Samenvatting sociologie | Joy Torfs
SAMENVATTING SOCIOLOGIE
Waarom sociologie in deze module?
- Wat leert sociologie ons?
- Tijd is (niet alleen) objectief, maar is door mensen gecreëerd, plaats en cultuurgebonden.
Mensen meten tijd en organiseren zichzelf gebruik makend van tijd.
- Ruimte is niet (alleen) objectief, maar vooral een subjectief gegeven.
Mensen geven plaats en ruimte betekenis en invulling.
- Inzicht in sociale processen van creatie, gebruik en betekenisgeving van tijd en ruimte is cruciaal voor
goede ontwerpen.
Een sociologische kijk op tijd en ruimte, bedoeling van het vak
- Hoe krijgt tijd sociale betekenis en is tijd (ook) een sociale constructie?
- Hoe krijgt ruimte sociale betekenis en waarom is ruimte (ook) een sociale constrctie?
- Hoe kan je tijd ontwerpen?
- In sociologie van de sociale ruimte en tijd onderzoeken we vanuit een sociologisch perspectief de
betekenisgeving aan ruimte en tijd.
- Hoe? Twee parallelle sporen:
Vanuit algemene sociologische kaders.
Reflectiemateriaal aanreiken voor jullie ontwerpopdracht.
- Door mensen ontworpen = sociale constructie.
- Bijvoorbeeld: als je een wellness ontwerpt wil je dat de mensen zich kunnen ontspannen, de tijd
vergeten en kunnen loslaten. Als je een paspoortcontrole moet ontwerpen in een vliegveld dan wil je
dat de mensen zo weinig mogelijk tijd verspillen.
DEEL 1: TIJD ALS SOCIAAL CONSTRUCT
- Onze westerse visie op tijd en meetbaarheid van tijd.
- De dwangmatigheid van onze huidige tijdsnoties.
- De economisering van tijd.
- Groeiende tijdsdruk in een versnellende samenleving.
Goede en perverse effecten.
- Verschil in betekenis en gebruik van tijd voor verschillende groepen in de samenleving.
DEEL 2: RUIMTE ALS SOCIAAL CONSTRUCT
- Theorieën over ruimte en ruimtegberuik.
- Ruimte geen absoluut, maar door keuzes van mensen bepaalt.
Prive of publiek?
Eingenaar, huurder, gebruiker of bezoeker?
Hoe gebruiken mensen een bepaalde ruimte?
- Sociologie van plaats en ruimte.
DEEL 3: OVER DE INTERACTIE TUSSEN TIJD EN SOCIALE RUIMTE
- Tijd en plaats beïnvloeden elkaar.
Welke ontwerpen willen versnellen?
Welke ontwerpen willen vertragen?
1
, Samenvatting sociologie | Joy Torfs
- Rituelen en hun impact op tijd en ruimte.
- Belang van geluid (en stilte) als mediator.
- Belang van ontwerp van publieke ruimte.
- Rituelen om belangrijke momenten betekenis te geven (geboorte, huwelijk, overlijden). Zowel tijd als
ruimte spelen bij rituelen een rol.
EEN KLEINE OEFENING ALS START
- Wat is tijd voor jou?
- Wat betekent tijd voor jou?
- Hoe ervaar jij tijd?
Tijd is voor mij een manier om ritme/regelmaat aan te brengen in het leven. Bepaalde
handelingen horen bij een bepaalde tijd (12u = middageten, 18u = avondeten).
Tijd is een momentopname (het kan snel gaan, traag gaan).
Tijd brengt structuur in de dag.
Tijd is een parameter (de tijd gaat sneller als je iets leuks doet).
Verleden, heden, toekomst -> zonder mensen bestaat er geen tijd (is dit zo?)
Tijd heb je nodig om bepaalde dingen te bereiken.
Tijd is iets waar je niet aan kan onsnappen.
Tijd is een gegeven waarover je niet kan heersen maar het beheerst ons. We ondergaan tijd.
Tijd is stresserend, het legt ons een deadline op.
- Hoewel tijd op zich een vrij makkelijk begrip lijkt is het toch voor iedereen verschillend. Tijd is eigenlijk
een heel complex begrip dat iedereen anders ervaart.
DEEL 1: TIJD ALS SOCIAAL CONSTRUCT
Startpunt: de geschiedenis van ons tijdsbesef en tijdsmeting
- Laeyendecker en Veerman: het mechanisch uurwerk en het modern tijdsbesef.
- Paradox: eigenlijk kunnen we niet nauwkeurig bepalen wanneer mensen tijd beter konden meten.
Maar we kunnen wel de impact ervan onderzoeken.
Middeleeuwen: behoefte aan nauwkeuriger tijdsmeting
- Tijdmeting via zonnewijzers en klepsydra’s.
Wisselingen van de zon, de maan en de sterren.
Stonehenge was waarschijnlijk ook gelinkt aan de tijd.
Vele eeuwen voor onze tijd werd gebouwd op basis van seizoenen etc.
Zonnewijzer: je kan tijd alleen overdag meten. De stand van de zon wisselt
van seizoen, op regenachtige dagen is er “geen tijd”.
Klepsydra’s: dobber stijgt naargelang het waterniveau, het
mannetje kan aanduiden hoeveel tijd er voorbij gegaan is. De
debiet van water bepaalt de tijd en de snelheid van de tijd (niet
nauwkeurig).
- Drie bevolkingsgroepen hadden nood aan nauwkeuriger meting.
Monniken -> wilden weten wanneer ze de verschillende gebeden
moesten doen en dit ook regelmatig kunnen doen (bv
Cisterciënsers).
Wetenschappers -> met de stand van de sterren de tijd berekenen (astronmie en medische
astrologie).
Handelaars/ondernemers -> als je weet hoelang een arbeidsdag was dan weet je ook hoeveel je
moet uitbetalen (lengte arbeidstijd, grenzen van de werkdag, werkklokken).
2
, Samenvatting sociologie | Joy Torfs
Tijdsignalen in de middeleeuwse stad
- Stad complexer -> tijdsignalen nodig
Religieus (missen, gebedstijd)
Openen/sluiten stadspoorten
Markt begin/einde
- Geluidssignalen: klokken
Maar wie bepaalt het uur?
Nood aan zichtbaar uurwerk.
- Wanneer begint de mis, ze wilden de tijd kunnen meten om een vast moment hiervoor te gebruiken.
- Je kan het met een geluidsignaal aanduiden maar je moet nog altijd wel weten wanneer je de klokken
moet luiden. Hoe kan je tijd meten om de juiste momenten te vinden om hier regelmaat in te
brengen.
De mechanische klok: een geniale vondst
- 13de-14de eeuw.
- Hoe een klok aandrijven?
Klepsydra’s: water.
Beter: gewichten.
Maar: niet gelijkmatig!
- Uitvinding escapement, haakdraad of onrust.
- Tijd in stukjes: gelijkmatige beweging.
- Het gaat hier nog om zeer grote klokken en geen horloges. Gewichten om een rad te laten draaien
maar deze waren niet gelijkmatig, een gewicht begint steeds sneller en sneller te draaien.
- Haakrad: fundamenteel bij alle horloge- en klokkenmakers. Het rad tikt. De aandrijving is met een veer
of met gewichten, het wordt in vaste/gelijkmatige deeltjes verdeeld. Dit was zolang de veer of het
gewicht voldoende kracht had om de aandrijving te doen.
Klokken: deel van architecturaal ontwerp op centrale plaatsen in de stad
- Kerken.
- Burgerlijke gebouwen.
Symbool van openheid en stedelijke autonomie.
- Tijd zichtbaar in de stad.
- Uur verschilde van stad tot stad.
En van klok tot klok.
- Voor thuis: zandloper.
- Wat klokken betekenen voor steden. Elke kerktoren heeft een klok.
Tijd werd hier zichtbaar gemaakt voor de bewoners. Voor een
stadsbestuur was het een teken van rijkdom om aan hun gebouwen
een klok te hangen. Om ter eerste een zo groot mogelijke klok te
hangen -> statussymbool.
- Je kon thuis zo geen klok hangen omdat het veel te duur was, thuis
gebruikten ze zandlopers (ongeveer 1 uur om al het zand van boven naar beneden te laten gaan). Veel
toegankelijker voor de rijkere families. Ze kunnen zo de tijd visueel maken.
- In de middeleeuwen was er in Mechelen een ander uur dan in Antwerpen bijvoorbeeld. Geen enkele
manier om de klokken tussen de steden op elkaar af te stemmen. Met geluidssignalen konden ze
communiceren (klokken luiden en zo konden naburige steden horen hoe ze hun klok moesten
afstemmen maar als je je net buiten het geluidsveld bevond dan kon je dit niet doen).
3
, Samenvatting sociologie | Joy Torfs
Tijd verandert van karakter
- Uurwerk verandert de tijd.
- Juister: hoe mensen met de tijd omgaan.
Tijdsbewustzijn groeit.
Tijd deelbaar, telbaar, hoorbaar (als je de tijd kan meten dan kan je de tijd ook opdelen).
Tijd kwam los te staan van de natuur (zonsopgang, zonsondergang).
Tijd kwam op zichzelf te staan.
Tijd als een abstract begrip.
Tijd los van kerk, kloosters en god. Begin van secularisering (bedrijven, winkels, huizen, niet enkel
meer de kerken gingen de tijd weergeven).
- Tijd door mensen gemaakt en onder beheer van mensen.
- Wij tellen in westerse tijd, in China zitten ze in een ander jaar, ze vieren nieuwjaar ook op een ander
moment. Alle landen zeggen wel dat er 24 uren in een dag zitten.
Tijdsmeters als disciplineringsmiddel
- Mechanische uurwerken:
Mensen tot een gedisciplineerde omgang met de
tijd te brengen.
Studietijd.
Religieuze tijd, voor missen en preken.
Maar zeker tijd in de economie (tijdsmeting
voorwaarde voor kapitalisme en van
disciplinering van de arbeiders en bedienden).
- Klokken werden voor steeds meer mensen
toegankelijk, ze werden kleiner en preciezer.
- Het werd een manier om mensen te disciplineren (op tijd op hun werk komen etc), wie vaak te laat
kwam kon inpakken.
De waarderingstijging van tijd
- Tijd ‘waardeloos’ in agrarische samenleving.
- Niet in economie.
- Tijdsverspilling werd ‘zonde’.
- Weber: ‘innerweltliche Ascese’, calvinisme.
- 18de eeuw, Benjamin Franklin: time is money.
- Tijd en snelheid krijgen economische betekenis.
- Verhoging levenstempo ter gevolg.
- Landbouwers leven op maat van de seizoenen (bij hun was tijd nutteloos). De natuurlijke ritmes geven
aan wanneer bijvoorbeeld de druiven geplukt moeten worden (het was eerder bepaald door
klimatologische aspecten).
- Bij fabrieken met de uitvinding van de lopende band (time is money) door de mensen sneller en
harder te laten werken dan gin de productie stijgen, hoe meer winst maar de moesten de werknemers
niet extra betalen want ze deden nog steeds dezelfde uren). Dit versnelde steeds tot de mensen het
niet meer konden bijhouden.
- Begin van versnelling van het arbeidsritme.
4
