Psychopathologie
1 Introductie
1.1 Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie Beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken ervan & behandeling.
➢ Psychè (ziel) + pathos (lijden)
➢ Deelgebied van psychiatrische & klinische psychologie
➢ Houdt zich bezig met afwijkende emoties, gedragingen & gedachten
➢ Weten wat er aan de hand is & waarom men doet wat men doet
Psychiatrie Medisch specialisme gericht op diagnostiek & behandeling van psychische
stoornissen.
➢ Medisch oogpunt om om te gaan met psychisch lijden
Klinische psychologie Beschrijving, oorzaken & behandeling van psychische stoornissen +
bevordering van psychisch welbevinden.
➢ Psychologisch oogpunt om om te gaan met psychisch lijden
Psychische stoornis = geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragingen mét storing in het
functioneren & persoonlijk lijden.
• Prevalentie:
• Stigma – noch tans iemand met ‘psychische problemen’ is niet per definitie afwijkend
o Belang van destigmatisering! (bv. te gek campagne, rode neuzen dag, getuigenissen van
BV’s, …)
• In welke mate we iets als afwijkend zien is afhankelijk van:
o Religie
o Morele & maatschappelijke oordelen
o Omgeving
o Eigen gevoelens, observaties & gedachten
• Eigen gevoelens, observaties & gedachten spelen ook rol in hoe je met mensen omgaat, hoe je hen
gaat behandelen & begeleiden
o Dus: heel belangrijk van zicht te hebben op hoe jezelf in elkaar steekt want zo kan je beter
behandelen & begeleiden
1.2 Hoe definiëren we afwijkend gedrag?
• Kijken vanuit het biopsychosociaal model!
o Iedereen heeft angst, verdriet, paniek, lusteloosheid, … maar wanneer is het afwijkend?
1
, o Wanneer zijn er symptomen? (kenmerken die passend zijn bij een bepaalde stoornis)
o Wanneer is het een stoornis?
▪ Diagnostisch criterium → voorwaarden voor bepaalde symptomen & kenmerken
1.2.1 Criteria voor afwijkend gedrag
1. Uitzonderlijk
2. Sociaal afwijkend (cultuur, samenleving, generatie)
3. Foute perceptie of interpretatie van realiteit
4. Aanzienlijk emotioneel lijden vd persoon (afwezig? Of aanwezig?)
5. Ongepast of contraproductief gedrag (ondanks negatieve gevolgen)
6. Gevaar
Afwijkend gedrag = op meerdere manieren definieerbaar
• Combinatie van deze criteria
• Het is niet omdat een persoon in een bepaald opzicht afwijkend is, dat hij op zijn geheel afwijkend
is!
1.2.2 Culturele aspecten van afwijkend gedrag
• Gezondheid & ziekte verschilt van cultuur tot cultuur
o Indianen: ‘ziekten vd blanke man’ (alcohol, drugs) vs. ‘indiaanse ziekten’ (problemen in
stam)
• Afwijkend gedrag verschilt van cultuur tot cultuur
o Angst in Westen (financieel) vs. Afrikaanse landen (voortplanting)
• Terminologie verschilt van cultuur tot cultuur
o Depressie: schuld/verdriet in Westen vs. hoofdpijn, vermoeidheid, zwakte in Oosten
1.3 Historische visie op afwijkend gedrag
1.3.1 Hippocrates (ca. 400 v.C.)
• Ziekten van lichaam & geest ≠ gevolg van bezetenheid
• Naturalistische verklaring → evenwicht vs. onevenwicht in humores (lichaamssappen):
o ++ Flegma (slijm): flegmatiek (traag, lethargisch)
o ++ Zwarte gal: melancholie (depressie)
o ++ Bloed: sanguinisch (opgewekt, zelfverzekerd)
o ++ Gele gal: cholerisch (driftig)
• 3 categorieën voor abnormale gedragspatronen:
1. Melancholie = buitensporige depressie
2. Manie = uitzonderlijke opwinding
3. Bezetenheid = bizar gedrag
1.3.2 Arabische psychiatrie (8ste tot 16de eeuw)
• Ontwikkeling vd eigen psychiatrie: aandacht voor behandelingen, theorieën & diagnostiek
2
, • 1ste psychiatrisch centrum in 705 in Bagdad
• Typisch: mensgerichte benadering van geesteszieken
• Vermoedelijk gevolg van Koran: adviseert humane behandeling, want psychische stoornis is een
praktisch probleem
• Voorloper van goed ontwikkelde behandelingen & gespecialiseerde hulp (in Europa pas in 1900!)
1.3.3 Exorcisme en heksenvervolging in Europa (330 tot 1500 n.C.)
• Heropleving geloof in bovennatuurlijke oorzaken
o Afwijkend gedrag = bezetenheid door geesten of duivel
o Behandeling = exorcisme (= uitdrijving)
▪ Aframmeling, geseling, gebed, uithongering, …
• Heksenvervolging eind 15de eeuw:
o Uitgevoerd door inquisiteurs aangesteld door Katholieke
Kerk
o Via ‘diagnostische tests’
▪ Bv. drijftest: pure metalen zinken – onzuivere
metalen stijgen naar de oppervlakte → hoofd boven
water houden = samenspannen met duivel
• Geloof in natuurlijke oorzaken nooit helemaal verdwenen!
o Krankzinnigheid ovv lichamelijke ziekte – hersentrauma (in
Engeland)
1.3.4 Gekkenhuizen (1600)
• Overal in Europa
• Bedelaars + geestelijk gestoorden
• Erbarmelijke omstandigheden:
o Vastgeketend aan bed
o Geen hygiëne
o Rondzwerven op terrein
• Tegen betaling naar bewoners gaan kijken → dolhuizen
1.3.5 Hervormingen (1800)
• Pussin & Pinel (FR):
o Mensen met afwijkend gedrag = ziek
o Recht op behandeling
• Behandelfilosofie = morele therapie
o Respectvolle & ontspannen omgeving & behandeling moet normaliteit worden
• Guislain (B) & Van der Kolk (NL):
o Guislain Instituut Gent – ‘Moderne gestichten‘
o 1841 °Wet: kwaliteit behandeling patiënten
▪ Kwaliteitseisen aan behandeling & verpleging van psychiatrische patiënten
1850: apathie → ‘afwijking is ongeneeslijk’
• Idee van succesvolle behandeling raakt in ongenade
• Wel psychiatrische ziekenhuizen, maar psychiatrie is angstaanjagende plek
• Mensonwaardige behandelingen (dwangbuizen, riemen, handboeien)
3
, 1950: sociaal gerichte psychiatrische principes
• Men gaat naar patiënt toe ipv wachten tot patiënt komt
• Psychofarmaca
• Nieuwe therapeutische behandelingen = gericht op re-integratie
• Patiënten worden niet langer ‘weggestopt’ in psychiatrische ziekenhuizen die ver van bewoonde
wereld liggen
1970: de antipsychiatrische beweging
• Gevolg van kapitalistische maatschappij
• Psychische stoornissen bestaan niet
• Geen behandeling, daling aantal psychiatrische ziekenhuizen
• Stijging ambulante zorg – grootschalige projecten om psychische zieken in maatschappij te houden.
1.3.6 Hedendaagse trends
• Nu enkel opname als er anders geen alternatief is
o °Van beschut wonen & zorg in gastgezinnen (Geel)
• Deïnstitutionalisering – ‘liberaal beleid’: patiënt moet voor zichzelf kunnen zorgen, geen
behandeling onder dwang
o Keerzijde: patiënten die geen vrijwillige zorg willen worden aan lot overgelaten
▪ Verwaarlozing, daklozenbestaan, suïcide
o Bemoeizorg (outreachende zorg): hulpverleners bekommeren zich om zorgmijders
▪ Sociaal-psychiatrische hulpverlening→ voor behoeftigen die zelf stap naar
hulpverlening niet zetten
▪ Recent: Mobiele psychiatrische teams
• Herstelbenadering = nadruk op eigen kracht, empowerment, psychiatrische patiënten krijgen
actieve rol in eigen herstel & maatschappelijke participatie
o Destigmatiserend werk & taboe doorbrekend
1.3.7 Evidence-based medicine
Evidence-based medicine = streven naar het gebruik maken vh best beschikbare bewijs bij het maken
van een keuze voor de patiënt.
➢ Handelen op basis van behandelprotocollen
o Kwaliteit van zorg verbeteren
o Resultaten meer meetbaar & vergelijkbaar maken
• Wat met uniciteit van patiënt & zijn interactie met de omgeving?
o Gebrek aan bewijs ≠ bewijs aan effectiviteit!
• °Van Evidenced-based practice
o Professioneel neemt besluiten op basis van:
▪ Beste onderzoeksresultaten
▪ Ervaring
▪ Voorkeur van patiënt
▪ Beschikbare hulpmiddelen
4
