Hoofdstuk 2 van het vak Functieleer, studie psychologie bachelor 1 aan de KU Leuven. Studiejaar 2023. In deze samenvatting staan geen afbeeldingen ivm copyrights.
Wat maakt waarneming zo interessant en belangrijk?
Venster op de wereld
-> manier waarop we toegang hebben tot de wereld, kennis verwerven, gedrag stellen in relatie tot
- we zijn visuele dieren (infovoren) -> prototype mind- body problem
- 1/3 de van onze hersenen verwerken visuele informatie
Venster op de geest (mind)
-> manier waarop we toegang kunnen krijgen tot kennis over hoe de geest werkt
- geest/ lichaam probleem
- bewustzijn... het laatste groot mysterie voor de wetenschap
-> hoe verklaar je de fysische prikkels en de elektrische chemische verwerking in de hersenen tot
subjectieve inhouden van ervaringen
Centrale vraag
Why do things look the way they do? – Koffka
- omdat ze zijn wat ze zijn (objectief)
- omdat we zijn wie we zijn (subjectief)
Tweespalt is representatief voor filosofische discussies tussen
- objectivisme-subjectivisme
- materialisme-idealisme
- empirisme-rationalisme
-> als er een antwoord is kunnen we de verschillende stromingen en manieren van denken erover
met elkaar verzoenen
Waarneming is één van de belangrijkste psychologische functies
- belangrijk voor overleving -> gedrag aanpassen aan omgeving
- lijkt vanzelfsprekend maar is het niet!!
Basisfuncties van het menselijk functioneren
- logisch vertrekpunt voor studie van gedrag
- waarneming is al bestudeerd, we weten er al veel over
- waarneming = prototypisch onderwerp, alle aspecten komen erin aan bod
,Enkele noties van het oog en visueel brein
Het oog is geen perfect optisch instrument -> iedereen zou het anders ontwerpen
- evolutie vs intelligent design
- biologisch systeem vs artefact
-> niet gemaakt door welbepaald iets of iemand, geëvolueerd biologisch systeem
Kernidee: visuele waarneming is geen perfecte registratie van de fysische realiteit maar een
subjectieve (re)constructie van de werkelijkheid (cf. illusies)
Het oog bestaat uit meerdere componenten, is geen perfect optisch instrument
De lichtgevoelige receptoren (kegeltjes en staafjes) zitten bv achteraan in het netvlies (retina)
-> zouden beter vanvoor werken
De kegeltjes (cones) zijn geconcentreerd in de fovea en de staafjes (rods) zijn minder goed voor
details (fixeren van oog om scherper te zien)
De scherpte neemt daardoor drastisch af in de periferie -> reconstructie
-> geen perfecte registratie van fysische realiteit = subjectief
Blinde vlek in elk oog thv optische zenuw -> geen receptoren in netvlies op plaats waar optische
zenuw vanuit oog naar hersenen vertrekt
Daarom moeten we voortdurend oogbewegingen (saccades) maken (2-4 x per sec)
-> we merken het niet op door saccades en omdat we met 2 ogen tegelijk kijken
Oogbewegingen
Opeenvolging van fixaties en saccades (oog staat even stil en oogsprongen)
Tijdens saccades: smearing + saccadische suppressie (onderdrukking van smearing)
-> de manier waarop info binnen komt is een opeenvolging van korte snapchots (gaps)
-> tijdens oogsprong is ons oog fysiologisch blind (suppressie) -> smearing als we prikkels verder
zouden verwerken tijdens de oogsprong, beeld uitsmeren over netvlies
Sequentiële retinale input
- wat binnen komt is niet zo goed, veel reconstructie nodig
- wazig netvliesbeeld + blinde vlek
- reeks openvolgende netvliesbeelden
input = saccades + fixaties
output = rijk permanent beeld van details
,Bouwstenen
PSYCHOFYSICA
Bouwstenen waarmee het visueel systeem aan de slag moet -> psychofysisch
Elementaire gewaarwordingen
- drempelmetingen (meting elementaire gewaarwording)
- wet van Weber (samenhang tussen fysische grootheden)
- wet van Weber-Fechner (schaalmethode, essentie van psychofysica)
-> signaaldetectietheorie (intensiteit gewaarwording)
Meting van elementaire gewaarwordingen
Behoort tot het domein van de psychofysica = RES
Fechner: Elemente der Psychophysik, twee volumes:
-> outer psychophysics: relatie intensiteit fysische prikkels (R voor Reiz) & intensiteit sensatie (S)
Drempel (Lat. limen) = grenswaarde tussen stimuli die één soort respons uitlokken en stimuli die een
ander soort respons uitlokken
- grenswaarde die een overgang weergeeft tussen verschillende soorten responsen
Absolute drempel (RL): grenswaarde die overgang markeert tussen aan- en afwezigheid van sensatie
- van wel gewaarwording naar wel gewaarwording (soms te klein om te zien)
Differentiële drempel (DL): kleinste toegevoegde stimulusintensiteit om een verschil waar te nemen
- overgang tussen 2 soorten sensaties, ene sterker dan de andere
Onderdrempel: minimale stimulusintensiteit (of signaalsterkte) nodig om waargenomen te worden
- aan onderkant van de prikkelintensiteit naar wel gewaarwording
Verschillende manieren om die te meten, maar meestal een eenvoudige detectietaak
- in ideaal geval: een discrete stapfunctie
-> absolute drempel heel accuraat lokaliseren
- in de praktijk: meestal geen abrupte overgang
, Binnen het waarneembare bereik van een stimulusdimensie, kan men dan de vraag stellen naar de
differentiële drempel (DL) of het juist merkbare verschil (JND of jnd) (hoeveel meer stimulus
toevoegen om meer te voelen, meer pijn?)
- ook hier kan men meerdere taken gebruiken, maar meestal een discriminatietaak
-> vragen of er een verschil gevoeld wordt, gelijk of verschillend
IU = interval of uncertainty
Er zijn 3 belangrijke inzichten over drempelwaarden
Wet van Weber
Men kan deze DL of JND meten op meerdere plaatsen van de fysische schaal
Vaststelling: DL heeft geen vaste waarde maar staat in verhouding tot de stimulusintensiteit van de
standaardprikkel, voorbeeld:
Principe ontdekt door Ernst Heinrich Weber (De pulsu, resorptione, auditu et tactu)
Meest eenvoudige formulering: de stimulusintensiteit moet met een constante fractie van zijn
waarde verhoogd worden om een juist merkbaar verschil te bekomen
-> differentiële drempel is een fractie die je moet toevoegen bovenop de stimulusintensiteit
- deze fractie wordt meestal geschreven als k = ΔI / I
met I voor intensiteit en ΔI voor kleinste toevoeging (increment) die tot JND leidt
= Weber fractie of Weber constante
Veel psychofysisch onderzoek uit op die wet (= is een algemene wet voor het grootste stuk)
- om na te gaan of de Wet van Weber opgaat voor het ganse stimulusbereik van alle sensoriële
modaliteiten (afwijkingen in de zone van de extreme waarden)
- om de Weber fractie te bepalen voor sensoriële modaliteiten; grote verschillen in gevoeligheid
- k = .020 voor tactiele discriminatie van gewicht
- k = .016 voor visuele discriminatie van helderheid
- k = .100 voor auditieve discriminatie van geluidssterkte
Soms ook nuttig om de bovendrempel te kennen: de grenswaarde waarboven de proefpersoon niet
langer verschillen kan waarnemen (= schadelijke prikkelintensiteiten = pijn)
-> overgang van een drempel waarbij je geen sensatie meer hebt door pijn
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper anafrinculet. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
