GPuR BOEK 1
1. Thema 1: de haastige triomftocht van het westerse constitutionele model
1.1. Het charter voor een nieuw Europa en einde van de Koude Oorlog
1.1.1. Conferentie voor veiligheid en samenwerking in Europa
CVSE 19 en 21 november 1990 in Parijs, 32 europese landen + VS/Canada
Insteek: Irakese leger Saddam Hoessein uit Koeweit verdrijven, maar ook feestelijke gelegenheid na politiek
zware periode
Contrast conferentie Helsinki: slotakte Helsinki midden in KO vreedzame co-existentie tussen twee
blokken
Doel: strijdbijl officieel begraven en nieuwe constitutionele orde Charter voor een Nieuw Europa op 21
november 1990
Opm: contrast met Helsinki Helsinki vreedzame co-existentie (communistisch blok/Westers blok), en charter
stelde dat volledige overname westerse constitutionele model noodzakelijk is voor vrede in Europa=enige
werkzame model
Europa 1989 tot Charter NE: 89 verdeel continent met muur, nu veel communistische regimes gevallen,
Westers model komt op, en 3 oktober 1990 Duitsland één + communistische partij in SU verloor controle, en
roep naar onafhankelijkheid van Baltische staten/Kaukasus
1.1.2. Francis Fukayama end of history
Volgens Fukayama:
- Einde ideologische strijd die wereldpolitiek 20 e eeuw kenmerkte
= liberale democratie vs fascisme en communisme
- Enkel Westerse model liberale democratie bleef over eindpunt ideologische evolutie, omarmd door
grootste deel wereld
- Focus Friedrich Hegel: Fukuyama refereerde aan hem, voortgang geschiedenis leerproces met logisch
eindpunt
Opm 1: niet overal direct liberale democratie, waren nog ideologieën maar geen concurrentie
Opm 2: wel mogelijke spanningen met andere, religie en nationalisme grote strijd echter voorbij
1.1.3. Hervormingen Gorbatsjov in SU
Voor Gorbatsjov: Sovjetinvasie in Afghanistan 1970, détente stopt, spanningen Westen/Oosten stijgt,
wapenwedloop economie SU nr wapenwedloop, slecht voor ontwikkeling
Verleden Gorbatsjov: toporgaan van partij en hervormingsgezind, gesteund door jonge hervormers, maar ook
sterke communisten door achterstand SU
Begin Gorbatsjov: dringende hervormingen, reikte hand naar Westen en wil wapenwedloop stoppen, voor zo
meer geld binnenlandse economie + SU had nood aan Westerse technologie
Tijdens bewind: was overtuigd marxist-leninist maar voor destalinisatie onder stalin juiste weg nr
communisme van lenin verloren, Gorbatsjov was dus voor communisme en wilde het NIET afschaffen, wilde wel
hevormen met 2 zaken
- Perestroika (herstructurering)
= economische hervormingen, economische/ondernemers-vrijheid, planeconomie vrije markt economie,
wel later pas officieel een doelstelling
- Glasnost (openbaarheid)
= meer inspraak en vrijheid, tegen corruptie, lieten debat en persvrijheid toe + democratische
hervormingen
Opm verkiezingen: andere kandidaten mochten zich ook aanmelden nu blok van progressieve en
conservatieven Gorbatsjov in midden en aarzelt om verder te gaan moeite met politiek overleven
1
,1.1.4. Gorbatsjov en einde KO
Derde ideologische poot: nieuwe politieke denken in internationale aangelegenheden betere relatie met
Westen om zo globale uitdagingen (milieu, migratie …) aan te kunnen, ondanks ideologische strijd
Eerste 3 jaar: verbeteren bilaterale relatie met VS o.l.v. Reagan droomde ook van wereld zonder nucleaire
wapens INF verdrag1 + START 1 verdrag2 + terugtrekken SU-troepen uit Afghanistan = einde wapenwedloop
Volgende jaren: SU wil W-Europese bondgenoten, want economisch kon VS niet steunen door wetten van
Amerikaans congres, Gbsjv zag hoe welvarend W-Europe was technologisch ontwikkelingen + krediet nodig
1.1.5. Gemeenschappelijk Europees huis en ineenstorting van communisme
Reactie Europa: onrust in W-Europa door band VS en SU, bang dat bescherming VS minder werd door
ontwapening en dat SU een te grote militaire macht bleef + dachten dat het poging was om W-Europe en VS
tegen elkaar uit te spelen
Charmeoffensief Gorbatsjov:
a. Ontwapening SU in Europa
= reductie SU-leger in Europa met 500k + onderhandelingen NAVO om SU-leger te laten verzwakken =
CFE-verdrag3 getekend voor CVSE-top in Parijs
b. Oost-Europese satellietstaten eigen weg naar ideologie
= sattelietstaten moesten niet langer Moskou blind volgen zoals bij stalin + breuk Brezjnev doctrine 4
Gorbatsjov verzwakte positie drastische want sommigen landen (Polen, Hongarije) scheurden zich af
c. Gemeenschappelijk Europees Huis op drie poten
- Zijn land volledig integreren in het economische leven van Europa omarmde VS en Canada
- Huis met kamers met verschillende kleuren (ideologisch), vreedzame co-existentie
- Collectieve veiligheidsorganisaties afschaffing NAVO en warschaupact maken organisatie voor
veiligheid en samenwerking in Europa
1.1.6. Vraagstuk Duitse eenmaking
Eind WO2: VS, VK en SU met conferenties vam Jalta en Potsdam Duitsland+Berlijn in 4 zones kwamen in
jaren 1945 niet tot eenstemming toekomst Duitsland want:
SU: wilde geen sterk Duitsland meer (uitg indien socialistisch), want Duitsland te sterk
Westen: onaanvaardbaar om socialistisch Duitsland te maken te sterk samen met SU
Gevolg:
- BRD: mocht zich herbewapenen, en lid NAVO
+ EGKS, EEG en raad Europa ontstonden verenigen Europa en beschermen communisme
- DDR: warschau-pact
+ comecon economische samenwerking in SU
Visie eenmaking:
- Westen: droom eenmaking vooruitschuiven tot communistisch gevaar geweken
Opm: veranderde met komst sociaaldemocraten/liberalen
= Duitsland verdrag adenauer compromis5 Westen in toekomst steun voor eengemaakt Duitsland
- Oosten: Stalin wilde eenmaking maar met neutralisering Duitsland
Gevolg: na val Berlijnse Muur Kohl onderhandelingen beginnen eenmaking, veel bezorgdheid
- West-Europa
= Korte termijn: verlies van DDR voor SU, laatste stro Rusland afzetting Grbsv en overname sterke
communisten/conservatieven, bang voor dat regime
= Lange termijn: verenigd Duitsland op alle vlakken sterker dan rest Europa
1
Intermediate range nuclear forces ondertekend in 1987 Washington, alle middellangeafstandsraketten uit Europa weg, weggedaan door Trump
2
Strategic army reduciton treaty, drastische vermindering langeafstandsraketten
3
Conventional forces Europe=verdrag voor drastische ontwapening in Europa
4
Socialistische regimes moesten zusteregimes helpen met geweld als ze extern of intern bedreigd werden
5
Herstel soeveriniteit 3 westerse bezettingszones
2
, - Oosten nu o.l.v. Gbsjv
= DDR belangrijke speler in Warschau-pact, was sterkste verdediging tegen NAVO
Opm: tegen eenmaking ideologisch niet want voor zelfbeschikking én wilde absoluut geen geweld
gebruiken maar eenmaking zou einde van Gbjv betekenen
Einde KO: indien veiligheid elke land gegarendeerd en garanties tegen te sterk Duitsland geen bezwaar meer
tegen de eenmaking eenmaking pas mogelijk voor Gbsjv na omvorming Europa
Focus CVSE: voor SU wilde grenzen laten erkennen en juridisch onschendbaar maken diplomaten kregen dit
echter omgevormd tot aanpassingen grenzen vreedzame middelen werden toegelaten
!!! daarom vewijzen voorstanders eenmaking naar CVSE Westerse zelfbeschikking + vreedzaam grenzen
aanpassen = recht van Duitse volk om samen te komen
1.1.7. Duits eenmaking en strijd om Europa
= Kohl zette eenmaking in werking, ontwikkelingen Duitse eenmaking gingen pijlsnel dit komt door drie factoren
die eraan bijdroegen
a. Relatie Bush en Kohl
Visie Bush: eenmaking = Europe Whole and Free Gbjv verloor macht Oost-Europa en Bush ging met hem
praten Bush zei dat KO niet gedaan ws indien SU enkele voorwaarden 6 voldeed landen Oost-Europe
zelf kiezen, Bush veronderstelde voor Westers model
Gevolg: val Berlijnse muur kans snelle Duitse eenmaking Duitsland moest wel Westerse normen
hebben en deel van NAVO en Europese Gemeenschap blijven
b. Alliantie met Mitterand
Visie Mitterand: vrees voor te sterk engemaakt Duitsland, maar wilde steun geven in ruil voor versnelde
Europese integratie (monetair) Euro kwam Frankrijk kon zo hangen aan economie Duitsland, snelle
Duitse eenmaking werd gesteund
c. Verzwakte positie Gorbatjov en SU
= economisch hervormingen gefaald economische chaos, geen draagvlak meer om zich te verztten want
Europe eigenlijk enige die hem nog steunde
Gevolg: onderhandelingsproces begon, met 3 cruciale momenten:
a. Gorbatsjov stemde snel in om onderhandelingen te starten
= De 2 Duitslanden gingen zelf op democratische wijze beslissen over toekomst
b. Verkiezingen DDR, links en rechts blok
- Links blok: wilde zoals West-Duitse GW stelde een nieuwe staat maken, BRD en DDR wegdoen en
nieuw beginnen
- rechts blok, gesteund door Kohl: snelle eenmaking DDR wordt zoals BRD, zij wonnen
c. Gorbatsjov gaf toe aan toetreden Duitsland tot NAVO
= zelfbeschikking moest ook inhouden dat Duitsland zelf kon kiezen, heel Duitsland in Navo dit zonder
restricties
1.1.8. Democratie als mensenrecht en conferentie Kopenhagen
Extra info CVSE i.v.m. mensenrechten:
= Mitterand Gorbatsjov pro, Kohl en Bush contra
Gorbatsjov: wilde Europees huis ermee maken en één veiligheidsorgaan de OVSE
Bush: geen voorstander maar kon het niet afwijzen, had er wel 3 voorwaarden voor:
a. CFE-verdrag moest op voorrand zijn getekend
b. Akkoord over Duitse eenmaking moest er zijn
c. En democratie naar Westerse stijl voor nieuwe Europa was belangrijk
!!! Bush tegen OVSE wilde NAVO niet bedreigen
Westen: diplomaten gingen het aanmoedigen voor de agenda van Europe Whole and Free
6
Drastische ontwapening, einde inmenging, Oost-Europese landen eigen weg laten gaan, meer
democratie/mensenrechten
3
, Conferentie Kopenhagen:
- Werden de slotakte van Helsinki en Charter voor nieuw Europa gemaakt, was wel niet juridisch binden,
maar wel gedragsregels om elkaar aan te sporen
- Slotakte: respect voor mensenrechten fundamenteel andere landen mochten nu ook toezien op
mensenrechten in anderen landen, Bush plaatste de democratie erin centraal
!!! Westerse landen wilden sinds WO2 democratie als mensenrecht maar ging met veel moeite
Artikel 25: elementen naar Westers model van democratie toch fout dubbele opvatting, liet ruimte
voor éénpartijstelsel, communistische eenpartijstaat werd gelegitimeerd
Westen doorbrak dit, door Bush, in Kopenhagen 1990, Mensenrechtenjurist Thomas Buergenthal
werd de auteur van de slotverklaring van Kopenhagen de Westerse meerpartijendemocratie als
enige aanvaarde vorm, deze verklaring werd ook basis voor charter voor een Nieuw-Europa
Andere zaken in verklaring: eenieder mag politiek kandidaat zijn, partijen gelijke toegang tot media,
vrije campagne, scheiding der machten en scheiding tussen staat en politieke partijen
1.1.9. Charter vr het Nieuw Europa als grondslag voor politieke en juridische orde van Europa na KO
Het charter:
- Maakte einde aan KO
- Maakte nieuw eengemaakt Europa meer haalbaat
- Alle landen zelfde constitutionele model uit 4 pijlers
Pluralistische democratie
Recht beheerst samenleving (rule of law)
Mensenrechten eerbieden
Vrijemarkteconomie
Twistpunt van organisaties:
= Gbsjv wilde graag CVSE ombouwen tot sterke gemeenschappelijke organisatie als vervanging van de NAVO,
maar Westen niet, Mitterand en Thatcher wilden wel met de OVSE 7 nieuwe organisatie maken die SU en
oostbloklanden in Europees bouwwerk zou sluiten 1994 opgericht en uitbreiding naar Oosten, dit is niet
nieuw want was al opname van DDR in Westers kamp
Visie Thatcher:
= enkel in eenmaking meegegaan door Amerikaanse druk was tegen eenmaking, vreesde de herleving van
Duitsland
!!! Is ook afgetreden als minister rond die periode na opstand conservatieve partij tegen haar door onenigheid
van financiering lokale besturen
1.2. Het westerse constitutionele model: opzet cursus en begrippen
1.2.1. Hoofdlijn van GPuR
= bestudeert vorming en geschiedenis van Westers constitutionele model, met wortels in oudheid en
Middeleeuwen maar focus op periode sinds 16 e eeuw
Westerse constitutionele model:
- Ontstaan in West-Europa en verspreid door imperialisme, (de)kolonisatie, wel niet overal ter wereld
zoals Fukayama stelde
- Vierpoot van democratie, rechtsstaat, mensenrechten en vrijemarkteconomie
- Wederkerende werking, ons model beïnvloedde anderen, maar wij ook beïnvloed door anderen
1.2.2. Constitutie en constitutioneel recht
Constitutie: van constituere (lat. Oprichten), is het geheel van regels, gebruiken en processen die
organisatie/werking van overheid binnen de politieke gemeenschap bepalen
Constitutioneel recht: wanneer men deze regels als een rechtstak beschouwd, werd gedaan vanaf 17 e eeuw
toen tweedeling privaat- en publiekrecht beter werd
7
Organisatie veiligheid en samenwerking Europa
4
