Geslaagd! Volledige samenvatting van het vak Strafrecht, gedoceerd door Meese, J. aan de Universiteit Antwerpen in het academiejaar . De samenvatting maakt gebruik van de hoorcolleges en de syllabus.
Hanne de Jong AJ 2023-2024
Prof. Meese Joachim INHOUDSTAFEL AAN HET EINDE VAN HET DOCUMENT!!
Strafrecht
INLEIDING
AFDELING 1: BEGRIPSBEPALING
1. SLEUTELBEGRIPPEN
Strafrecht is het geheel van rechtsregels die bepaalde gedragingen strafbaar stellen en sancties bepalen die op de
dadders toepasselijk zijn [=werkdefinitie]
Het positief strafrecht beoogt de handhaving van een aantal waarden in een bepaald land op een gegeven ogenblik.
Strafrecht is hoe dan ook een evolutieve rechtstak, d.w.z. dat het steeds een momentopname betreft à moeilijk te
definiëren, maar 3 sleutelbegrippen: misdrijf, strafrechtelijke sanctie en dader.
a. Misdrijf
Een misdrijf is die gedraging waarop de wet een sanctie stelt.
à is een overkoepelende term, er zijn nl. 3 types misdrijven:
- Overtredingen
- Wanbedrijven
- Misdaden
b. Strafrechtelijke sanctie
Strafrechtelijke sancties zijn door de wet vastgestelde reacties op de schending van de strafrechtelijke normen.
à ‘sancties’ i.p.v. ‘straffen’, daar het strafrecht naast de zogenaamde straffen ook maatregelen kent.
- Ook maatregelen (bv. internering)
- Ook reacties in het Vlaams jeugddelinquentierecht (= maatregelen + sancties)
- Ook punitieve sancties in de zin van artikel 6 EVRM (‘criminal charge’)
o Internrechtelijke kwalificatie is geen doorslaggevende indicator, er moet gekeken worden naar de
aard van de overtreding en/of de aard en de zwaarte van de sancties om uit te maken of er sprake is
van een ‘criminal charge’ in de zin van artikel 6 EVRM
- Ook sancties sui generis
- Ook bestraffingsmodaliteiten
c. Dader
Een dader is onlosmakelijk verbonden met een misdrijf. Een misdrijf kan slechts worden gepleegd door een dader-
persoon. Het strafrechterlijk handhavingsmachine kan nochtans van start gaan zonder dat er reeds sprake is van een
geïdentificeerde dader.
à een dader kan zowel een natuurlijke als een rechtspersoon zijn, rechtspersonen kunnen in theorie alle misdrijven
plegen
à een dier kan geen dader zijn, maar wel het instrument van het misdrijf
2. KENMERKEN VAN HET STRAFRECHT
Strafrecht is…
- sanctierecht
- legaal recht
- publiekrecht
- een autonome rechtstak
,a. Sanctierecht
STRAFRECHT AMBIEERT HET BETEUGELEN VAN INBREUKEN OP DE GESTELDE NORMEN.
- Naast het strafrecht kent men in België nog andere sanctioneringsmechanismen, zoals het bestuurlijk
handhavingsapparaat (bv. GAS-sancties). De bestuurlijke rechtshandhaving wordt meer en meer als een
doorsneetechniek gehanteerd en niet meer als een uitzonderingsmechanisme.
à belangrijke doorbraak voor het bestuurlijke handhavingsmechanisme: gemeentebesturen kunnen als
orgaan van actief bestuur zelf publiekrechtelijk lichte overtredingen en inbreuken op hun plaatselijke
politiereglementen afhandelen
- Duidelijkste onderscheid is organiek criterium: de strafrechtelijke sanctie wordt opgelegd door de rechter, de
bestuurlijke sanctie wordt opgelegd door een bestuur (niet-rechterlijk, ondanks de mogelijkheid tot
rechterlijke controle achteraf op grond van artikel 6 EVRM)
- Non bis in idem belet dat iemand strafrechtelijk wordt vervolgd nadat hij een bestuurlijke geldboete heeft
betaald van strafrechtelijke aard waaneer de tekst waarbij de geldboete is bepaald en die betreffende het
strafbaar feit, dezelfde gedragingen bestraffen en de bestanddelen van beide misdrijven identiek zijn
o Rechtspraak EHRM: de bestuurlijke geldboete en de strafrechtelijke veroordeling voor hetzelfde feit
wordt niet strijdig geacht met dit principe wanneer er aan een aantal parameters is voldaan:
1. Voldoende samenhang in tijd en inhoud tussen de procedures
2. Procedures moeten complementair zijn en moeten derhalve andere doelen dienen en andere
aspecten van het gedrag sanctioneren
3. Het moet voorzienbaar zijn dat het gedrag kan leiden tot verschillende procedures
4. Bij strafoplegging moet voldoende rekening gehouden woden met eerder opgelegde sancties
5. Procedures dienen zodanig te zijn ingericht dat dubbele bewijsgaring wordt voorkomen door
samenwerking tussen de verschillende instanties
o Rechtspraak HvJ (strenger dan EHRM): een dubbele sanctionering of vervolging voor dezelfde feiten
is mogelijk als het wettelijk kader beantwoordt aan een aantal criteria
1. Het regime is bij wet geregeld
2. Het regime eerbiedigt de wezenlijke inhoud van de rechten en vrijheiden van het Handvest
3. Het regime beatwoordt aan de doelstellingen van algemeen belang of aan de eisen van de
bescherming van rechten en vrijheden van anderen
4. Het regime is noodzakelijk
- Lidsaten EU soms verplicht te sanctioneren:
o Negatieve verplichtingen impliceren dat de Staat zich onthoudt van handelingen die mensenrechten
van een individu aantasten
o Positieve verplichtingen hebben tot gevolg dat de Staat actief optreedt om mensenrechten te
beschermen
à volgens EHRM door strafrechtelijke bepalingen in te voeren die dergelijke handelingen verbiden en
mechanismen ter implementatie ervan te voorzien.
à bv. seksueel geweld, aantasting fysieke/mentale integriteit
o Duaal karakter EHRM: pradoxale relatie tussen het strafrecht en de mensenrechten
§ Men gaat ervan uit dat in elke verdragsbepaling het proportionaliteitsprincipe verankerd zit
waardoor EHRM té zware sancties kan temperen
§ Verplichting tot zwaarder sanctioneren
b. Legaal recht
- Legaliteitsprincipe: de strafrechter kan geen gedraging moreel afkeuren als de gedraging niet uitdrukkelijk als
een misdrijf is voorzien en door een straf wordt beteugeld
à Nullum crimen sine lege + Nulla poena sine lege
, c. Publiekrecht
- Overheid straft omdat openbare orde werd geraakt, niet omdat private rechtsgoederen werden aangetast/
à het slachtoffer is niet relevant, uitz. klachtmisdrijven
- Spilfiguur = openbaar ministerie:
o Initiatief bij OM
o Vertegenwoordigen van de gemeenschap, niet het slachtoffer
o Vervolgingsmonopolie van OM speelt ten volle, uitz. klachtmisdrijven
- Geen andersluidende overeenkomsten: strafrecht is dwingend recht en van openbare orde
- Toestemming slachtoffer is irrelevant, tenzij de niet-toestemming een constitutief bestanddeel is
à bv. verkrachting
d. Autonome rechtstak
- Handhavingsrecht met algemene draagwijdte
o Voorbeeld diefstal: bestraffing omdat de openbare orde werd geraakt, niet omwille aantasting private
rechtsgoederen. Zelfs indien er geen schade (meer) is, blijft het strafbaar.
- Conceptuele autonomie van het strafrecht
o Definitie
o Voorbeelden: onroerend-roerend; authentieke interpretaties in hoofdstuk diefstal
o Uitzonderlijk rekening houden met de regels van het burgerlijk recht: art. 16 V.T.Sv.
AFDELING 2: HISTORISCH OVERZICHT EN THEORIEËN VAN STRAFRECHT
à de criminaliteit is een socio-cultureel verschijnsel: haar ontwikkeling en bestrijding correleert met de evolutie van de
politieke en sociale culturen
1. HET STRAFRECHT VANAF HAAR OORSPRONG T.E.M. DE EERSTE HELFT VAN DE 18DE EEUW
PRIMITIEVE VOLKEREN
- Strafrecht was gerelateerd aan godsdienstige en morele normen
- Reactie tegen het ‘misdrijf’ gaat uit van de familie/stam en neemt de vorm aan van een collectieve weerwraak
tegen de familie of stam van de dader
- De vete kan afgekocht worden met een ‘compositio’ of zoengeld/bloedgeld
- Strafrecht en burgerlijk recht waren één: schadevergoeding en straf onlosmakelijk verbonden
OVERGANG PRIMITIEVE GEMEENSCHAP NAAR EEN MEER GEORGANISEERDE MAATSCHAPPIJ
- Strafrecht evolueert trapsgewijs van het stelsel van wraakneming en familiale solidariteit naar een systeem
van publieke gerechtigdheid en individuele verantwoordelijkheid, dit o.a. door:
o Beperkingen van de eigenrichting: talio-principe = het als straf toegebrachte kwaad mag het leed dat
werd veroorzaakt door het misdrijf niet overtreffen (maw: ‘oog om oog, tand om tand’)
o Tussenkomst van het overheidsgezag in de betaling van de compositio (krijgt een wettelijke grondslag)
o Vervanging van de privéstraf door de publieke straf, werd in de hand gewerkt door twee factoren:
§ Geleidelijke toename van het aantal publieke misdrijven (landverraad, tempelroof en brand-
stichting)
§ Grondige wijzigingen in de instelling van de compositio: oorspronkelijk kwam het bedrag toe
aan de familie of het slachtoffer, later zal de overheid de schuldige verplichten haar een som
te betalen als prijs van haar bemoeiing in het vredesverdrag: het ‘fredum’ of vredesgeld
à ‘fredum’ zal mettertijd een steeds groter deel vh bloedgeld uitmaken en zelfs opslorpen
- Strafrechtsbedeling is gekenmerkt door willekeur en ongelijkheid. Er waren geen duidelijke wetteksten.
Strafgerechten opgericht obv status dader. Kenmerkend: wreedheid vd straffen en hun openbare uitvoering.
, 2. DE HUMANITAIRE PERIODE EN DE KLASSIEKE LEER
Uiteenlopende ideeën die de voedingsbodem voor de klassieke leer vormen
- Volgens de klassieke leer staat het schuldbegrip centraal en is de morele schuld de verantwoording vd straf
- Men treft schuld omdat men kan kiezen tussen ‘goed’ en ‘kwaad’ en door een misdrijf te plegen kies je voor
het ‘kwade’ à misdrijf is een vrije handeling die automatisch leidt tot een straf
- Strafmaat hangt af van de schuld van de dader en van de veroorzaakte schade
- Doelstellingen: vergelding, intimidatie en voorkomen van herhaling
a. Engels politiek-liberale gedachten (zoals Betham en Howard)
J. Bentham:
- Grondlegger utilitarisme
- Concept doelstraf: straffen moeten een pragmatisch nut hebben
- ‘panoptische’ gevangenis
J. Howard had vooral kritiek op toestand in de gevangenissen
b. Franse filosofen en Encyclopedisten (zoals Rousseau en Montesquieu)
Het recht van de maatschappij om te straffen correleert met de overtreding van het sociaal contract: de persoon die
het sociaal contract heeft geschonden moet hiervoor worden gestraft.
Wetgever moet de regels van het sociaal contract uitdrukken, de strafrechter heeft een loutere mechanishe rol
“les juges sont la bouche de la loi”
c. Cesare Beccaria
- Protest tegen de wrede, inhumane en willekeurige strafrechtstoepassing van zijn tijd
- Een goede en heldere wetgeving die een maximaal welzijn voor een maximaal aantal mensen zou realiseren,
rechtszekerheid staat voorop à legaliteitsprincipe: geen straf zonder voorafgaabde wettelijke bepaling
- Straf moet snel op het midsrijf volgen, maar beklaagde moet tijd krijgen om zijn verdediging voor te bereiden
- Bestraffing moet noodzakelijk zijn, doodstraf is uit den boze
- Enige rechtvaardiging van de straf is de afschrikkende werking
- Zwaarste straf = eeuwige slavernij
à lid en kind van de adel: de massa = ‘domme volk dat geneigd is aan de leiband te lopen’, van bestraffing met het
oog op sociale wederaanpassing en rehabilitatie wordt niet gesproken
d. Duitse school
Kant:
- Het beginsel van de vergelding
- De straf in een zgn. ‘categorisch imperatief’
- Mens moet door de recgter gestraft worden omdat hij misdaan heeft
- Straf is geen middel tot doel, maar is de uitdrukking van gerechtigheid
à doodstraf is de enige straf die een moord kan evenaren
P. Von Feuerbach:
- Imperatief van de psychologische dwang
- Dmv de wettelijke delictsomschrijvingen en de daaraan verbonden strafbedreiging moet de wetgever pogen
psychologische dwang uit te oefenen op de delinquenten
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper hannedejong. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.
