2023-2024
THEORETISCHE
CRIMINOLOGIE EN
VICTIMOLOGIE
PROF JENNEKE CHRISTIAENS
,INTRODUCTIE
Bedoeling van deze cursus?
- Probleem van de titel…
o Prof is niet zo gelukkig met de titel van het vak omdat er niet echt theorieën zijn in de
criminologie die iets hard bewijzen zoals je dit vb. wel kan tegenkomen in de fysica
- Criminologisch wetenschappelijk denken, kennen, begrijpen, situeren, gebruiken en
herkennen
o Prof eerder geneigd om het ‘criminologisch wetenschappelijk denken’ te noemen
- We stand on the shoulders of predecessors …
o In je thesis ga je zelf een onderzoek moeten doen, zelf als wetenschapper aan de
slag, maar er zijn er ons velen voorgegaan en het belang van de wetenschappelijke
ontwikkeling is net dat we de kennis die geproduceerd is geweest niet opzij kunnen
schuiven en doen alsof die niet bestaat wetenschap is juist die keten van
kennisontwikkeling
Kennis en inzicht krijgen in die criminologische perspectieven – weten wie
aan ons is voorafgegaan en op welke manier
De cursus praktisch
- 2 uur wekelijks – donderdag 13 - 15.00 (24 uur)
- Panopto opnames beschikbaar via canvas
- + korte (bijkomende) audio-opname: uitdieping (6 uur)
- 3 WEC sessies - (ENKEL 9 SP) DUS NIET VOOR MIJ !
- Studiemateriaal op canvas!
- Teksten bij les op Canvas
- Slides, Lesnota’s
- Nota lijst studiemateriaal
Evaluatie
- Schriftelijk examen voor mij = 100% van de punten (GEEN WPO’s)
o Schriftelijk examen bestaat uit luik 1 (meer korte gesloten vragen eventueel multiple
choice) en luik 2 (open vragen + vraag over lectuur opdracht)
Lectuur opdracht
Lees als een criminoloog en onderzoek criminologische relevantie
Octavia Butler (1946-2006)
- Keuze uit 2 werken
o Kindred (1979)
o The tale of the sower (1993)
Op het examen krijg je een vraag die verband houdt met de criminologische relevantie van het
verhaal en het verband met de cursus
Inhoudelijk – plan cursus
Ontwikkeling van een wetenschap genaamd de criminologie
De ontwikkeling van het criminologische denken (Europees 19 de en 20ste eeuw) in de afgelopen 200
jaar (overzicht – tijdsbalk)
1
, - Hegemonische criminologie = Klassieke/mainstream criminologische perspectieven op het
criminologische vraagstuk
- Focus oorzaken van criminaliteit
Wending in criminologisch denken: “New Criminologies” & Criminologische verbeelding
- In het midden van de 20ste E ontstaat er een kentering in de ontwikkeling – deze heeft te
maken met de ontwikkeling van de radicale of kritische criminologie “new criminologies”
die wending is een soort van ‘turn’ die in die agenda-ontwikkeling zit en die eigenlijk het
onderzoeksobject veel complexer gemaakt heeft
o Een belangrijke kritische stem en visie op die criminologisch wetenschappelijke
ontwikkeling gaat schuil achter de term criminologische verbeelding de praktijk
van wetenschap doen en de inzet van wetenschap is creatiever dan we denken
Die wending heeft aanleiding gegeven tot een aantal aparte, niet mainstream
ontwikkelingen (zie volgende)
Andere criminologische perspectieven op het criminologische vraagstuk
- Abolitionisme
o Interessante toevoeging aan ons denken
- Victimologie
o Aandacht voor het slachtoffer
Is voor criminologen vandaag evidentie – maar de criminologie had vroeger
de neiging om zich te focussen op daders
- Feminisme
o Heeft heel belangrijke rol gespeeld in die wending van het criminologische denken
Vrouw was een blinde vlek
o Politieke beweging
- Dekolonise: Kolonisatie en West-Europees centrisme
o Criminologie en haar Westers centrisme – de manier waarop de criminologie
gesitueerd wordt in de Westerse wereld (VS, Europa) en de opkomst in de 19 de E gaat
hand in hand met de kolonisatie de kolonisatie speelt een rol in de wijze waarop
wetenschappelijke kennis binnen de criminologie zich heeft kunnen ontwikkelen
Dus er is een debat over dekoloniseren van de wetenschappelijke kennis, ook
sterk binnen de criminologie
o Is ook een politieke beweging die haar impact heeft op het wetenschappelijke
denken
- Politieke conflicten/protest en criminalisering
o Een belangrijke afbakening van het criminologisch object is de wet er is geen
criminaliteit als er geen wet is die zegt dat bepaald gedrag strafbaar is dus de
strafbaarstelling, de kwalificatie, het strafrecht bepaalt waar we het over hebben
We zien echter dat een hoop gedragingen gecriminaliseerd worden, dus op
een traject komen te zitten van strafbaarheid
In de laatste 20 jaar is er ook binnen de criminologie een verhoogde
aandacht, een agenda-ontwikkeling die haar blik werpt op politieke
conflicten – vb. uiteraard terrorisme, maar vb. ook het wetsontwerp van Van
Quickenborne die bepaalde vormen van protesteren criminaliseert
- Klimaat justice beweging
o Slachtofferschap, schade in een heel breed perspectief
2
,MODULE 1: DENKEN ALS EEN
CRIMINOLOOG
CRIMINOLOGISCH & WETENSCHAPPELIJK
‘de criminoloog’ is een personage dat vele gedaantes kent en niet overal op dezelfde manier
academisch gesitueerd wordt als hier op de VUB vb. of als in België
- In de VUB situeert de criminologie zich in de rechtenfaculteit dit heeft een historische
reden, maar het benadrukt ook heel sterk onze nabijheid, onze affiniteit met een juridisch
perspectief en die affiniteit heeft te maken met de definiëring van wat criminaliteit is
o Met name die gedragingen die het strafrecht voorschrijft als zijnde strafbaar – de wet
die bepaalt wat de afbakening is
Dat is een probleem, een discussie in onze discipline – maar in andere landen
vb. UK zitten de criminologen niet onder de paraplu van de rechtenstudies
want daar zitten ze bij de sociologie is een heel andere situering, ook
vanuit een andere ontwikkeling – andere ontwikkelingen op de agenda zelf
en dus op de wijze waarop je kijkt naar het onderzoeksobject
“Popular and academic criminology”
Voorbeeld prof: als je op een familiefeest bent of in een café aan de toog is het makkelijk om een
zogenaamd criminologisch debatje te lanceren, je moet het maar hebben over iets dat actueel is vb.
de doodstraf, de priesters, … je zal snel vaststellen dat ongeveer iedereen wel een criminologische
mening heeft je zal snel geconfronteerd worden met een criminologie die Rafter heeft begonnen in
haar boek en die laat zien dat er zoiets is als ‘popular criminology’ – een criminologisch denken dat
niet wetenschappelijk is, maar toch een kennis en inzicht dat geëxpliciteerd wordt
N.Rafter & M. Brown, Criminology goes to the movies
Defending the disciplinary identity of criminology against incursions from “elsewhere”’, (…) is now as
unfeasible as it is undesirable ... Given the centrality, the emotiveness and the political salience of
crime issues today, academic criminology can no longer aspire to monopolize ‘criminological’
discourse or hope to claim exclusive rights over the representation and disposition of crime.
Garland and Sparks (2000: 2–3)
- Als je gaat kijken naar vele culturele producten (vandaar dat we die romans moeten lezen)
dan zie je dat daarin een aantal elementen zitten, theorieën die een uitleg geven over de
fenomenen waarover wij het hebben er is dus zelfs binnen de criminologie een hele trend
ontstaan om zich te richten op die culturele producten – hoe praat men in het
maatschappelijk domein criminologisch over allerlei vraagstukken die met criminologie te
maken hebben
3
, - In het boek ‘criminology goes to the movies’ gaan ze de cinematografische productie van
culturele verhalen analyseren en deze koppelen aan meer academische of wetenschappelijke
criminologie
- Belangrijk is dat wij als wetenschappers iets ‘claimen’ – een soort kennisproductie die we
hard of waar robuust noemen – die getoetst is
o Maar we moeten ons ervan bewust zijn dat de monopolie dat we zouden hebben op
kennis over criminaliteit en bestraffing dat dit eigenlijk maar beperkt is
Daarbuiten is er heel veel kennis – denk aan de reeks ‘Godvergeten’ want die
laat heel duidelijk zien dat o.a. slachtoffers maar ook anderen daarrond een
bepaalde vorm van kennis en inzicht hebben die niet wetenschappelijk is
maar die wel kennis en inzicht is
De discussies over criminologische vragen zijn heel emotief en lopen heel
sterk op het beweegt veel, het doet mensen heel expliciete uitspraken
maken
o Er is dus een heel andere wereld buiten de academie die kennis produceert vb.
groepen slachtoffers die zich organiseren, organisaties die zich inzetten vb. Amnesty
International de dingen die zij doen en de wijze waarop zij te werk gaan is ook
kennisproductie
Criminaliteit/bestraffing criminologie
Naast de popular criminology / het niet-wetenschappelijke denken is er een tweede belangrijk
element in ons criminologische denken HISTORICITEIT van wat we onderzoeken en de kennis die
we produceren
Een historisch criminologisch perspectief?
- Criminaliteit en bestraffing doorheen de tijd = deel van geschiedenis van de menselijke
samenleving
o Er is altijd criminaliteit en bestraffing geweest of iets dat daarop leek
- Politieke ontwikkeling (politieke macht!) laatste 1000 jaar
o Wat er 1000 jaar geleden als criminaliteit werd gezien is niet hetzelfde als vandaag
sterk veranderd
Wat wij onderzoeken is ingebed, is deel van het maatschappelijke, van ons
leven
- Maatschappelijke (sociaal/economisch) ontwikkelingen
o Die ontwikkelingen zorgen ervoor dat het criminologische vraagstuk doorheen de tijd
historisch veranderd is
- Culturele … etc
Historiciteit van “fenomeen” criminaliteit & bestraffing
- Er zijn altijd geschriften of discours geweest over criminaliteit en de aanpak ervan de
historiciteit van de definiëringsprocessen is er altijd geweest – alleen is er op een bepaald
ogenblik een soort nieuwe vorm van kennisproductie ontstaan die we de wetenschap
noemen wetenschappelijke disciplines – dit is pas sinds de moderniteit, grosso modo
vanaf de 19de E
4
, Criminologisch “wetenschappelijk” denken is dus NIET van alle tijden, het denken over criminaliteit
en bestraffing wel ...
- Onderscheid gemaakt door Rafter (2007): popular criminology and academic criminology
- Status van wetenschappelijke criminology … is er een hiërarchie?
o Status wetenschappelijke criminologie heeft te maken met de status van wetenschap
als echte harde kennis
Vb. discussie pandemie, heel wat groepen verzetten zich tegen dat
wetenschappelijk discours dat over die pandemie was – er zijn dus buiten de
wetenschap plekken waar ook kennis ontstaat en aanwezig is
o GEEN hiërarchie als wetenschappers moet je anderen niet neerhalen, onze
bedoeling is juist om te begrijpen wat voor kennis dat is en hoe dat ons kan
inspireren elk wetenschappelijk onderzoek is selectief en beperkt, er ligt altijd
kennis daarbuiten die we niet zien bescheiden blijven
- Verschillende soorten kennisproductie
o Vb. Meldpunt grensoverschrijdend gedrag op faculteit : dat meldpunt bevindt zich
buiten het strafrecht, dit ligt buiten de klassiek criminologische demarche maar is wel
heel criminologisch dit zijn praktijken die niet zo vanzelfsprekend binnen ons
perspectief komen, maar waar er ook kennis ontwikkelt wordt, inzichten ontstaan, …
Wat is wetenschap? En is criminologie dan een
wetenschap?
Wetenschappelijk denken?
Wetenschap is zoekend “waarnemen” wetenschappers nemen waar met een bepaalde specifieke
zoekopdracht
Zoekend = selectieprincipe (!)
- zoeklicht theorie (Popper) wat zit er in de schaduw
o zoeklicht schijnt licht op een welbepaalde plek, registreert dat, neemt dat waar –
maar door het zoeklicht blijft er natuurlijk veel in de schaduw, waar niet naar gekeken
wordt en dus niet betrokken wordt bij de observatie
Dat is selectief zijn, afbakenen
- ook “tunnel” perspectief = focus op “iets” (afhankelijk van vraag)
o tunnelperspectief isoleert wat je onderzoekt
- Bedoeling van wetenschap “isoleren” - afbakenen
Wetenschap heeft dus altijd een selectieve focus
- Dat is een sterkte
o Het maakt de procedure en inzichten die eruit kunnen komen robuust of robuuster
Het maakt iets mogelijk dat heel systematisch, logisch, methodologisch,
opgebouwd, … is
- Tegelijkertijd ook een zwakte (cf. popular criminology)
5
