Gender- & diversiteitsstudies
Introductie gender
- Waar zit genderstudies
1. Vergelijkingsbenadering
▪ Gender als thema (of man-voruwongelijkheid
▪ Ontbreken van feministische kritieken of een genderperspectief op kwalitatieve &
kwantitatieve onderzoeksmethoden
▪ Risco: vrouwen & mannen worden als singuliere entiteiten beschouwd & weinig
theoretische verdieping
2. Speciale behandelingsbenadering ⇒ hier situeert zich dit vak
▪ Gender als perspectief
▪ Specifiek genderonderwijs in de vorm van keuzevakken, minors, summer courses &
masterspecialisaties
▪ Risico: trekt enkel studenten aan die al een interesse hebben
▪ Voordeel: diepgaande kennis, interdisciplinaire benadering, bredere kiijk dan enkel
vakspecifieke kennis, verschillende vormen van sociale ongelijkheid bestuderen & de
onderliggende machtsmechanisme die deze ongelijkheid in stand houden
3. Mainstreaming
▪ Productie & reproductie van genderhierarchieën expliciet geconceptualiseerd als
integraal onderdeel vd hoofdvragen vd sociologie / antropologie / psychologie etc.
▫ Geen apart vak meer, is systematisch aanwezig
▪ Weinig draagvlak, meest instituionele weerstnad
▪ Veelal initiatief individuele docenten (academische vrijheid)
Het concept ‘gender’
- Engelstalig woord, in Nederlands
▪ Sekseverschil, seksueel verschil, seksuele differentie is niet hetzelfde – niet letterlijk te
vertalen (cfr. Vonk, 2012)
- Vaak gebruikt om verschil met ‘sekse’ weer te geven
▪ Scherp onderscheid tussen biologisch aspect (sekse) & de sociaal culturele constructie van
mannelijkheid & vrouwelijkheid (gender)
- ‘Ontsnapt’ aan zgn. ‘natuurlijkheid’ van geslachtsverschillen, als zgn. ‘neutrale variable’ in
onderzoek zoals leeftijd of opleiding
▪ Gender als term zegt net dat het een sociaal aangeleerde constructie is
- Gender = proces dat te maken heeft met macht in alle feministische theorievorming
▪ Duidelijke linkt met macht, machtsrelaties en ongelijkheden
- MAAR (Vonk, 2012) sekse verwees nooit naar biologisch geslacht alleen
▪ Voor het concept gender werd sekse op een veel bredere manier gebruikt
▪ Het concept is enger geworden door de oppositie met het concept gender
1
,Geschiedenis van gender
- Gender als concept bestond al langer in de grammatica (1950), toen de sociaal
geconstrueerde sekseverschillen nog geen term kenden
▪ Grammaticaal concept: mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden
- Begin 20e eeuw: sociale wetenschappers: kritische benadering van het biologisch determinisme
en categorieën: sekse, ras, etniciteit, nationaliteit, seksualiteit, mentale stoornis,…
▪ Periode waar men ook rassen studies deed adhv schedels etc.
▪ Biologisch determinisme werden steeds meer bekritiseerd of ze niet te simplistisch zijn
↪ Door deze kritiek heeft de term gender zich kunnen ontwikkelen
- Psychologen: men begon termen als sekserollen, sekse status, psychologische sekse,
sekserol-identificatie te gebruiken
▪ Toont aan dat men wou aantonen dat er naast het biologische ook iets is dat te maken heeft met
psychologische dynamieken en een sociale dimensie
- Midden 20e eeuw: psychologen/psychiaters John Money, Joan Hampson & John
Hampson-John Hopkins University; gender binnengebracht in wetenschappelijke literatuur
▪ Hebben het begrip gender van de grammatica binnen gehaald
▪ Onderzoek rond intersekse personen
▫ Identificatie van personen kwam niet altijd overeen met geslcaht, zeker bij intersekse
personen
▫ Zochten daarom een term om zich te identificeren
Oorsprong vh concept gender
John Money (1921 - 2006)
- Werk m.b.t. intersekse, nieuwe concepten:
▪ Gender
▪ Genderrol (1955)
▪ Genderrol en -oriëntatie
- Kinderen leren gender zoals ze taal leren; het biologisch geslacht (hoe dan ook gedefinieerd)
determineert niet iemands genderrol en oriëntatie; kind als tabula rasa
▪ Biologisch geslacht determineert niet automatisch de genderrol
▪ Gender wordt geleerd zoals een taal
▫ Een eerste taal is altijd het best aangeleerd, wanneer je nieuwe talen leert zal je die
niet zo goed beheersen als de eerste, zo is dit ook bij gender
▫ Als je het later gaat proberen veranderen is dat moeilijk omdat het geïntegreerd is in
de manier van zijn
▪ Een kind is een leeg wit blad bij geboorte & via opvoeding gaat het kind beïnvloed worden
- Definitie van term gender:
▪ “The term gender role is used to signify all those things that a person says or does to
disclose himself or herself as having the status of boy or man, girl or woman, respectively. It
includes, but is not restricted to, sexuality in the sense of eroticism.”
▪ Gender verwijst naar de sociale en psychologische componenten van wat vroeger
“sekse” werd genoemd.
2
,Robert Stoller (1924 - 1991)
- 1962: eerste “Gender Identity Research Clinic”
- 1968: “Sex and Gender”: eerste boek met gender in niet-linguïstische vorm
- Lanceert term ‘gender identiteit’ voor de ‘psychologische sekse’
- Onderzocht ook vooral intersekse personen
▪ Volgde 2 jongens zonder penis maar die strikt genetisch jongens waren
▫ Zei over de ene jongen hij was ruw & actief, had een hekel aan alles dat eruit zag als
meisjesachtig → gedroeg zich heel typisch jongensachtig
▫ Over de andere jongen zei hij dat het een gestoord kind was die zich als man
identificeerde maar zich bewust was van zijn ‘gebrek’ en zich daardoor niet volledig spiegelde
aan het mannelijke rolmodel
* Omdat de jongen vroeger homoseksuele spelletje speelde was het volgens Stoller
sowieso geen echte man
* Stoller linkte seksualiteit met genderidentiteit
▪ Conclusie: keek naar de opvoeding
▫ De eerste jongen werd als een gewone jongen opgevoed
▫ In het tweede geval hadden ouders duidelijk gemaakt dat er een gebrek was & die
jongen had dit geïnternaliseerd
▫ Hij concludeert dat bij 95% vd gevallen van interseksen die hij bestudeerd heeft er
een overeenstemming was tussen de identiteit die ze zichzelf toe eigenen en wat de ouders en
hun omgeving hen hadden toegewezen
- Psychologische en culturele connotaties, i.p.v. biologische:
▪ “One can speak of the male sex or the female sex, but one can also talk about masculinity
and femininity and not necessarily by implying anything about anatomy or physiology…Thus, while sex
and gender seem to common sense inextricably bound together, one purpose of this study will be to
confirm the fact that the two realms are not inevitably bound in anything like a one-to-one relationship,
but each may go into quite independent ways.” (p. viii-ix)
▪ Gender: balans mannelijkheid en vrouwelijkheid in elke persoon
- Stoller ≠ feminist !
▪ “If gender was mostly socially constructed, then someone has to repair it when it is
improperly built”…
▪ Stelt binaire visie op man/vrouw niet in vraag
▫ De identificatie die zich ontwikkelde moest overeenkomen met hun lichaam dmv operaties
▫ Er moet een identificatie zijn in een vd twee (man of vrouw), ook voor intersekse kinderen
3
, Man/vrouw zijn als culturele constructie
- Feminisme is veel ouder dan het concept gender
▪ Vóór de jaren ’50 werd er al gedebatteerd over de historische, culturele en structurele
factoren die betekenis geven aan de categorieën “man” en “vrouw”
- Bijvoorbeeld:
▪ Margaret Mead (1901-1978), antropologe:
▫ Toont culturele variabiliteit van sekserollen aan
▫ Stelt zo heersende normen in VS in vraag.
▪ Simone De Beauvoir (1908-1988), filosofe:
▫ Stelt het idee van sekse als biologisch bepaald in vraag
▫ Inspiratiebron voor tweede feministische golf
Margaret Mead
Margeret Mead: coming of age in Samoa (1928)
- Gebaseerd op veldwerk op Samoa, eiland in de Stille Oceaan
▪ Hoofdthema: Opgroeien van Samoa meisjes
▫ Ze wou dit vergelijken met de VS
▪ Stelling: er bestaat geen puberteitscrisis op Samoa: meisjes mogen vrijuit
experimenteren; geen taboe op seksualiteit
- Wij, in Europa en Amerika, zijn de scheppers van de puberteitscrisis omdat het ontluiken
van seksualiteit tegengehouden wordt door school of andere disciplineringsvormen
▪ Zij zegt dat dit op Samoa wel het geval is
▪ Contrast met puriteinse ‘fallo-centrische’ VS
▫ Door christelijke normen is er taboe rond sekusualiteit, zeker bij vrouwen
▫ Als er al iets gezegd wordt over seksualiteit is dit door het beeld van mannen
▫ In Samoa was dit anders, er was vrijheid (dan bij de westerse visie)
- Stelt idee dat pubertijdscrisis deel uitmaakt van natuurlijke seksuele ontwikkeling in vraag
▪ Belangrijk: het in vraag stellen vh natuurlijke
▫ Puberteitscrisis is niet louter biologisch, het is sociaal en psychologisch geconstrueerd
Margaret Mead VS Derek Freeman
- Mead is bekritiseerd geweest door de sociobioloog Derek Freeman
▪ Heeft in de jaren 80 film gemaakt met de vrouwen die Mead had geïnterviewd
▪ Stelt vast dat wat Mead beschreven had, niet klopte
▫ Samoa gebruiken veel humor en overdrijving & Mead heeft dit alles als waarheid
overgenomen, dus verhalen over vrije seksualiteit niet waar
▫ Wel degelijk maagdelijkheidsideaal, maar 50 jaar later, vrouwen reeds gekerstend
* Mead heeft hierop gereageerd dat dit maagdelijkheidsideaal enkel bij de hoge
clans geldt & niet bij de lagere → Freeman reageerde hier weer op dat lagere clans de
hogere imiteren
* Daarnaast is Freeman 50 jaar later pas naar Samoa gegaan dus vrouwen waren
toen reeks gekerstend (= christelijke bekering), waardoor vrouwen nu anders spreken door
integratie van christelijke normen
⇒ Toont juist de impact vh sociale en culturele zegt Mead
4
