GERECHTELIJK RECHT 2023-2024
PRAKTISCHE RICHTLIJNEN
Wetboeken meenemen naar de werkcolleges
- Wetboek zeer belangrijk voor de structuur en het examen
- In wetboek mag je:
o Indelingen
o Tabbladen
o Vinkjes
o Kleuren
o Kruisverwijzingen
o Schrijven: niet onbeperkt, je mag niets annoteren/verduidelijken.
- Eindcompetenties (zie studiedeelfiche Canvas):
Kennis en inzicht essentiële regels van het gerechtelijk recht/burgerlijk procesrecht
procesrechtelijke vraagstukken kunnen analyseren en een begin van oplossing geven
kritisch reflecteren over gerechtelijk recht en context waarin dat recht functioneert
- Lesvorm: hoorcolleges, werkcolleges, zelfstudie (wetboek!)
- Structuur hoorcolleges: Gerechtelijk Wetboek
- Examenvorm:
Periodiek met twee delen: praktische proef na afloop werkcolleges (schriftelijk, 5/20,
meerkeuze) en periodiek examen eerste semesterexamenperiode (15/20, schriftelijk, meerkeuze
en open vragen)
1
,ALGEMENE INLEIDING, BEGRIP, BRONNEN, BEGINSELEN
DEEL I: ALGEMENE INLEIDING
Begripsomschrijving, bestaansreden en kenmerken
Gerechtelijk recht: verzameling van rechtsregels over
- Geschillenbeslechting door een (overheids)rechter: staat centraal
- Conflictoplossing (meer en meer, wordt verder toegelicht)
Focus op het burgerlijk procesrecht
- Tak van het gerechtelijk recht
- Formele regels tot bindende beslechting privaatrechtelijke geschillen (niet noodzakelijk
particulieren) door de rechterlijke macht: welke geschillen? In beginsel geschillen over
burgerlijke en politieke rechten. Een overheidsgeschil kan ook door een rechter worden
opgelost.
- ‘Gemeen recht’ voor alle rechtsplegingen (art. 2 Ger. W.): zie bv. Cass. 1 juni 2006, AR
C.05.0440.N en C.06.0017.N (art. 259novies Ger.W.): rechtspraak over beroepsmagistraten die
geevalueerd worden door collega’s, één magistraat (Rb Dendermonde) was hier niet akkoord
mee omdat zij dan beslissen of zijn/haar lot. In beroep gegaan bij Hof van Beroep van Gent en
die zeiden dat dit indrdaad geen rechtspleging is en dat het niet mogelijk is om de beslissing te
wraken van de collega’s. Dat is dan tot bij cassatie geraakt die verwezen naar art. 2 Ger.W.: het is
wel degelijk een rechtspleging volgens art. 2 Ger.W. en kan dus ook gewraakt worden.
- Voorkomen ‘eigenrichting’ (art. 5 Ger.W.): in België is er een verbod op eigenrichting, er moet
beroep worden gedaan op de overheidsrechter. Art. 5 Ger.W.: de rechter mag niet aan
rechtsweigering doen. Niet te verwarren door de invulling van het EHRM want die zeggen dat
het niet nagekomen van een termijn ook rechtsweigering kan zijn. In België gaat het echt over
weigering om recht te spreken in de rechter zijn vonnis (in ver verleden gebeurde dit wel eens:
RS van het HvC: veel discussie over verhaalbaarheid van advocatenkosten, rechters wisten toen
niet goed hoe zij met die regels moesten omgaan en weigerden dan om hier uitspraken over te
doen. Wel die rechterlijke beslissingen werden erna dan nietig verklaard wegens inbreuk op
verbod van rechtsweigering.
Begripsomschrijving, bestaansreden en kenmerken van het burgerlijk procesrecht
PUBLIEK EN PRIVAATTECHT
- Partijbelang – algemeen belang (Verslag Van Reepinghen, Parl.St. Senaat 1963-64, nr. 60, 213:
“l’oeuvre d’intérêt général qu’est celle de la justice”)
Soms lees je nog het begrip gerechtelijk privaatrecht: ongelukkige begrip, het gerechtelijk recht
gaat over een openbare dienst en raakt aan het algemeen belang. Het gaat dan missschien wel
om de beslechting van geschillen van privaatrechtelijke aard maar het overstijgt wel het
privaatrecht door het algemene belang.
2
,DIENEND
- Partijbelang (effectuering subjectieve rechten, vrijheden en belangen) - algemeen belang
(herstel maatschappelijke rust – lites finiri oportet)
Dienende functies omdat het wordt ingeroepen/dient ingeroepen te worden door de burgers.
FORMEEL
- Formele regels met oog op een behoorlijk, dit is voorspelbaar procesverloop (rechtszekerheid,
“la forme, soeur jumelle de la liberté”): formele regels zijn nodig opdat er rechtszekerheid zou
zijn. Rudolf Von Jhering: ‘de vorm is de gezworen vijand van willekeur, de tweelingzus van de
vrijheid’ → dit zorgt voor rechtszekerheid. Je moet de spelregels kunnen voordat het spel
gespeeld wordt (dit ook zo in het gerechtelijk recht).
- Legaliteit (gesloten systeem van sanctionering, bv. art. 860 Ger.W.) en proportionaliteit (bv.
art. 861 Ger.W.)
o Legaliteit: als de rechter een sanctie wil uitspreken dan moet daarvoor een wettelijke
basis zijn bv. toepassing van de nietigheidsleer inzake proceshandelingen (begrip komt
later terug) is er een regel in het Ger.W.: een proceshandeling kan enkel nietig worden
verklaard als daar een wettelijke grondslag voor is (=legaliteitsvereiste)
o Proportionaliteit: Er was ooit een auteur in het Gerechtelijk Recht: men schiet geen
vliegtuig neer omwille van een navigatiefout. Sancties moeten op een proportionele
manier worden toegepast (= de evenredigheid van de toepassing van sancties). Je moet
dan ook kunnen aantonen dat je belangen geschaad zijn door de proceshandeling
anders kan deze niet nietig worden verklaard. Daarom is er een tendens naar een
doelmatig formalisme
- Doelmatig formalisme: procesvoorschriften toepassen naar hun finaliteit: een formalisme
waarbij we rekening houden met de finaliteit van rechtsregels
GEBIEDEND
- Gradaties in verhouding tot de aard van het belang dat beschermd wordt
o ‘aanvullend’ (bv. artikel 624 Ger.W.) Zijn alle regels van openbare orde? Neen, soms zijn
er regels die enkel suplatief van aard zijn en waar je als partijen kan van afwijken.
o ‘dwingend recht’ (bv. artikel 627 Ger.W.) Soms heb je het over regels met louter
dwingend recht met een beschermde partij en die partij kan die bescherming prijs geven
eenmaal dat de zaak aanhanging is gemaakt bij de rechter.
o ‘openbare orde’ (bv. artikel 633 Ger.W.)
Je hebt dus gradaties van regels in het gerechtelijk recht.
ETHISCH EN SOCIAAL
- Gelijkheid van proceskansen voor eenieder, zonder onderscheid des persoons
3
, DYNAMISCH
- Procesrecht voortdurend in evolutie en onder invloed van maatschappelijke ideeën: niet alleen
omdat de wetgever wijzigingen kan aanbrengen maar ook omdat de opvattingen wat
gerechtelijk recht nu juist inhoudt kan evolueren door maatschappelijke ideeën.
- ADR (alternative dispute resolution) - MARC (modes alternatifs de règlement de conflits)
o ADR: conflicten oplossen en geschillen beslechten vallen hieronder. Hij gaat hier nog iets
over posten in module, er is veel kritiek op dit begrip als verzamelnaam. Professor is ook
meer fan van: ‘appropriate dispute resolution’: wat is voor die zaak nu de meest
geschikte weg? Geschillenbeslechting of conflict oplossing.
- Conflicten oplossen ≠ geschillen beslechten (=het burgerlijke procesrecht) (verschil van mening
vs. gejuridiseerd verschil van mening): Prof denkt aan zijn buur waar hij woont die op de
scheidingslijn een afsluiting heeft opgericht met een haag aan beide kanten. Prof zorgt goed voor
zijn haag maar de buurman doet dit minder. Prof kan een gesprek opstarten maar als dat niet
lukt moet je het conflict juridiseren en je goederenrecht daarop los laten (mandeligheid). De
eigenaars moeten onderhoud doen voor hun deel van de gemene muur. Dan wordt het conflict
een geschil waarvoor je een geding bij de rechter aanhangig maakt en vraag je aan de
overheidsrechter (vrederechter) om op basis van boek 3 van het BW het geschil te beslechten.
De geschillenrechter kan het conflict ook de-juridiseren (zien we later).
o Geschillenbeslechtend (arbitrage bv. Mark Coucke verkoopt OmegaPharma aan
Amerikaans bedrijf en betaalt daarvoor heel veel geld. In dat contract staat een
arbitrageclausule. Het Amerikaans bedrijf ziet dat het bedrijf op los zand is gebouwd en
wil hun geld terug omdat zij denken dat er bedrog is gepleegd. Omdat er een arbitrage
clausule is kan je hiervoor niet naar de overheidsrechter maar er zal een private rechter
optreden. In dit geval Sepina, een Belgisch arbitrage instituut met een eigen reglement
en dat reglement schrijft voor hoe de rechtspleging voor de drie arbiters zal verlopen. Is
dit ADR? Sommige zeggen van wel, het is een alternatieve oplossing van geschillen
beslechting maar het is niet is niet conflict oplossend. Je vervangt eigenlijk de
overheidsrechter door een private rechter. Je zit vooral aan de zijde van
geschillenbeslechting., dading: het is vooral geschil beëindigend. Je wil een bepaald
geschil door wederzijdse tegemoetkoming zien uitdoven of een toekomstig geschil
vermijden) of conflictoplossend (bemiddeling: waarbij een derde betrokken wordt, een
bemiddelaar (erkend of niet erkend) die probeert de partijen te laten praten met elkaar.
Hij gaat geen oplossingen opleggen aan de partij (het is geen overheidsrechter). Hij zal
faciliteren (aldus het Ger.W.), hij is onafhankelijk, onpartijdig en neutraal en zal de
partijen helpen om zelf een oplossing tot stand te brengen. Een conflict de-juridiseren
om op die manier het conflict op te lossen., art. 1723/1 Ger.W.)
o Met beroep op derden (arbitrage: je doet op een derde beroep (de arbiter) om het
geschil te beslechten, cf. art. 1677, § 2 Ger.W., bindende derdenbeslissing,
bemiddeling) of niet (collaboratieve onderhandelingen: hier komen geen derden aan te
pas: onderhandelingen die gevoerd worden tussen de partijen bijgestaan door een
erkend collaboratief advocaat. Als je aan een collaboratieve onderhandeling begint moet
4
