Samenvatting beroepsethiek
Hoofdstuk 1: wat is relationele ethiek?
o Hebben we een probleem?
Als psychologisch consulent stel je vast dat problematieken (armoede, familiaal geweld,..) nooit op zichzelf
staan. Je leert methodieken en praktijken om hiermee om te gaan.
Maar is een sterke psychologische praktijk enkel een kwestie van de juiste techniek of vraagt het meer?
ethiek, als filosofische discipline, stelt zich de vraag naar het fundament van een psychologische
praktijk.
(ethiek = kritisch nadenken over wat moreel goed is om te doen, het is de wetenschappelijke studie van de
moraal)
Vroeger: euthanasie werd niet toegelaten verbod was een uiting van hoe mensen toen over zichzelf
stonden, hoe ze hun leven betekenis gaven. Wat mocht, kon en moest, lag totaal vast.
Ons ethisch aanvoelen is gewijzigd. Antwoorden op thema’s (euthanasie, LGBTQ,..) zijn vandaag niet
meer evident totale antwoorden zijn niet meer evident.
Waar zijn we mee bezig?, zijn er vandaag nog principes en waarden?
het verlaten van de klassieke totalitaire religieuze ethiek toont hoe onze samenleving steeds meer
vertrekt vanuit een filosofie van de relatie.
Evolutie is voelbaar in de psychologische praktijk. In de hulpverleningssector maar ook in de samenleving
is er een fundamenteel filosofisch-ethisch debat aan de gang.
o Een fundamenteel filosofisch-ethisch debat
In onze samenleving en in het psychologisch praktijkveld onderscheiden we een debat tussen
verschillende wijzen waarop men zijn praktijk fundeert. We bespreken er 4
1. toenemende mathematisering, formalisering en wetenschappen (reactie op vroeger)
- Gaat ervan uit dat elke ethische vraag louter totaal vertaald wordt in monetaire, juridische en technische
procedures of contracten.
- Ze meent een probleem totaal te kunnen beheersen én op te lossen
Voorbeeld: stel onderzoek naar bepaalde therapie voor een bepaalde psychopathologie geeft aan dat de
cliënt 10 therapie sessies nodig heeft. deze meting krijgt (door wetenschappelijke argumenten) het
statuut van objectieve waarheid.
In sommige hulporganisaties gaat men zo ver dat men bij het contact van cliënt en psychologisch consulent
een tijdskader oplegt. Ieder gesprek mag dan maar max 15min duren. En na de 10 sessies wordt er herstel
verwacht.
Digitalisering leidt tot versterking hiervan. Voorbeeld: patiënt met openhart operatie. Stel men zegt “als de
patiënt iedere dag 10.000 stappen zet zou men herstelt moeten zijn na 10 dagen”. Vroeger was het op
basis van vertrouwen (dokter en patiënt) nu kunnen we door apps gaan controleren.
,2. individualisering en vermarkting van ethiek
De psychologische praktijk wordt totaal een economische zaak van het individu.
Voorbeeld: objectief onderzoek toont aan dat een bepaalde therapie 10 sessie vraagt, dan wordt aan deze
therapie een recht op terugbetaling gekoppeld. Maar wat als cliënt na die 10 sessie niet voldoende
revalideert? – er moet dus iets misgelopen zijn maar wie heeft gefaald en wie draait op voor de kosten?
Dus er ontstaan discussies.
Hulpverlening wordt steeds meer een economische realiteit. Maar is gezondheid en zorg enkel een
individuele economische zaak?
Zelfde met mensen die roken zij weten dat ze een verhoogd risico hebben om longkanker te ontwikkelen –
als een roker die kanker ontwikkelt moet dan het ziekenfonds die kosten dragen? Je bent een individu en jij
hebt zelf gekozen voor te roken dus moet je dan toch zelf die kosten betalen?
Sinds jaren 80 – hospitalisatieverzekering, deze moet je zelf aangaan met verzekeraar. Mensen met hoge
lonen kunnen een duurdere, meer beschermende hospitalisatieverzekering aangaan. Wat met mensen die
leven in armoede/ laag loon hebben?
Verzekeraars willen enkel maar mensen met weinig risico aannemen want ze moeten natuurlijk winst
maken. Stel ouders met ongeboren kind met een ziekte geraken moeilijk aan een hospitalisatieverzekering.
Mensen in armoede vallen dus vaak uit de boot. Verzekeraars eisen ook recht om uw medisch dossier in te
zien bv. Je hebt al meerdere operaties aan je rug gehad en je gaat voor hospitalisatieverzekering kan men
zeggen kijk we gaan je verzekeren maar zaken ivm je rug zitten daar niet bij.
3. relationele ethiek/ perspectieven
Zegt dat we een ethisch probleem nooit totaal kunnen oplossen. Het verklaart dat er nooit evidente kaders
(niet religieus niet wetenschappelijk) zijn voor het omgaan met ethische probleem.
De relationele ethiek sluit aan op een evolutionair denken dat meent dat toeval een intrinsiek element
uitmaakt van de werkelijkheid. – de werkelijkheid si dus nooit totaal beheersbaar.
Relationele ethiek vertrekt vanuit het idee dat de wereld evolueert waardoor iets zomaar hetzelfde blijft.
Wie louter objectief werkt doet mensen tekort. De relationele ethiek wil aan de objectiviteit van het leven
betekenis geven. die betekenisgeving staat niet los van de realiteit, de manier waarop je betekenis geeft
aan casussen en op basis daarvan handelt verandert de objectiviteit, in de zin dat je hoopt dat het leven
van je cliënt beter wordt.
Wat gebeurt is het gevolg van een wisselwerking tussen objectiviteit en subjectiviteit.
4. religie en mythe
Stroming die we nu herkennen, het is een vernieuwd bewustzijn bij een aantal religies. Een ethisch
probleem is dan een kwestie van louter geloof. In dat geval is God voldoende als oplossing van onze
ethische moeilijkheden. (moreel of ethisch dilemma ontstaat wanneer er een botsing is tussen
verschillende morele waarden)
Wanneer een cliënt een probleem heeft moet hij bidden. Bv. prof Schotmans wijst nog steeds euthanasie
totaal af op basis van het christendom.
, o Filosofie stelt de vraag naar de grond, ethiek stelt de vraag naar de grondwaarde
Filosofie: waarom doen we wat we doen? Waarop funderen we onze psychologische praktijk? stellen de
vraag naar de grond, de basis waarop we steunen om te doen wat we doen. Wat is de uiteindelijke waarde
of argument waarop we steunen om te doen wat we doen.
Ethiek: fundeert/ baseert zich op waarden. Maar die waarden zijn nog niet de grondwaarde. De
grondwaarde is de waarde waar het vragen ophoudt. Voorbeeld: ons idee over seksualiteit gaat terug op
waarden zoals man, vrouw, genot,.. je kunt bij deze waarden nog vragen stellen zoals wat is de rol van het
gezin met betrekking tot seksualiteit? En zo verder tot we stoten op de laatste waarde, de grondwaarde.
Het is de taak van de ethiek om bij deze grondwaarde vragen te stellen. Schematische voorstelling:
Kunnen Mogen Moeten
Voor de hand liggende waarden
Diepere waarden
Grondwaarde
Abortus/ euthanasie was vroeger onbespreekbaar omdat de grondwaarde leven was. Alles wat we deden
was in doel van leven, leven is god gegeven. Maar is “leven” het voldoende eindantwoord?
Vrouw krijgt zwangerschapsvergiftiging en vraag abortus – geweigerd omdat onze grondwaarde leven was.
De vrouw stierf een twee tal weken later probleem want in deze context leidt abortus tot dood door
leven de totaliseren als grondwaarde loopt het fout
Maar wat met levenskwaliteit?
Oplossing:
Standpunt die we innemen is dat onze grondwaarde het woord relatie is = voor elk soort thema gaan we
gaan bepalen welke waarden we belangrijk vinden, maar we gaan nooit tot een definitief afgesloten
grondwaarde komen.
In de rationaliteit heb je nooit 1 definitief antwoord – wilt zeggen dat we in het ene geval kunnen kiezen
voor abortus/ euthanasie en in andere situatie niet. Om te komen tot een relevant antwoord is het bv. beter
die mevrouw abortus te laten doen
, o Welke grondwaarde fundeert onze psychologische praktijk?
een totalitaire grondwaarde = vertrekt vanuit het idee dat we het goede totaal kunnen realiseren.
Voorbeeld: stel grondwaarde is financiële winst in ziekenhuis werken logopedisten om patiënten met
een CVA te begeleiden en te revalideren in hun spraak. De logopediste begeleidt zowel patiënten in het
ziekenhuis en ook een stuk ambulant. Bepaald moment valt haar collega uit, waardoor ze alleen stond voor
het werk van twee. De directie stond erop de ambulante begeleiding voorrang te geven op de residentiële
zorg.
Nochtans vanuit belang van de zorg kan je ambulante zorg laten gebeuren door een andere logo aan huis
waardoor er in het ziekenhuis ruimte is voor de opgenomen patiënten met CVA. Toch stond men erop dat
ze voorrang gaf aan de ambulante zorg. De uiteindelijke argumentatie was financieel de ambulante
kosten hangen af van de gegeven zorg terwijl de residentiële zorg inbegrepen zit in de ligdagprijs, dus die
inkomsten heeft het ziekenhuis sowieso.
Omdat ambulante logopedie meer inkomsten betekende, moest deze zorg voorrang krijgen, wetende dat
dit ten koste is van de spraakrevalidatie van de patiënten die zopas zijn opgenomen en niet de
logopedische zorg krijgen. Dit is ethisch correct als economie je fundament is.
Kenmerken:
- Uitgangspunt wordt totalitair opgevat
- Uitgangspunt is blind voor bijzondere omstandigheden waarin een bepaalde ethische vraag zich stelt
- Totalitaire denkers meen nogal snel dat we ofwel totaal objectief (wetenschap, economie) ofwel totaal
subjectief (individualisme) moeten oordelen.
Dus enerzijds is objectiviteit het waarheidsbegrip dat aansluit op een wetenschappelijk of economisch
totalitarisme. Gevoelens, emoties of onze subjectiviteit zou dan geen rol mogen spelen in onze ethische
afweging.
Anderzijds is subjectiviteit het waarheidsbegrip van individualistisch totalitarisme. De wil van het individu
wordt wet
Elke mens staat voor een specifieke relatie tussen zijn objectiviteit en subjectiviteit in deze
wisselwerking gebeurt ons leven.
Uiteindelijk leidt een totalitair grondwaarde ertoe dat het denkkader die we gebruiken om te oordelen
dermate abstract wordt dat elke vorm van relatie of verbinding met realiteit van een bepaald zorgprobleem
ontbreekt. Totalitair denkkader ziet ofwel enkel het object of enkel het subject dit is een verarming van
de realiteit en vervolgens ook van de praktijk.
een relationele grondwaarde = geldt beperkt, kent twijfel, onzekerheid en is niet absoluut
In praktijk: een relationele grondwaarde geldt niet overal met dezelfde kracht. Voorwaarde van relationele
ethiek is dat de grondwaarde niet zomaar op voorhand in te vullen is.
Voorbeeld: een zorgorganisatie neemt het begrip respect als grondwaarde. We hebben een bepaald idee
van wat respect is maar pas in relatie met de realiteit wordt duidelijk wat respect concreet is. Zo kan
iemand uit respect in de ene casus voor en in de andere tegen euthanasie zijn.
Relationele ethiek gaat ervan uit dat er steeds in de praktijk gezocht wordt hoe we onze grondwaarden het
best realiseren of betekenis geven & dit staat nooit totaal op voorhand vast.
Zorgorganisatie, cliënten,.. kunnen respect anders gaan invullen. Dus de grondwaarde biedt niet voor alels
zomaar een oplossing
Hier is er sterk belang voor dialoog – verschillende logica’s, perspectieven,..
