
• opdat aldus patiënten competenties verwerven of ontwikkelen
• die de basis vormen voor hun emancipatie en hun maatschappelijk geïntegreerd functioneren”
o Veel van de psychische stoornissen zijn chronisch: hier gaat het dus niet om de
patiënten volledig symptoomvrij te krijgen, maar om hen gewoon zo goed mogelijk in
de maatschappij te laten functioneren.
2.2. Geschiedenis van de GGZ
Van psychiatrie naar GGZ:
9
