FILOSOFISCHE VRAAGSTUKKEN UIT DE HEDENDAAGSE
CULTUUR + BIJLAGEN
Filosofische vraagstukken van de ... cultuur
Wat is cultuur?
3 gangbare betekenissen:
a/ beschaving idee uit de verlichting: er is vooruitgang in de geschiedenis van de
mens, waarbij deze laatste almaar ‘beschaafder’ wordt, d.i. redelijker en moreel
hoogstaander.
Oud idee, stamt uit de verlichting (18e eeuw), de idealen en bepaalde ideen uit de
verlichting werken nog altijd binnen onze cultuur. Het staat tegenover het
onbeschaafde, het is het idee van verfijning, intelligentie.
Het is ideologisch gekleurd, in een soort idee van we kunnen een onderscheid
maken van wie beschaafd en wie onbeschaafd is (de wilde, de barbaar).
De geschiedenis is er om vooruitgang te boeken, de mens verlaat een toestand
van onbeschaafdheid/dierlijkheid om zich verder te verfijnen.
Verdoken racisme, superioriteit -> wie is er beschaafd = de witte, blanke man. De
idee omtrent cultuur die uit de tijd stamt, in een zekere zin werkt deze nog door
(vooral als voorwerp van kritiek)
b/ het beste van wat er gezegd, gemaakt en gedacht is; vaak verengd tot kunst met een
grote K.
cultuur is het mooiste, het fraaiste waar de mens toe i nstaat is. kunt met een
grote k: wetenschappelijke ontdekkingen, vaak verengd tot creativiteit en
artistieke genialiteit.
c/ de collectieve manier waarop betekenis wordt verleend aan het menselijk
bestaan, afhankelijk van plaats en tijdstip. De mens grijpt in op de natuur (kleren,
landbouw, huisvesting, ...), maar denkt ook na over zijn plaats in die natuur en creëert
een ‘2de natuur’ (= cultuur), dit zijn gewoontes en gebruiken die bv. seksualiteit
organiseren, en die zin en betekenis aan het bestaan geven.
Voor ons de belangrijkste betekenis. Cultuur is iets collectiefs en heeft te maken
met betekenis. Zingeving en betekenis kan historsich veranderen. De mens denkt
niet altijd op dezelfde manier over zichzelf na (culturele verschillen bv). De mens
is een soort dier onder de dieren, bijzonder gekenmerkt door het ingrijpen op de
natuur. De mens grijpt in in de cultuur. De mens maakt huizen, kleren, doet aan
landbouw… voorbeelden van cultuur. Je gaat ook nadenken over de cultuur.
Een tweede natuur: dingen die je vanzelfsprekend acht, het gaat over de
gebruiken, handelingen, omgangsvormen, de manier waarop je dingen doet bv.
seksualiteit (de manier waarop seksualtieit wordt georganiseerd, de waarden die
eraan gebonden zijn).
Je groeit op, je gaat naar school, het is 1 groot aanpassingsproces school =
duidelijk maken hoe de maatschappij in elkaar zit en leren hoe je je eraan
aanpast.
De mens heeft behoefte aan zin en betekenis. De mens denkt over zichzelf na als
individu en sociaal wezen. Dingen die je als eigen en vanzelfsprekend ervaart,
deel je met andere: leeftijdsgenoten, groepen waar je toe behoort.
, Mens als een lichaamelijk & dierlijk wezen, maar op die natuur een tweede natuur
geïnt. De dingen die je rondom jou en in jou als natuurlijke ervaart, zijn niet zozeer
gegeven. Zijn historisch gegrond.
Deze laatste definitie is vandaag de meest gangbare.
Cultuur: de manier waarop de mens zichzelf collectief begrijpt
Hoe begrijpen wij onszelf vandaag? Die vraag benaderen we vanuit een concreet,
wijdverspreid fenomeen: depressie.
1. World Heatlth Organisation spreekt van een ‘epidemie’ die tot 50% van de
wereldbevolking, voor langere of kortere tijd, kan treffen.
Definitie nauwer benaderen.
Concentreren op de actualiteit -> vernauwen tot een bepaald fenomeen:
depressie.
Epidemie is een wijd verspreide grote groep van mensen aantaste ziekte of
stoornis.
Hoog percentage, de nummer 1 reden om arbeidsongeschikhtied of
onproductiviteit.
2. Hoeveel mensen nemen antidepressiva in België?
Gebruik van medicijnen en je telt de angstmiddelen en slaapmiddelen erbij
komen we op 1/5 van de volwassenen. Maar die stoornissen of aandoeningen
hebben allemaal vaak met elkaar te maken. Soms moeilijk te onderscheiden.
Waarom binnen een opleiding sociaal werk?
1. Je zal met dit fenomeen – en afgeleiden zoals burn-out, chronische
vermoeidheid e.a. – worden geconfronteerd.
2. We gaan in op de psychologie van het fenomeen, maar situeren het vooral in
een socio-culturele context.
Grote impact, studies van armoede tonen dit aan
Psychische welzijn heeft in beide richtingen invloed
Wat is die socio-culturele context
• Het hedendaagse individu definieert zich niet binnen een sociale ruimte, maar
als een ondeelbaar ‘zelf’ dat in min of meerdere mate succesvol en productief
is. Het leven van het individu is een project waarvoor het als lucide
ondernemer alleen verantwoordelijk-heid draagt en waarbinnen ‘gelukkig zijn’
en ‘genieten’ als ultieme doelen gelden.
Mens wordt als individu aangesproken, haakt in op de centrale waarde van
individu. Individu neemt verantwoordijkheid voor het eigen leven. Je krijgt
de kansen, de vraag is in welke mate. Er zijn hier verschillen in van
individu tot individu. Individu centraal, ondernemer van eigen leven. Bv. de
manier waarop je wordt aangesproken in de opl is veranderd, het is jouw
opl, jouw programma. Activering, niet passief maar actief lessen volgen,
student neemt de opl zelf ter harte… Het is een investering in jezelf. Een
student is een cliënt geworden (wat krijg ik van de school – diploma, heeft
mij toegang tot arbeid, is het mijn invstering waard economische logica,
waarbinnen ind centraal staat). Wat is het uiteindelijke doel = mensen
willen succesvol en gelukkig zijn.
, Individualisering een genuanceerd verhaal -> je moet het ook zien als een
logisch uitvloeisel van de verlichting -> centraal, kritisch zijn, zelf
nadenken. Als alles goed gaat kan je zeggen ben goed bezig, niet goed
bezig -> alleen maar aan jezelf te danken. Als je dan bv depressief wordt of
een andere aandoening hebt, wordt je als individu benaderd en val je op
jezelf terug.
• ‘Depressie’ is een term ontleend aan de economie, en focust daarbij eerder
eng op het individu als een organisme met een tekort aan de neurotransmitter
serotonine. Hier verschijnt het depressieve individu als volledig op zichzelf
teruggeworpen, onthecht van betekenisvolle sociale verbanden en tot
biochemische processen herleid.
Zinvol verband met je vrienden en familie. Mens plooit zich op zichzelf
terug. Vele gevallen bij depressie. Het is de groep niet die jou verzorgd.
Je gaat ind naar een arts, krijgt antidepressiva, wordt aangeraden
therapie te volgen (veel doen het niet ,weten het niet, te duur, geen
plaats) -> er zit iets stragisch in het depressief worden, je wordt ook
bevestigd in het feit dat je een individu bent en de depressie versterkt
dit. Je netwerk, je weefsel erodeert/desintegreert, de manier waarop
vanuit de samenleving wordt gezegd dat het individu het aan zichzelf te
danken heeft. Is een versterkend effect op die depressie.
Bestond depressie vroeger dan niet?
Toch wel, maar de verschijningsvorm was anders en de verspreiding geringer.
De oudste term is melancholie. Wat is melancholie?
Vroeger veel niet gediagnosticeerde depressie. Ten eerste moet je een
label hebben om een diagnose te stellen, ten tweede moet het
toegelaten zijn om een diagnose te stellen (de schaamte, de snelheid
waarmee de diagnose wordt gesteld -> vroeger was het er, maar
anders of niet benoemd). Meer aan automedicatie (zelf medicatie
toedienen zonder naar de dokter te gaan bv. alcohol -> manieren om
met bepaalde gevoelens om te gaan). Vroeger minder over gesproken,
maar ms kwam het ook minder voor (iets zodanigs veranderd in onze
cultuur waardoor het toekomt ).
Griekse oorsprong van ‘melancholie’
Melas (zwart) + cholè (gal): zwartgalligheid
Eén van de vier affectieve disposities van de mens, afhankelijk van het overschot aan
een bepaald lichaamsvocht (humores): zwarte gal .
Andere types (vgl. Hippocrates van Kos (460-370)):
bloed – sanguinische type
gele gal – cholerische type
slijm – flegmatische type
20ste eeuw
Depressie recente term uit de economie. Het moment waarop de eco
activiteit afneemt, uit deze context genomen en beginnen gebruiken op
mensen.
, Niet productief zijn, niet functioneren, niets
maken/voortbrengen/werken.
Daarvoor sprak men van melancholie. Bestaat nog als term, gebruikt
deze als een nauwere en enegere betekenis. Als zeer ernstige en
psychotische depressie (Psychotisch: de idee dat je geen lichaam meer
hebt en al gestorven bent)
Oude grieken.
Samenstellen van melas en chloe.
o Zwartgalligheid: lett uit het grieks. De grieken dachten
(hippocrates, soort eerste arts). Het lichaaù bestaat uit 4
humeuren (nog een worod van de grieken) = lichaamssap. 4
lichaamssappen, kunnen in meer of mindere mate aanwezig zijn.
Soms kan een bepaald sap dominant aanwezig –> heeft
aanleiding tot 4 types van mensen.
Zwart gal; teveel aan zwart gal (rechtsonder emoticon)
Sanguinische (vrolijke gezicht, linksonder)
Gele gal: opvliegend, kwaad (rechtsboven)
Slijm: traag, niet snel aangedaan, onverstoorbaar (linksvanboven)
Aristoteles (384-322)
Melancholie is een kenmerk van geniale, ‘bevlogen’ mensen.
”Waardoor komt het dat alle mannen die uitzonderlijk zijn geweest in de wijsbegeerte
of de politiek of de literatuur of de kunsten, melancholici blijken te zijn?”
à Melancholie is dus een breder en/of positiever begrip dan ‘depressie’
à Alleen mannen?
Aanvulling aristoteles. Kenmerk van geniale, bevlogen mensen.
Bij grieken enkel mannen, niet over vrouwen of grieken.
Waardoor komt dat….
Zijn het alleen mannen die in staat zijn tot melancholie: als je het historisch
bekijkt verschilt dit: soms enkel mannen, soms enkel aan vrouwen toegekend.
Het gaat de een of andere kant uit. Het is sterk afh van over welke tijdperk en
cultuur je spreekt. Bij de grieken: bijzonders (niet bijz neg), men associeert het
met bevlogenheid (uitz presentatiesop vlak van politiek bv). Positieve kant aan
depressie en melancholie. Het is op een of andere manier iets die je toelaat
bepaalde dingen te zien of te doen, die een gewone gezonde mens niet ziet of
doet.
Depressie zit niet louter in het veld van niet disfunctioneren. Het is een soort
verbreding. Melancholie is breder dan depressie (iets niet kunnen, down zijn) -
> mel. Andere betekenis en ruimere categorie.
In de middeleeuwen: acedia
De hoofdzonde der hoofdzonden: de traagheid of acedia. Dit is onvoldoende het goede willen.
Acedia: de zonde der zonden, de ergste zonde waartoe je je kunt laten verleiden.
De zonde van de traagheid.
