Politicologie: algemene inleiding
1. Politiek en politieke wetenschap
1.1 Politiek
Sturen van een samenleving – Wanneer mensen samen iets willen doen, wordt het al snel
noodzakelijk om een aantal duidelijke afspraken te maken, om dingen te regelen, om de vrije keuzes
van mensen in te perken. Dat politiek in essentie te maken heeft met de samenleving kunnen we
afleiden uit de naam. Het woord politiek komt van het Griekse woord Politika “ de zaken die met de
polis te maken hebben”. De polis verwijst naar de samenleving van de Grieken.
Definitie – Politiek is alles wat te maken heeft met het besturen van een samenleving.
1.2 Variaties in politiek
1.2.1 Politiek en territorium
Territorium – Wij associëren politiek vaak met samenlevingen die verbonden zijn aan een territorium
zoals gemeenten, provincies, regio’s, landen, .. In een organisatie zoals de volleybalclub ben je
onderworpen aan de regels ervan, erbuiten niet.
Staten – De wereld is verdeeld in staten, en die staten hebben grondgebied dat ze intern besturen en
eventueel tegen externe vijanden beschermen.
1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van de politiek
Reikwijdte van politiek – Vroeger (19e eeuw) was de politiek een heel beperkte aangelegenheid. Men
had justitie, binnenlandse zaken, defensie, buitenlandse zaken en financiën. Meer niet. In de loop der
jaren kwamen er vanuit verschillende sectoren van de samenleving vragen om nieuwe aspecten van
de samenleving door de staat te laten regelen. De arbeidersbeweging ijverde voor allerlei
beschermende maatregelen. De Britse auteur T.H Marshall stelt daarom dat burgerschap vanaf de
20ste eeuw niet alleen mag gezien worden als een zaak van burgerlijke en politieke rechten, maar dat
sociale rechten even belangrijk zijn.
Evolutie in politieke cultuur – Die historische evolutie is uiteraard gepaard gegaan met een evolutie
in de politieke cultuur. Elke samenleving heeft een aantal regels over wat politiek kan worden en wat
niet. Die regels veranderen op grond van de behoeften die in de samenleving ontstaan.
Vb: In Saoedi Arabië mogen vrouwen niet met de auto rijden, in Noorwegen kan je alleen alcohol
verkijgen in overheidswinkels, ...
1.2.3 De vormen en structuren van politiek
Vormen – Politiek varieert in eerste instantie naargelang de soort samenleving die bestuurd wordt.
Politiek kan ook een zeer verschillende inhoud hebben. En het kan ook verschillende vormen
aannemen. Door zorgvuldige classificaties te maken proberen we de verschillen in kaart te brengen.
Regime – Classificaties van politieke vormen kunnen in eerste instantie gebouwd worden op de vraag
wat de grote principes zijn die ten grondslag liggen aan het functioneren van een bestel.
,Democratische en autoritaire regimes – De democratische regimes zijn die waar de macht tijdelijk is
en verspreid is over verschillende groepen. De toestemming om regels te maken en op te leggen
wordt verleend door het kiezen van vertegenwoordigers door de bevolking op wie de regels van
toepassing zullen zijn. Autoritaire regimes gaan te werk door regels op te stellen via de machthebbers
zonder enige interactie met het volk waarop de regels van toepassing zijn.
Unitaire en federale staten – Bij unitaire staten spreekt men van een gecentraliseerd bestuur en bij
federale staten spreekt men van een deelstatelijk bestuur.
1.3 Politieke wetenschap
Intellectuele distantie – Het is niet de eerste bedoeling van de politieke wetenschap om aan het
politieke debat deel te nemen en om te zeggen hoe het moet en hoe het niet moet. Politieke
wetenschappers zijn immers ook allemaal lid van de samenleving waarover ze debatteren. Wie
beweert volkomen afstandelijk en neutraal te zijn, beseft niet in welke mate hij of zij met beide
voeten in de eigen tijd en in de eigen samenleving staat. En wie dat niet beseft kan geen goede
politieke wetenschapper zijn. (voorbeeld zie boek p.25)
Wetenschappelijke methode – De intellectuele distantie kan bereikt worden door de regels van de
wetenschappelijke methode te respecteren: veel en bewust verzamelde waarnemingen, en een
zorgvuldige en bewuste keuze van onderzoekstechnieken.
Systematiek – De politieke wetenschap onderzoekt immers voortdurend verschijnselen als
rationalistische bewegingen en ook het gebruik van geweld door belangenorganisaties. De
politicologie verzamelt voortdurend en systematische data (gegevens) over die verschijnselen, en
daardoor kunnen die ook onderling vergeleken worden en in soorten en varianten geklasseerd
worden. Inzicht in bewegingen en hun actiemiddelen kan alleen maar verkregen worden door bewust
en systematisch heel veel informatie erover te verzamelen, niet alleen wanneer er zich toevallig een
incident voordoet, maar voortdurend, en gedreven door de eenvoudige wil om dit politiek
verschijnsel beter te kunnen begrijpen. Plato en Aristoteles probeerden door vergelijking tot inzichten
te komen over hun eigen samenleving. Om te kunnen vergelijken moet er bewust gezocht worden
naar gelijkaardige gevallen, naar cases die tot eenzelfde categorie behoren. (voorbeeld Niccolo
Machiavelli zie boek p.27)
Kwantitatieve en kwalitatieve benaderingen – De gebruikte methode hangt af van wat je moet
onderzoeken. Bij de kwantitatieve benadering ga je tellen en cijfers analyseren. Bij de kwalitatieve
benadering ga je opzoek naar de structuur van interventies, de manier van praten, de interactie, ..
Openheid – Het principe van openheid wil zeggen dat je altijd moet zeggen wat je doet en waarom je
het doet. De wetenschappelijke werkwijze verondersteld dat anderen altijd je onderzoek kunnen
overdoen, controleren en verfijnen. Een wetenschappelijk rapport vertelt waarom er data verzameld
worden, hoe dat gebeurde, hoe de analyse plaatsvond en wat de conclusie daarvan is.
1.4 de instrumenten van de politieke wetenschap
1.4.1 Concepten
Concepten – Een concept is een begrip, een algemene categorie, een verschijnsel dat benoemd
wordt met de bedoeling het precies te kunnen afbakenen. Een concept dient om het denken te
,organiseren. Het helpt om classificaties te maken en zijn een manier om naar de politieke
gebeurtenissen te kijken en erover te spreken.
Gender – Om over de verschillen tussen man en vrouw te praten kan het woord geslacht gebruikt
worden. Dat verwijst naar het biologische verschil tussen man en vrouw. In de sociale wetenschappen
gebruiken we het begrip ‘gender’, daarmee wijzen we op de sociale en culturele verschillen tussen
man en vrouw. Gender verwijst dus naar en maakt het mogelijk te praten over de wijze waarop in een
samenleving mannelijke en vrouwelijke rolpatronen bestaan, verwachtingen over hoe mannen en
vrouwen zich moeten gedragen , oordelen over de manier waarop zij zich in het sociale leven
bewegen.
Polyarchie – Een polyarchie is een soort politiek systeem, een regime. Volgens de amerikaanse
politicoloog Robert Dahl voldoet een polyarchie aan volgende voorwaarden:
- Vrije en eerlijke verkiezingen
- Stemrecht en recht op verkiezing voor meeste volwassenen
- Vrije meningsuiting
- Toegang tot informatie
- Vrijheid van vereniging
- Controle over bestuur bij verkozen mandatarissen
Ideaaltype – Polyarchie lijkt in wat we in het dagelijkse leven democratie noemen zeer veel op elkaar.
Maar dat begrip is nogal vaag en bevat nog veel andere betekenissen en dimensies. Het concept
polyarchie formuleert heel precies aan welke voorwaarden een politiek systeem moet voldoen om als
zodanig geclassificeerd te worden. Het concept is een ideaaltype, in die zin dat het niet reëel
bestaande regimes exact wil beschrijven, maar wel een aantal essentiële kenmerken ervan wil
identificeren die het mogelijk maken om te classificeren en te vergelijken.
1.4.2 Modellen
Modellen – Een model is een voorstelling van de realiteit, maar is niet zomaar een reproductie ervan.
Politieke kringloop – Ontwikkeld door David Easton.
1) Eisen
Vragen vanuit individuen of groepen om een politieke oplossing van een probleem
Een politieke oplossing is een oplossing waarbij aan de hele samenleving een regel
opgelegd wordt, waarbij de samenleving in een bepaalde richting gestuurd wordt
Volume overload: te veel eisen waar er geen tijd voor is
Content overload: de eisen zijn te gevarieerd
, 2) Gatekeepers
Belangenorganisaties en politieke partijen
bundelen van individuele eisen tot algemene principes om ze zo makkelijker te maken voor
te behandelen.
3) Steun
Uitingen van vertrouwen in het systeem
Steun is passief
Niet naleving is een uiting van afwezigheid van steun
4) Terugkoppeling
Eisen en steun worden geconvergeerd tot politieke beslissingen(output)
Wordt een eis ingewilligd dan kunnen er eventueel nieuwe eisen ontstaan en zullen
diegene waarvan hun eis is ingewilligd steun betuigen aan het politieke systeem
Niet-inwilliging kan leiden tot een afname van de steun
1.4.3 Theorieën
Theorie – Een theorie is concreter dan een concept of een model, het geeft aan hoe politieke
verschijnselen met elkaar in verband staan.
Hypothese – Een theorie houdt altijd op de ene of andere manier een hypothese in, een voorspelling
waarvan nagegaan wordt of deze nog steeds klopt.
2. Staat en macht
