Stem – diagnostiek
HC 1 en 2: Fenomenologie
1 EVEN OPFRISSEN: STEM = ?
1. Aandrijfkracht
2. Trillingsbron
3. Resonantieruimte
→Iets mis met stem: op deze 3 niveaus mogelijk → op deze 3
niveaus werken als we willen behandelen
EVEN OPFRISSEN: STEMPLOOITRILLING
➢ Is een golfbeweging
➢ Lucht vanuit longen komt aan bij SP
➢ Subglottale druk gaat vergroten
➢ SP openen (eerst onderaan, dan vooraan)
➢ Lucht in versnelling → Wet van Bernouilli:
terug sluiten
➢ SP op rek staan → Dunnere en langere SP bij hogere toon
1.1 WAT IS EEN STEMSTOORNIS?
Geluidsfragmenten:
1) Hees 2) geen normale stem (schor, veel lucht) 3) meningen verdeeld 4) normale stem 5) verdeeldheid 6)
geen normale stem
“… wanneer de stemkwaliteit, toonhoogte, en/of luidheid afwijken van wat beschouwd wordt als een normale
stem” (Heylen, De Bodt, Mertens & Van de Heyning, 2001)
➔ Er mist precies nog iets in deze definitie
“… when voice quality, pitch, and loudness differ or are inappropriate for an individual's age, gender,
cultural background, or geographic location.” (Aronson & Bless, 2009; Boone, McFarlane, Von Berg, & Zraik,
2010; Lee, Stemple, Glaze, & Kelchner, 2004)
CASUS MARIJKE (54 jaar)
“Ik heb al twintig jaar last van mijn stem. Mijn stem klinkt niet hees, maar praten is heel vermoeiend. Het kan gebeuren dat ik al na
een paar minuten voel dat het praten moeilijk wordt, dat ik dan echt moeite moet doen om verder te spreken. In het begin voel ik
vooral een soort spanningsgevoel in mijn keel, maar na een tijdje wordt het echt pijnlijk.
En als ik dan langer gesproken heb, blijft die pijn nog aanwezig na het spreken. Meestal is het dan ’s anderendaags wel weer over.
, Vroeger kwam het zelfs geregeld voor dat ik pijnstillers moest nemen als ik eens naar een feestje of een etentje met vrienden was
geweest, maar nu vermijd ik die situaties omdat het gewoonweg niet gaat. Andere mensen begrijpen mijn probleem niet, niemand
hoort iets speciaals aan mijn stem dus niemand heeft door dat mij dat zoveel moeite kost en dat is soms wel frustrerend. Daarom
zorg ik nu gewoon dat ik niet meer lang of in omgevingslawaai moet praten, ik heb me eraan aangepast, al zou ik zo blij zijn mocht
ik van mijn probleem afgeraken.”
→Lien: hees, “je klinkt zo hees”, aber zelf geen last van, dat is gewoon mijn stem
→Marijke: wel last van, aber de omgeving hoort het niet → meer cliëntgericht nodig (participatie)!
Vanuit definitie: Lien een stemstoornis (klinkt hees; geen normale stemkwaliteit) → enkel ICF gericht: body
functions & structures → nood aan meer cliëntgerichte aanpak
Vanuit verhaal: Marijke (heeft er last van)
Termen worden door
elkaar gebruikt
1.2 SYMPTOMEN
Voelen als cliënt
Spanning voelen als therapeut
1
,AUDITIEF WAARNEEMBARE SYMPTOMEN
Dysfonie = geen stoornis = symptoom
STEMKLANK EN STEMKWALITEIT
Ruwheid of schorheid Korrel in stem → Te maken met onregelmatige trilling van de SP
(Roughness)
Wilde lucht, ruizigheid Heesheid, typische ruis op een stem (hoort het goed bij de ‘h’)
(Breathiness) → SP niet volledig sluiten waardoor er lucht ontsnapt
Gespannen stemkwaliteit Klinkt alsof stemgeven tijdens iets heel zwaars optilt; heel gespannen
(Strained) → door spasmodische dysfonie (onregelmatig sluiten SP) → ook bij
verkeerd stemgebruik (compensatisch)
Krachteloosheid, zwakte Precies Kermit de Kikker
(Asthenia) → fragmentje: power en heesheid (soms combo)
Stembreuken Stembreuken; abrupte stemonderbreking
Instabiliteit Heel wisselend
Pulsatiestem (vocal fry) Niet per se abnormaal (kan je je eigen maken) (= typisch kraakje op einde
van de zin)
Afonie Fluisterspraak (geen klank) (vb. psychogene stemstoornis: therapie helpt
1) aangehouden vocaal & 2) spontaan spreken
-→aangehouden vocaal: alle medeklinkers eruit, dan is dat zuiver, spontaan omdat we zo in ’t echt praten
TOONHOOGTE EN LUIDHEID
Abnormale toonhoogte (Pitch) Bijv. tijdens mutatiefase: larynx niet genoeg gedaald
Same als krachteloosheid (niet luid genoeg)
Abnormale luidheid (Loudness)
Beperkt toonhoogtebereik Niet heel laag of heel hoog kunnen
Niet heel zacht of heel luid kunnen praten
Beperkt dynamisch of intensiteitsbereik
Tremor Vaak te maken met zenuwstelsel
Er zit een bibber in de stem
ADEM
Hoorbaar inademen Niet tijd nemen om bij te ademen (omdat je op reservelucht spreekt)
Op rare plaatsen/momenten
Inadequate adempauzes
2
, RESONANTIE, ARTICULATIE EN PROSODIE
Hypernasaliteit Teveel resonantie in neusholte (vb. bij verhemeltespleet → lucht naar
neus) (zacht verhemelte te weinig opgetrokken)
Hyponasaliteit Te weinig nasaal/resonantie (als je verkouden bent → niet veel ruimte
om te resoneren in de neus (opgezwollen)
Kelige resonantie Te weinig oraal en nasaal (teveel naar achter)
Cul de sac-resonantie (potato- Tonsillen (tongamandelen gezwollen) (zit in de weg) → niet genoeg in
in-the-mouth) keel kunnen resoneren (potato in the mouth) (typische Christina Aguilera
geluid) (beter als ze hoofd nr achter doen)
Monotone spraak Monotoon
SENSORISCH WAARNEEMBARE SYMPTOMEN
➢ Storende ‘keelsensaties’
o Pijn, irritatie, droog, branderig
o Globusgevoel, spanning → krop in de keel (spanning)
o Prikkelgevoeligheid → vb. meteen hoesten bij deo
o Overtollig slijm in de keel → schade op SP als je teveel keelschrapen doet
➢ Verminderde vocale belastbaarheid → lang rust nodig na zingen bijv.
o Spreken/zingen = vermoeiend
o Beperkte vocale uithouding
o Snel buiten adem zijn
Vooruitblik: Onderzoek laryngeaal discomfort
VTD
Reflux of spanning
VISUEEL WAARNEEMBARE SYMPTOMEN
➢ Aspecten van stemgedrag (logopedist)
o Ademtype
o Spreekhouding
o Zichtbare spanning
o Articulatie → gesloten, gespannen…
o …
➢ Laryngoscopisch beeld (NKO-arts)
o Stemplooilaesies
o Stemplooisluiting
o Stemplooitrilling
STEMGEDRAGINGEN
➢ Ademtype
➢ Spraak-/zanghouding (vb. voorovergebogen houding)
➢ Spanning larynxgebied
➢ Articulatie
3
