Politicologie 2023-2024
H1: Politiek en politieke wetenschap
I. Wat is politiek?
Definitie: Al wat te maken heeft met het sturen van een samenleving.
Etymologie: Politika = de zaken die met de polis te maken hebben. Polis (= Grieks voor stad) =
samenleving
➔ Brede definitie: Geldt voor elke vorm van samenleven/gemeenschap
Waarom nood aan sturing?
• Verschillen en mogelijkheid tot conflict:
o Diversiteit in noden, voorkeuren en visies
o Schaarste met betrekking tot (her)verdelen middelen
• Mens als zoon politikón (Politiek Dier), Aristoteles
o De mens als een sociaal wezen, een wezen dat van natura met anderen samenleeft.
II. Variaties in politiek
Als politiek betrekking heeft op het besturen van de samenleving: dan is de samenleving in kwestie
het belangrijkste aspect van de politiek dat kan variëren/verschillen.
a. Politiek en territorium
1. Variatie op het niveau van de samenleving
• Territoriaal afgebakend: Staten, regio’s, gemeenten, internationaal (VB: Europese Unie), …
o Territorialisering van de politiek
o Link tussen territorium, macht en het gezag om bepaalde regels af te dwingen is
territoriaal in veel instanties.
• Niet-territoriaal afgebakend: Verenigingen, Rooms-katholieke kerk, academia,
studentengroepen, activisten, bloggers, …
Sterke variatie:
• Verschillende impact op dagdagelijkse leven.
o VB: Studentengroep kan bepalen hoe je agenda er voor de week uitziet.
• Vrijwilligheid van lidmaatschap: mogelijkheid tot opt-out?
2. Variatie op het niveau van inhoud en reikwijdte (“wat wordt er geregeld”)
• De verschuivende grenzen van de politiek
o VB: De staat: van minimale diensten (justitie, politie & defensie, financiën, ....) naar
uitgebreide verzorgingsstaat
o T.H. Marshall: hedendaags burgerschap heeft burgerlijke, politieke en sociaal-
economische dimensies.
• Toenemende reikwijdte van de politiek
Impliceert vaak het herdefiniëren van de grens tussen “privaat” en ”publiek”
o Privaat: domeinen waarin het individu autonoom kan optreden; waar geen collectieve
inmenging of sturing nodig of gewenst is.
o Publiek: domeinen van sociaal leven waar mensen elkaar ontmoeten (verengingen,
scholen, werkvloer, …); waar collectieve beslissingen moeten worden genomen om
samenleving te organiseren.
1
,Politicologie 2023-2024
Maatschappelijke en culturele verschillen
• 1960s feminisme: “Het persoonlijke is politiek”
VB: recht op abortus+ lichaam (lichaam is persoonlijk), familiaal geweld
• Sociale media en het recht om “vergeten te worden”
• Verkoop van alcohol
• Kinderrechten en kinderbescherming
Politisering en depolitisering
Politisering Depolitisering
Betrokken raken bij de politieke discussie; een Het “politieke karakter” wegnemen van iets; is
thema onderwerp van politieke sturing (en dus, cruciaal voor het inperken van die reikwijdte
collectieve besluitvorming) maken. van de politiek.
VB: Eenzaamheid (Als mentaal-emotionele VB: Kritiek op seksismewet (22 mei 2014)
toestand van een individu) kan worden gelinkt o Het in twijfel trekken van het structurele
aan collectieve processen waaronder: karakter van seksisme
o Individualisering van de maatschappij o Argumenteren dat het onnodig is de
o Toename van éénoudergezinnen vrijheid van meningsuiting in te perken
o … VB: 1 kind politiek in China
Domein waar de politiek is gaan terugtreden → Privatisering van staatsbedrijven van Energie totdat
ze teveel overwinst hadden + stijgende prijzen.
Politiek is overal. Maar politiek zal nooit weggaan, het zal altijd bestaan en een bepaalde sturing
hebben: VB: Abortuswetgeving in Amerika, 1 kind politiek in China werd veranderd.
T.H. Marshall stelt dat burgerschap vanaf de 20ste eeuw niet alleen gezien mag worden als een zaak
van burgerlijke en politieke rechten maar dat sociale rechten even belangrijk zijn. → Men kan geen
volwaardige burger zijn als deze geen toegang heeft tot het onderwijs.
Uitbreiding naar sociale rechten is niet de enige uitbreiding van de reikwijdte van politiek: het is in
vele landen vanzelfsprekend dat politiek regelend optreedt op terreinen net als onderwijs, cultuur,
gezondheid, …
Wat vandaag vanzelfsprekend is, was dat gisteren niet!
Er komt vanuit de samenleving constant nieuwe vragen geformuleerd voor een regulerend optreden
door het politiek systeem.
Die historische evolutie is gepaard met een evolutie in onze politieke cultuur.
Elke samenleving heeft regels over wat politiek kan worden en wat niet, deze veranderen op grond
van de behoeften die in de samenleving zelf ontstaan.
Bv: Westerse samenleving → belang gehecht aan het onderscheid tussen privé en publiek
• Privéleven = sfeer waarin de politiek niet aanwezig is of mag zijn
• Maar er is discussie over de grens tussen de sferen, die voortdurend beweegt
• Seksuele relaties zijn privéleven behalve als er sprake is van dwang → dan maakt men kennis met
politieke regels die dat verbieden.
Landen zijn vaak anders:
• Saoedi-Arabië: vrouwen mochten lang niet rijden
• Noorwegen: je kan alleen alcohol kopen in overheid winkels
• Nieuwe technologieën zorgen ervoor dat de grens tussen privé en publiek moeilijk wordt de
definiëren
2
,Politicologie 2023-2024
3. Variatie inzake vormen en regimes
Welke principes liggen ten grondslag aan heet functioneren van een bestel/systemen?
• Democratisch of autoritair
• Unitair of federaal (variatie in staatsstructuur)
• Meerderheid of consensus (variatie in procedures en instellingen)
• Unicameraal of bicameraal (variatie in organisatie parlement)
• Andere regels van het spel (kiessystemen, rol van het staatshoofd,…)
III. Wat verstaan we onder politicologie/politieke wetenschappen?
Oorsprong van politieke wetenschappen?
• Oud studiegebied, maar oorspronkelijk gezien als onderdeel van de filosofie, geschiedenis of
rechten
• Gedurende de 20e Eeuw: politieke wetenschappen in Europa ontwikkelt zich als aparte discipline
Een wetenschappelijke discipline:
• Meer dan ‘praten over politiek’ of ‘aan politiek doen’
o Veel mensen praten over de politiek, nl. burgers, kunstenaars, journalisten en
opiniemakers
• Studie en analyse van de samenleving en politiek
• Politieke fenomenen begrijpen, verklaren, beschrijven, voorspellen
• Gebonden aan wetenschappelijke regels
Gebonden aan wetenschappelijke regels:
1. Intellectuele bias
• Gevaar van bias (vooringenomenheid)
o Wetenschappers zijn niet perfect neutraal; sociale wetenschappers staan in de wereld die ze
bestuderen
o Vraagstelling en interpretatie van data worden gedreven door normen, waarden, heersende
opvattingen, …
• Omgaan met bias
o Omarmen van twijfel, rapporteren over ambigue bevindingen
o Reflexiviteit – in vraag stellen van je relatie tot het studieobject
3
, Politicologie 2023-2024
2. Veel) data systematisch verzamelen en analyseren
• Het geregeld/geordend zoeken naar (on)regelmatigheden
• Patronen en vergelijking: oordelen over een specifiek geval van een algemeen verschijnsel
3. Bewuste keuze van technieken
• Kwantitatief – Kwalitatief
• Onderzoeksvraag bepaalt relevantie en keuze
4. Openheid en transparantie
• Altijd zeggen wat je doet en waarom je dat doet zodat andere onderzoekers dit kunnen
overdoen, controleren, verfijnen, …
• Onderzoeksethiek en positionaliteit (positie in de maatschappij, VB: jongeren)
• Rapportage, peer review, open access,…
IV. Hoe bestuderen we politieke wetenschappen?
Instrumenten van de politicologie:
1. Concepten
2. Modellen
3. Theorieën
a. Concepten
• Het afbakenen van begrippen, gevat in een definitie
• Laten toe om instellingen, gedrag, processen, etc. te categoriseren als een “geval van een breder
fenomeen”.
• VB: “democratie”, “gelijkheid”, “socialisme”, “politieke participatie”, “macht”
• VB: Er bestaat geen perfecte democratie; hoe kunnen we dan landen classificeren als wel/niet
democratisch?
VB: Polyarchie – Robert Dahl:
• Onderscheid “democratie” en “polyarchie”
• Bestuur door velen als essentie van democratie
• Polyarchie: Poly (“velen”) + arkhe (”bestuur”).
o = Soort politiek system, een regime
o Controle over bestuur in handen van verkozen mandatarissen
o Vrije en eerlijke verkiezingen
o Stemrecht en recht op verkiezing voor meeste volwassenen
o Vrije meningsuiting
o Toegang tot informatie
o Vrijheid van vereniging
o = empirisch “ideaaltype” of ”data-container”
b. Modellen
• Reduceren de complexiteit (simplificatie van de werkelijkheid, maar het helpt ons de relaties
tussen bepaalde actoren en processen te begrijpen )
• Verbanden tussen verschijnselen in kaart te brengen
o VB: landkaart, een schaalmodel
4
