1. Groeiende aandacht voor ethiek in het biomedisch onderzoek
Ethische commissie onderzoek deelnemers studie beschermen
Commissie Dual Use
Dual use = samenwerking tussen verschillende landen
Sociaal-maatschappelijke ethische commissie (SMEC): survey, interview
Ethiek als een manier van nadenken wat we goed en menselijk vinden + in procedure gieten
Vanuit ethische overweging vinden we het goed dat een onderzoek door de commissie gaat (wat
vinden anderen ervan) ook al is een ethische commissie niet verplicht. Wettelijk gezien is er geen
goedkeuring nodig, maar een tijdschrift zal toch eisen dat je een ethische goedkeuring kan
voorleggen = morele verplichtingen die afgenomen worden door derden (tijdschrift, universiteit)
Ethische commissie voor proefdieren komt om de 2 weken samen om aanvragen te bespreken.
Vroeger totaal geen wettelijk kader: onderzoekers gebruikten zichzelf of kinderen als proefdier. Dat
was allemaal met de beste bedoelingen maar zonder enig regulerend kader.
Vb syfillis
Patiënten (meestal prostituees) werden geïnjecteerd met syfillis zonder op de hoogte gesteld
te zijn dat ze deel uitmaken van een experiment + ontkenning dat ze door toedoen werden
besmet, de oorzaak zou hun prostitutie leven zijn. Zelfs als er kon ingegrepen worden,
werden mensen alsnog jaren blootgesteld. Mensen werden in de studie gehouden zonder op
de hoogte te zijn van het bestaan van een medicijn. Dit leidde tot de ontwikkeling van een
richtlijn rond nood aan geïnformeerde toestemming en evaluatie van risico’s.
Nazi-Duitsland: koud water experiment
Iemand dagenlang in een ijskoud bad zetten om te kijken hoelang de eigen zeemacht
militairen zouden kunnen overleven in koud zeewater.
Nazi-Duitsland: zeewater experiment
Mensen massaal veel zoutwater laten drinken om te kijken welk effect dat heeft op de
organen.
Op het einde van WOII kreeg men inzicht dat deze onderzoeken onethisch waren.
2. Ethische codes
Na WOII Code van Nürenberg (1947)
Was nog steeds geen wetgeving, maar eerder een richtlijn
Kern van het document:
- Geïnformeerde toestemming
, - Onderzoek mag enkel indien resultaat niet op een andere manier verkregen kan worden
(mag niet op kinderen getest worden als het op volwassenen getest kan worden)
- Voorafgaande studies op dieren en geanticipeerde resultaten legitimeren het experiment
- Risico’s beperken
- Voorkomen van fysiek of psychisch lijden
- Gekwalificeerde onderzoekers
- Recht van deelnemers om ten alle tijden te stoppen met deelname aan experiment
(verworven onderzoeksgegevens mag je wel blijven gebruiken)
Van ethische codes naar regelgeving
Clinical Trials Regulation
o Wettelijke regelgeving die de Clinical Trial Directive vervangt
CTD werd in elk land apart gehandhaafd = geen harmonie
o Studie kan pas van start gaan na goedkeuring EC
Wet op medische experimenten
3. Belangrijke principes bij onderzoek
Onderdelen van een studieprotocol:
- Wetenschappelijk design en uitvoering van de studie
- Risico’s en mogelijke voordelen
- Selectie van studiepopulatie en recrutering
- Financiële voordelen en kosten
- Bescherming van privacy en confidentialiteit
- Geïnformeerde toestemming
- Aandacht voor gemeenschappen (minderheidsgroepen)
4. Maatschappelijk verantwoord onderzoek en innovatie
Aangeven wat de rationale is van het hele onderzoek
H1: ETHISCHE MODELLEN VOOR ETHIEK VAN HET BIOMEDISCH ONDERZOEK
INLEIDING
‘wat is ethiek’
Wat is goed? Wat mag? Wat mag niet? Mag wat kan?
In de ethiek heb je verschillende brillen & lenzen om naar de werkelijkheid te kijken. Ethische
beschouwingen proberen te onderscheiden wat goed is om te doen, wat er behoort te gebeuren.
Iedereen is ethicus in een notendop = iedereen heeft een moreel aanvoelen/morele ervaring
Morele ervaring = intuïtief een mening, buikgevoel of duidelijke visie over iets hebben.
Contrastervaringen: zich aangesproken voelen om zichzelf op het spel te zetten door een
aangetaste menselijke waarde te ervaren
Volheidservaringen: zich richten op hetgeen hen als waardevol of nuttig overkomt
,Hoewel we ervan uitgaan dat we weten wat goed is, zoeken we op bepaalde momenten expliciet
naar het goede en ontdekken we dat we eigenlijk niet zeker weten of we het niet bij het verkeerde
eind hebben. Ethiek komt voor uit het verlangen van mensen om zichzelf beter te begrijpen.
2 kanten van de medaille van ethiek:
1) De mogelijkheid van ethiek is gelegen in de morele ervaring waarover ieder van ons beschikt
2) Ethiek kan gerealiseerd worden in gesprek met anderen. Onze morele ervaring wordt
helderder door met anderen te praten over wat goed is.
‘’Ethiek als systematische bezinning op verantwoordelijk handelen’’ brengt de
gemeenschappelijke dimensie van ethiek naar voren. => Mensen zijn afhankelijk van elkaar en
hebben een bepaalde verantwoordelijkheid tov elkaar, het is nodig dat ze verantwoording tov
elkaar afleggen. Zich verantwoorden betekent argumenten geven voor het eigen handelen, een
debat aangaan over de redenen voor of tegen een bepaalde handeling. Daarom kan een dialoog
met een ‘buitenstaander’ een waardevolle en zelfs noodzakelijke hulp zijn.
Je mag een morele ervaring nooit onderschatten! Het is belangrijk als wetenschapper om de
samenleving voortdurend te informeren zodat er bij de mensen geen angst groeit door plotse grote
veranderingen. Vb gentherapie: gentherapie wordt heel snel in de hoek van
nazi-experimenten/frankensteinexperimenten geklasseerd. Maar CRISPR is totaal niet te vergelijken
met wat we in de jaren 90 deden, nochtans zitten we met dezelfde wetgeving! Als wetenschapper
moet je de mensen meenemen in je denken om zo de morele ervaring van de mensen in de juiste
richting te houden. Een eigen visie verandert niet zo gemakkelijk, ondanks een uitgebreid debat.
Mensen houden het dikwijls bij hun eigen aanvoelen, een eerste aanvoeling is heel belangrijk en kan
je niet makkelijk veranderen. Met een rationeel argument kan je mensen hun aanvoelen niet zomaar
veranderen.
INDELING VAN ETHIEK
DESCRIPTIEVE ETHIEK
= beschrijvende ethiek
Onderzoek naar welke normen en waarden feitelijk gelden in een specifieke gemeenschap
Met onderzoek in kaart brengen hoeveel mensen er een bepaalde visie op iets hebben, welke visies
zijn er binnen een bepaalde subgroep?
2 stappen:
1) Empirische studie van het ethos
Mensen kwalitatief interviewen om een inzicht op het landschap te krijgen
2) Een eerste vorm van inwendige verklaring (descriptieve ethiek gaat dus verder dan alleen
pure beschrijving!)
Een stap terug doen van de cijfers die je hebt aan 1ste hypothesevorming doen
= verklaren waarom gangbare waarden en normen gegroeid zijn tot hun huidige vorm
(‘hoe zou dat nu kunnen komen? Wat zou de reden kunnen zijn?’)
, NORMATIEVE ETHIEK
1 stap afstand genomen van de cijfers in de praktijk: hoe kunnen we die waarden en normen
beoordelen? vinden we iets ethisch aanvaardbaar of niet (los van de wetgeving) een norm stellen
formuleren van een universaliseerbaar theoretisch kader: ‘dit is de norm waarop we ons op baseren’
De ethische commissie staat als het ware voor de samenleving. Experten zullen oordelen of een
onderzoek aanvaardbaar is of niet. Ook als een onderzoek niet goedgekeurd wordt, kan het door
enkele aanpassingen toch goedgekeurd worden.
(het vervolg van de cursus is vooral normatieve ethiek) want normatieve ethiek vormt het hart van
de ethiek!
META-ETHIEK
2 stappen afstand van de praktijk genomen.
De kritische studie van de concepten en methoden die men in normatieve ethiek gebruikt.
= systematische reflectie op het functioneren van ethiek als wetenschap.
= de wijze waarop een moreel domein door verschillende normatieve theorieën wordt afgebakend
en vormgegeven.
Nadenken over onze eigen activiteit als ethicus
Combinatie van descriptieve en normatieve ethiek
Vb ‘is geneeskunde de kunst van het genezen? Of is het meer?’ (vb plastische chirurgie kan
reconstructieve geneeskunde zijn, dus genezen, maar kan ook esthetische geneeskunde zijn en dat is
eerder verbeterkunde)
Vb ‘wat wordt bedoeld met de termen goed, gezond?’
Vb uitspraken zoals ‘onderzoek op minderjarigen dient niet te worden toegestaan’ behoort tot het
domein van de normatieve ethiek: men drukt uit dat iets niet goed is. De uitspraak ‘morele oordelen
over het menselijk handelen zijn relatief’ ligt daarentegen op het terrein van de meta-ethiek: het is
een uitspraak over normatieve uitspraken.
WAARDEN EN NORMEN
NORM = waarmee je een handeling beoordeelt
Norm = ‘winkelhaak’ iets waarmee men meet, waarmee men reeds plaatsgevonden en
toekomstige handelingen beoordeelt
o Norm = zowel richtlijn (toekomst) als criterium van beoordeling (verleden)
Heel concrete zaken (soms wettelijk, soms niet)
Vaak verboden ipv geboden een verbod creëert vrijheid: je mag 1 iets niet doen maar je
mag heel wat andere dingen wel doen
o Negatief geformuleerd
Het resultaat van historisch gegroeide ervaringswijsheid
Gegroeid vanuit particuliere verhaalgemeenschappen (vb links rijden, verboden te roken in
aula)
Normen veranderen!! (dus ethiek verandert ook!)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper academic88weapon. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
