Ecologische duurzaamheid: SDG’s Planet
1. Onze planeet
Ecosystemen
= complexe, dynamische gemeenschappen van levende organismen (biotische) en de niet-levende
omgeving (abiotische componenten) waarin ze leven, en de interacties tussen deze organismen en
hun omgeving.
➔ Uitwisselen van energie, voedingsstoffen en materie binnen het ecosysteem
Variëren in grootte en complexiteit (regenwouden, oceanen, woestijnen, …) en hebben unieke
kenmerken en eigenschappen. Zijn van vitaal belang voor het behoud van het leven op aarde, omdat
ze diensten leveren = ecosysteemdiensten
Habitat: specifieke, natuurlijke omgeving waarin een bepaalde soort planten, dieren of micro-
organismen leeft en zich voortplant. Een organisme vindt er alle noodzakelijke elementen om te
overleven.
Verstoring van habitats gebeurt door menselijke activiteiten zoals ontbossing, verstedelijking en
vervuiling.
Ecosysteemdiensten
= de voordelen en diensten die mensen en samenlevingen ontvangen van natuurlijke ecosystemen.
Vier categorieën van diensten:
- Producerende: directe fysieke voordelen die we uit ecosystemen halen: voedsel,
dierenvoeder, drinkwater, medicinale planten, grondstoffen, (niet-) hernieuwbare energie…
- Regulerende: regelen van ecologische processen die belangrijk zijn voor mens en milieu:
zuiveren van lucht en water, reguleren van het klimaat, voorkomen van overstromingen, …
- Ondersteunende: processen in ecosystemen die de productie van andere diensten mogelijk
maken zoals bodemvorming, bestuiving, fotosynthese, kringloop van voedingsstoffen zoals
fosfor en stikstof, CO2 opslag
- Culturele: immateriële voordelen zoals recreatie, toerisme, spirituele en esthetische
ervaringen, cognitieve ontwikkeling, culturele identiteit en tradities.
Waarde van onze planeet
Monetarisering: iets uitdrukken in financiële termen, iets een geldwaarde geven.
Methodes om ecosysteemdiensten te monetariseren:
- Marktprijsbenadering: aan welke prijs kan je de ecosysteemdiensten verkopen (vb: het hout
van een bos)?
- Kostenbenadering: hoeveel zou het kosten als we het zelf moeten doen (vb: bestuiven met
een penseel, water zuiveren) of om het te beschermen en te vermijden dat het verdwijnt?
1
, - Benadering van bereidheid om te betalen
➔ Uitdagingen: heel complex om zaken te monetariseren (vb: de waarde van een meer, hoe kan
je dat bepalen?) en vaak ontbreken van marktprijzen.
De waarde van alle ecosysteemdiensten wordt geraamd op 125 biljoen dollar. De waarde van onze
planeet zou 16-54 biljoen dollar per jaar bedragen. Wordt nog niet volledig gewaardeerd in politieke
en beleidsmatige processen waardoor er te weinig wordt geïnvesteerd in de bescherming en het
beheer ervan.
Planetaire SDG’s
Belangrijkste planetaire SDG’s:
6: Schoon Toegang tot veilig en betaalbaar drinkwater, tot sanitaire
water en voorzieningen en hygiëne, waterkwaliteit verbeteren, efficiënt
sanitair watergebruik verhogen, duurzaam winnen van zoetwater,
geïntegreerd beheer van waterhulpbronnen, water ecosystemen
beschermen en herstellen
13: Mitigatie van klimaatverandering (uitstoot broeikasgassen
Klimaatactie verminderen), klimaatadaptatie (aanpassen aan gevolgen),
klimaatfinanciering, bewustwording en onderwijs
14: Leven Mariene ecosystemen beschermen, duurzaam visserijbeheer,
onder water verontreiniging oceanen verminderen, bescherming biodiversiteit in
zee, duurzaam beheer kustgebieden, …
15: Leven Behoud biodiversiteit, duurzaam beheer van bossen, bestrijding van
op het land woestijnvorming en bodemdegradatie, bescherming bedreigde
diersoorten, behoud van bergecosystemen, tegenhouden invasieve
soorten
2
,De staat van de aarde
De drie belangrijkste regulerende processen voor de toestand van de aarde:
- Klimaat
- Ozonlaag
- Oceanen
Klimaat: is het gemiddelde weerpatroon over een lange periode
Reguleert de aarde op enkele manieren:
- Temperatuurregulatie: dmv processen zoals de stralingsbalans (zon zendt energie uit en het
klimaat reguleert hoeveel wordt geabsorbeerd en hoeveel wordt teruggekaatst).
- Neerslagpatronen: essentieel voor het behoud van zoetwaterbronnen en het ondersteunen
van ecosystemen, landbouw en menselijke behoeften.
- Weersystemen: vorming van hogedruk- en lagedruksystemen, passaatwinden en moessons,
locatie van klimaatzones zoals de evenaar, gematigde zones en polaire gebieden.
- Zeespiegelregulatie: invloed ijskappen en gletsjers (smelten bij hogere temperaturen).
Ozonlaag (O3): bescherming van het leven op onze planeet tegen schadelijke UV-stralen van de zon.
Belangrijkste manieren waarop de ozonlaag de aarde reguleert:
- Bescherming UV-straling: absorbeert UV-B en UV-C-straling en zet die om in warmte.
- Bescherming ecosystemen: de straling kan schadelijk zijn voor plankton in de oceanen
(voedsel voor zeedieren) en kan planten aantasten (gevolgen voor voedselketen).
- Menselijke gezondheid: beschermt ons tegen de schadelijke effecten, minder risico op
huidkanker, cataracten en andere gezondheidsproblemen.
- Klimaatinvloed: veranderingen in de ozonlaag kunnen temperatuur- en windpatronen in de
stratosfeer beïnvloeden, wat op zijn beurt invloed kan hebben op het weer en de
klimaatpatronen op het aardoppervlak.
Oceanen: fundament van onze planeet:
- Warmteregulatie: absorbeert warmte van de zon en verspreidt deze over de hele wereld via
zeestromingen (extreme temperatuurverschillen worden zo verminderd.
- Zeestromingen of oceanische circulatie: transporteren van warmte en voedingsstoffen.
- Zuurstofproductie: bron van zuurstof (mariene planten voeren fotosynthese uit en
produceren zuurstof als bijproduct).
- Koolstofopslag: koolstofput die CO2 uit de atmosfeer opneemt (beperkt opwarming)
- Biodiversiteit: enorme biodiversiteit: micro-organismen tot de grootste walvissen.
3
, De grote versnelling
= benadrukt dat de impact van menselijke activiteiten op het milieu exponentieel toeneemt en dat
dringend actie nodig is om trends te vertragen of om te keren.
Holoceen: geologisch tijdperk dat begon na de laatste ijstijd een dikke 10.000 jaar geleden.
Kenmerken: relatief stabiel en mild klimaat dat gunstig is geweest voor de ontwikkeling van de
menselijke beschaving.
Antropoceen: term om nieuw tijdperk aan te duiden: menselijke activiteiten hebben (sinds de
industriële revolutie) een aanzienlijke en meetbare invloed gehad op de geologische, atmosferische
en ecologische processen van de planeet (klimaatverandering, veranderingen in de atmosfeer en
landgebruik en grootschalig verlies aan biodiversiteit)
De drievoudige planetaire crisis
Klimaatverandering: verschuivingen in de temperaturen en weerpatronen die op lange termijn de
ecosystemen zullen ontregelen. Menselijke activiteiten zijn grootste oorzaak (broeikasgassen).
Luchtvervuiling: grootste oorzaak van ziekte en vroegtijdige sterfte (wordt veroorzaakt door
verschillende zaken: verkeer, fabrieken, bosbranden, vulkanen, schimmels).
Biodiversiteitsverlies: achteruitgang of verdwijnen van biologische diversiteit (dieren, planten en
ecosystemen). Redenen: overbevissing, habitatverlies door ontbossing, woestijnvorming, …
Kantelpunten of omslagpunten (tipping points)
= cruciale ecologische drempels die worden overschreden en kunnen leiden tot plotse en vaak
onomkeerbare veranderingen. Transitie van de ene stabiele status naar een nieuwe stabiele status.
Kenmerken:
- Abruptheid: vaak snelle en niet-lineaire veranderingen
- Onomkeerbaarheid: indien gepasseerd, vaak moeilijk of onmogelijk terug te brengen naar
vorige toestand.
- Kritieke drempel: kantelpunten worden geassocieerd met specifieke drempels of kritische
waarden van een systeemparameter.
Voorbeelden van omslagpunten:
- Ecologisch: een kleine toename van vervuiling of vernietiging van habitats kan leiden tot een
plotseling ineenstorting van de biodiversiteit of het verlies van een belangrijke soort
waardoor het hele evenwicht wordt verstoord.
- Klimaat: smelten van ijskappen of vrijkomen van grote hoeveelheden broeikasgassen kan
leiden tot snelle en onomkeerbare klimaatveranderingen (vb: stijging van de zeespiegel).
- Economisch: een marktcrash of financiële crisis kan een kantelpunt zijn indien een kleine
gebeurtenis leidt tot een grote economische neergang.
- Maatschappelijk: kleine actie of gebeurtenis kan leiding tot een grote sociale of politieke
beweging (vb: protest, revolutie), dat kan leiden tot grote maatschappelijke veranderingen.
4
