SOCIOLOGIE I
1 De sociologische verzuchting
1.1 Wat is sociologie? Een poging tot definitie, die gelukkig mislukt
Definities kunnen worden gebruikt om een verschijnsel vast te leggen, maar ze zijn minder geschikt om
een verschijnsel te begrijpen → zeker het geval bij sociologie
• Sociologie is een levendige wetenschap, die zich geregeld vernieuwt
• Deze wetenschap laat zich dus moeilijk vastleggen
• Proberen te begrijpen waarom we aan sociologie doen namelijk:
→ Om bepaalde doelstellingen na te streven, om leden in de samenleving te informeren over
hoe bepaalde processen werken, om aantal instrumenten aan te geven waarmee je naar de
samenleving kan kijken, om te helpen observeren, analyseren en synthetiseren
1.2 Wat de sociologie ons leert
1.2.1 De belangrijkste les
Sociologie is een discipline die kijkt naar de wijze waarop mensen samenleven dus de eindbestemming
van de sociologie kan enkel een inzicht in dat samenleven zijn
"Alles in onze samenleving u contigent, maar daarom met arbitrair"
Alles is contigent
• Alles wat je aantreft in de samenleving (alle regels, tradities, instellingen, normen, gebruiken)
hadden ook anders kunnen zijn → als iets niet noodzakelijk noch onmogelijk is
• Het is contigent is niet noodzakelijk en het is geen vaststaand feit
Maar daarom niet arbitrair:
• Willekeurig of toeval
• Het is niet omdat de dingen niet per sé hoeven te zijn hoe ze zijn, dat er geen goede reden is
waarom bepaalde wetten, regels, gebruiken, tradities ... uiteindelijk zijn hoe ze zijn
Het contingente maakt dat het nooit sluitend is, het arbitraire betekent dat de kans groter zal zijn dan
nul. Er is een zekere mate van voorspelling mogelijk, maar het is altijd een voorspelling in termen van
probaliteit (= termen van kansen)
Voorbeeld: leerkrachten dat zeggen dat leerkrachten met die vooropleiding het beter doen, dan zal
gegarandeerd de mailbox vol zitten met mensen die zeggen dat ze die kenmerk. A, b hebben maar toch
met c. Dit is het logisch gevolg van het feit dat de patronen die wij bestuderen dat het patronen in
termen van kansen zijn
Voorbeeld: sociologie is gegroeid met de antropologie
• Antropologen zijn geïnteresseerd in cultuur vooral kleine stammen/culturen
• Georges Murdoch encyclopedie maken van alle menselijke culturen
• Lopend project waar je de culturen kunt opzoeken één van die kenmerken was huwelijk:
→ Monogamie (20 %) = verbintenis tussen twee persoon
→ Polygamie (80 %): verbintenis tussen meerdere personen
Blaise Pascal: “wat geldt als waarheid aan de ene kant van de Pyreneeën, is dwaasheid aan de andere
kant”
1
,1.2.2 Contingentie
Het besef van contingentie speelt een belangrijke rol in de sociologie
Voorbeeld: verkrachting binnen een huwelijksrelatie bestaat in sommige culturen niet omdat een man
recht heeft op seks, ook tegen haar wil in. In andere culturen primeert instemming van de vrouw en kan
verkrachting binnen een huwelijk dus wel
Leert ons dat al die zaken die we in onze samenleving aantreffen en vanzelfsprekend1 vinden, op andere
plaatsen/tijdstippen vaak een andere vorm aannemen
• Het help ons inzicht verspreiden d.m.v. info te verzamelen, mensen instrumenten aan te reiken
en door naar zichzelf en de samenleving te kijken
• MAAR: het verspreidingsproces2 is tot op de dag van vandaag geen eenvoudige aangelegenheid
• Het besef van het contingente is een boodschap die heel wat onrust opwekt
→ Als je erover na begint te denken dan stel je vast dat het veel implicaties heeft
→ Een samenleving die zich bewust is van het contingente
→ Er zijn permanente pogingen, verhalen, om te zeggen dat bepaalde aspecten van de
samenleving niet contigent zijn, dat die wel degelijk vallen buiten de wil van de mens
Howard Becker maakt duidelijk dat sociologie met betrekking tot het afwijkende gedrag een dubbele
taak heeft:
• Verklaren waarom bepaalde individuen tot afwijkend gedrag komen
• Verklaren waarom bepaalde gedragingen in bepaalde culturen afwijkend zijn en in andere niet
1.3 Contingent, maar niet arbitrair
Jean-Jacques Rousseau (18e eeuw):
• Hoe kan men mensen de wet doen eerbiedigen als ze er zich bewust van worden dat ze die zelf
hebben gemaakt?
→ Als ze beseffen dat ze de wet zelf hebben gemaakt, gaan ze die wet niet langer respecteren
→ Door het besef van het contingente kunnen er dingen toegeschreven worden aan zaken waar
mensen zich moesten bij neerleggen
• Het is evident dat ze de wetten en reglementen respecteren als ze geloven dat deze van buitenaf,
door God en door natuur, worden opgelegd
Regels kunnen niet opgelegd worden als er gebruik gemaakt wordt van geweld en repressie omdat puin
en chaos opleggen is een zwakke vorm van machtsuitoefening. Mensen zullen wetten pas naleven als
religie hen daartoe aanzet en motiveert
Religie moeten bijdragen tot burgerdeugd: goede, degelijke burgers kweken:
• Burgerreligie of Civiele Religie waar aandacht voor burgerdeugd centraal moeten stellen
→ En als naar de samenleving kijkt dan zijn we veel dichter bij die burgerreligie
De vraag die Rousseau stelde is nog steeds actueel: hoe kan men de mensen ertoe brengen de wet te
eerbiedigen als iedereen er zich van bewust is dat het constructies en conventies zijn?
1 Waar we niet bij stilstaan
2 Dat inzicht van de contingente
2
,Dit zie je in dictatuur: er is veel geweld en repressie maar er is ook een soort heldencultus waarbij de
dictator verheerlijkt wordt met feesten, verhalen en beelden → Rousseau zegt voor ego van de heerser
• Maar ook voor het idee dat als de mensen de leider graag zien gaan ze zich sneller en
gemakkelijker plooien naar hun reglementen en wensen
Zelfs met onrust kan vastgesteld worden dat de samenleving goed functioneert. Dit vloeit voort in het
besef van het contingente en dit is de rode draad van de sociologie. Er worden nog steeds vragen rond
gesteld, waarbij de sociologie geen pasklaar antwoord op heeft
1.3.1 Verlichting en Tegen-Verlichting
Vroege sociologie was de poging om tegenstelling van de Verlichting en Tegen-verlichting te overstijgen
Verlichting
• Mens moet naar zijn natuur leren leven → mensen hebben de vrijheid om te leven
• Kennis, van natuur via wetenschap, zal redelijk gedrag bevorderen
• Goede samenleven is afhankelijk van volgen van eigen rede en redeneervermogen
• Werkelijke natuur: rede
• De samenleving is maakbaar, de ambitie van sociologie is niet zomaar voor de interessantheid
te bestuderen maar omdat we geloven dat we met die kennis iets kunnen doen
Tegen-Verlichting
• Geen positief beeld van menselijke natuur
• Wanneer er vrijheid is zullen mensen enkel handelen uit eigenbelang
• Redelijk handelen zal leiden tot egoïsme en onrecht
• Godsdienst en gezag is nodig om samenleving te redden
• Zonder geloof: bijgeloof, blind respect voor traditie, manipuleren met rituelen…
• mensen gaan zich niet spontaan bij bepaalde regels neerleggen → bepaalde regels nodig om te
kunnen samenleven dus moeten samenwerken en gemeenschappelijkheid creëren
Verlichter denkers Tegen-Verlichter
• Verwerping religie als ordehaver • Limieten opleggen:
→ De mens is niet gemaakt om te volgen, de → De mens heeft dat nodig, want niet zeker dat
mens moet zijn eigen SL maken → VRIJHEID de mens zich achter het project zal zetten
• Mens moet naar zijn natuur leren leven • Er is geen besef van contingente nodig want
→ Mensen moeten meer redelijk gaan mensen hebben nood aan beperkingen en als ze dit
handelen niet hebben gaan hun driften op hol slaan
• Kennis van natuur via wetenschap → Gaan zich nooit spontaan conformeren aan
• Die kennis zal redelijk gedrag bevorderen een vorm van regels …
• Dat zal bijdragen tot geluk
→ Zal leiden naar een betere SL en vooruitgaan
• Er is een besef van het contingente nodig
Nu in de politieke filosofie is er nog steeds debat over hoe sterk de mensen geleid moet worden.
Sommige: niet leiden maar informeren, leren of debatteren terwijl andere zeggen dat mensen niet goed
weten wat ze willen, is voor hun belang is → het contingente blijft iets dat onrust creëert
3
, 1.3.2 Grondlegger van de sociologie: Auguste Comte
Auguste Comte bedacht de term ‘sociologie’
• Sprak over sociale fysica waar dat sociologie moesten bouwen van de exacte wetenschappen
→ Hij pleitte voor sterk zakelijke, op strakke observatie en logica gesteunde sociologie
→ Bezighouden met vragen die je kunt antwoorden op basis van observaties, analyses of
met andere woorden empirisch onderzoek
→ Onze aandacht moet gaan naar het ontdekken van regelmaten in het gedrag en deze
regelmaten moeten de onveranderlijkheid van echte wetmatigheden hebben
• Was een voorstander van de Verlichting (sociale fysica)
→ Er zijn regels nodig om de samenleving leefbaar te maken, maar we kunnen ze niet
zomaar opleggen
August Comte onderkende drie stadia in de menselijke ontwikkeling:
1. Theologische samenleving: verklaren door verwijzen naar een externe godheid of natuurkracht
2. Metafysisch stadium: maken gebruik van verklaring a.d.h.v. abstracte begrippen zoals de ziel
3. Wetenschappelijke of positivistische stadium: het menselijk handelen en samenleven worden
door de rede geleid
Maar hij was gevoelig voor argumenten van Tegen-Verlichting
• Hij geloofde niet dat rede automatisch tot een goede samenleving zou leiden.
• Hij stelde in vraag waarom mensen wetten en normen zouden respecteren als zij inzien dat
dit slechts conventies (beperkingen) zijn
• Er moet iets voor gedaan zijn om maatschappelijke orde en gemeenschappelijkheid te krijgen
Bij de denkers van de Tegen-Verlichting haalde hij het idee dat een maatschappelijke orde niet door
dwang alleen kan worden in stand gehouden, maar dat respect voor de wetten en de maatschappelijke
orde een irrationele grondslag heeft (zoals Rousseau)
• Comte vond de visie wel te bleek, omdat het handhaven van de orde erin verschijnt als een
grootschalige volksverlakkerij
• Ook de oude religies hadden afgedaan: “ze hebben een goed argument, maar vorm is fout”
Hij ging op zoek naar een manier waarop mensen bewust kunnen worden van de rol die de mensheid
speelt in het scheppen van de sociale orde, zonder dat dit tot het gevoel dat alles willekeurig is en dat
bestaande orde enkel door dwang en misleiding kan worden gehandhaafd
Oplossing:
• Het menselijk handelen wordt niet alleen geleidt door de rede (wetenschap), maar ook door
impulsen, gevoelens en emoties → passies van mensen (religie)
• Emotionele elementen moeten samen met de rede juist gekanaliseerd worden om voor
goede, positieve doelen te zorgen.
• Er is een instelling nodig die rede en emoties, denken en voelen van de mensen kan
samenbrengen en oriënteren
Behoefte aan een nieuwe religie: ‘Religie van de Mensheid’ (eerste sekte) → geen godheid centraal,
maar de capaciteit om mensen te richten op bepaalde doelen
Comte begon echt te geloven in de religie en werd hij gek op het einde van zijn leven waardoor het
laatste deel van zijn leven als een soort schaduw werkte over zijn ideeën (zijn vragen wel nog gebruikt)
4
