Strafprocesrecht
Titel 1. Algemene beginselen strafprocesrecht
Hoofdstuk 1. Definitie
1. Begrip
SPR= geheel van rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting
van personen die ervan worden verdacht een misdrijf te hebben gepleegd.
Meestal het materieel SR (MSR) realiseren.
Synoniemen SPR:
- formeel SR
- strafrechtspleging
- strafvordering
2. Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht
A. Personen tot wie de regels gericht zijn
- MSR: gehele bevolking (burgers & overheid)
- SPR:
o vooral overheid (m.n. politie en staande & zittende magistratuur)
want SPR= inquisitoir (àgemeenschap (OM) tegen verdachte)
o burger (=uitzonderlijk)
bv. (mede)dader/getuige/dwangmaatregelen zoals huiszoeking/…
B. Inhoud van deze regels
- MSR: vanzelfsprekende regels (bv. niet doden etc.)
- SPR: niet altijd vanzelfsprekend, het gaat om ‘spelregels’. Vaak ° door
afwegen ≠ belangen. (bv. vinden waarheid – grondrechten van de
verdediging)
àinhoud = diffuus àmakkelijker voor verandering vatbaar
C. Sanctionering van schendingen
- MSR: elk misdrijf kent een straf
- SPR: geen sprake leedtoevoeging (zoals in MSR)
precieze sanctie ≠ ~norm (en niet altijd op voorhand bepaald)
enkele mogelijkheden:
o art 23 V.T. Sv. (regeling vormverzuimen)
o nietigheid proceshandeling/ gehele procedure (bv. niet-
gedagtekende dagvaarding = nietig)
o soms geen rekening houden met bewijs (MAAR tempering: art. 32
V.T. Sv.)
o onontvankelijkheid/verval strafvordering (bv. OM slaagt er niet in
om SP binnen verjaringstermijn af te ronden àstrafvordering =
vervallen)
o geen sanctie (dit is vaak het geval)
1
, o soms onzeker (bv. vroeger: overschrijding redelijke termijn)
3. Doelstellingen van het strafproces
A. Waarheidsvinding
= voornaamste doel SPR
B. Bescherming van de individuele grondrechten
Vooral !! vanuit bril burger. In het licht van de waarheidsvinding kan men ver
gaan, bv. schending privacy. Dit is zo niet enkel bij verdachten, maar ook 3en.
Iemand wordt vervolgd à rechten van de verdediging. Voornaamste
rechtsbronnen= art 6EVRM en art 14 IVBPR (bv. recht op bijstand etc.)
C. Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten
Sinds ° EVRM en EHRM is deze afweging er gekomen (voordien vooral
waarheidsvinding centraal)
Wet Franchimont (1998) heeft grondrechten in SPR geïntegreerd, daarvoor
enkel GW.
Voornaamste waarborg: wettelijk karakter overheidsoptreden. ègrondrechten
beperken à wettelijke basis nodig. (=magna charta-gedachte, legaliteits-
beginsel)
Art 12, 2e lid GW. àart 15, 22 en 29GW
Inhoudelijke vereisten werden niet gesteld, enkel legaliteitsbeginsel (vroeger)
MAAR EVRM: legaliteitsbeginsel + wet moet aan # voorwaarden voldoen
ètegenwoordig grondrechten > waarheidsvinding
Concrete afweging tussen grondrechten & waarheidsvinding gebeurt door RS.
(wet en EVRM = algemene leidraad)
Slingerbeweging:
- tot WOII: waarheid > grondrechten
- sinds jaren ’60: grondrechten = meer centraal
In RS te zien in o.a. Antigoonrechtspraak: sanctionering bewijs = versoepeld.
(staat nu zelfs in wet)
2
,Hoofdstuk 2. Accusatoire en inquisitoire rechtspleging
1. Principe
- Accusatoire rechtspleging (burgerlijke procedure)
Hoofdkenmerken:
o Horizontale processtructuur
§ Eiser = verweerder (equality of arms)
§ Partijen hebben volledige procedure in handen: welke
onderzoeksverrichtingen en op welke wijze.
o Tegensprekelijke procedure
rechter = passief, hij ziet erop toe dat procedure correct is en dat
het proces fair is.
o Openbaar t.o.v. partijen en publiek
- Inquisitoire procedure
o Verticale processtructuur
overheid weegt door en bepaalt verloop
aanklager = OM, treedt op namens gemeenschap (niet slachtoffer)
o Actieve rechter: taak = waarheid ontdekken àverregaande
bevoegdheden
o Procedure = geheim en niet-tegensprekelijk
àachter gesloten deuren (zowel voor verdachte als publiek)
verdachte = object, niet drager van rechten.
2. Praktijk
A. Common law landen
(=Angelsaksische landen)
SP = grotendeels accusatoir.
B. ‘Continentale’ landen
(=continentaal-Europese landen, o.a. België)
2 fases:
1) Vooronderzoek
a. Inquisitoir want schriftelijk, geheim en niet-tegensprekelijk
b. O.l.v. OM.
2) Fase ter terechtzitting
a. Accusatoir want
i. openbaar, mondeling en tegensprekelijk
b. Rechter = passiever dan in vooronderzoek
c. Equality of arms = in ruime mate verzekerd.
Steunt vooral op strafdossier (° in vooronderzoek), op basis hiervan zal
rechter evt. onderzoeksmaatregelen bevelen.
Rechter = actiever dan in accusatoire procedure: leidt 9/10 zelf
onderzoek en kan ambtshalve bijkomende onderzoeksverrichtingen
bevelen. (bv. in België mag verdachte zelf geen getuigen ondervragen, de
rechter doet dit. Common law landen: kruisverhoor)
3. Strafrechtshervorming in Europa
3
,Hoofdstuk 3. Verloop van het strafproces
1. Vooronderzoek
Doel = verdachte identificeren en nagaan of er voldoende bezwaren zijn
Nog geen uitspraak over de grond àalle onderzoeksverrichtingen = voorlopig.
Niet genoeg bezwaren/verdachte = ? àonderzoek stop zetten en geen 2e fase
A. Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek
Misdrijf
Opsporingsonderzoek (±90%) Gerechtelijk onderzoek (±10%)
- Opsporingsonderzoek
o O.l.v. Procureur des Konings (PdK) en zijn hulpofficieren
Geen tussenkomst onderzoeksrechter (OR)
o Kan door PdK zelf worden afgesloten, mogelijke beslissingen:
§ Niet-vervolging àseponering
§ Rechtstreekse dagvaarding voor vonnisgerecht
§ (buitengerechtelijke afdoening)
• minnelijke schikking (art 216bis Sv.)
• bemiddeling (art 216ter Sv)
o Geen tussenkomst onderzoeksgerechten vereist
- Gerechtelijk onderzoek (GO)
o O.l.v. OR, op vordering PdK
(in praktijk alleen als er tot dwangmaatregelen moet worden
overgegaan, maar die rechter moet bevelen)
o Onder controle van kamer van inbeschuldigingstelling (KI)(art
136Sv.)
o Afgesloten door
§ raadkamer in aparte procedure (regeling der rechtspleging)
§ buitenvervolgstelling
B. Kenmerken van het vooronderzoek
Uitgesproken inquisitoir karakter (maar afgezwakt door Wet Franchimont en art
21bis SV)
- Geheim
principe blijft, maar onder bepaalde omstandigheden toch inzage voor
slachtoffer/verdachte.
- niet-tegensprekelijk
Meer een horizontale processtructuur: partijen krijgen mogelijkheden om
gang van zaken te beïnvloeden, maar dit kan enkel bij GO
- schriftelijk
i. Het geheim karakter van het vooronderzoek
Art 28quinquies §1 en 57 §1 Sv.
Doel = dubbel:
- onderzoek niet laten dwarsbomen
4
, - onnodige publiciteit vermijden, wat L kan zijn voor verdachte (zeker als
nadien onschuldig blijkt)
A. Draagwijdte
- T.a.v. verdachte & slachtoffer
principe: niet betrokken (behalve verrichtingen die hemzelf betreffen) +
resultaat wordt hen niet meegedeeld.
Uitzonderingen:
o Art 28quinquies §2 en 57 §2Sv.
o Art 21bis Sv.
o Art 21-22 VHW
o Art 127Sv.
- T.a.v. het publiek (en pers)
principe: geheim
Getuigenverhoor gebeurt achter gesloten deuren
Uitzonderingen:
o Art 28quinquies §3 en 57 §3Sv.
o Art 28quinquies §4 en 57 §4Sv.
! hier wordt wel voor zover mogelijk identiteit vernoemde partijen niet
vrijgegeven. !!
B. Uitzonderingen
Bij raadkamer/KI als zij over internering of opschorting van veroordeling
bevelen: zitting = achter gesloten deuren, maar uitspraak = openbaar (art 13 §4
Interneringswet, art 6 Probatiewet)
C. Sanctionering
Art 57§1Sv.: nietigheid bepaalde opsporingshandelingen
Cass.: recht eerlijk proces komt niet in het gedrang als verdachte L in de media
komt, zelfs al zijn stukken uit zijn PV gepubliceerd.
MAAR Cass.: politierechter die oordeelt in het bijzijn vaan een camera
ànietigheid gefilmde opsporingshandelingen en daaruit verkregen bewijs
wegens >< geheim onderzoek en privacy
Magistraten & politiemensen die geheim onderzoek schenden = strafbaar (ook
privésector (bv. die telefoontap uitvoert) en advocaten (art 28quinquies §1 en
46bis &quater en 57 §1Sv. , art 458 en 458ter Sw.) (evt. Aanleiding
schadevergoeding)
Verdachte/inverdenkinggestelde/burgerlijke partij (BP)/andere partij die
inzage heeft verkregen kwaadwillig misbruik van die inlichtingen = ook strafbaar
(art 460ter Sw)
Pers = delicaat; journalisten zijn niet gebonden door beroepsgeheim/ geheim
van het onderzoek.
+ Journalisten die geheim van het onderzoek schenden zijn beschermd door
‘persmisdrijf’ àassisen, niet gewone rechtbank (=zwaar àin praktijk nooit
gebruikt)
+ bronnengeheim (Wet 7/4/2005)
+ niet vervolgbaar wegens medeplichtigheid schending beroepsgeheim
Waarom zoveel bescherming?? Pers = essentieel in democratie, o.a. art 10EVRM
5
,Journalisten werden hard aangepakt om perslekken te vinden en schending van
het geheim van het onderzoek. Wet 7/4/2005: recht om informatiebronnen te
beschermen. Opsporings- of onderzoeksmaatregelen mogen hier ook niet voor
gebruikt worden, enkel als op die manier ernstige aantastingen van fysieke
integriteit van personen kunnen worden voorkomen.
GwH: Wet 7/4/2005: journalist verruimd door ‘als zelfstandige of loontrekkende
werkzaam’ en ‘regelmatig’ te schrappen. àook o.a. bloggers
!! politieambtenaren/magistraten die info doorspelen zijn strafbaar o.b.v. art
458Sw en 28quinquies Sv.)
ii. Niet-tegensprekelijk karakter en situering van vooronderzoek
Geen schending recht eerlijk proces want je krijgt deze mogelijkheid wel bij de
fase ten gronde.
- Opsporingsonderzoek: geldt onverkort (evt. Art 47bis §1 4) Sv, maar geen
beroep mogelijk als dit wordt afgewezen).
- GO: art 61quinquies en 127Sv, OR moet hier geen gevolg aan geven,
MAAR beroep = mogelijk bij KI.
+ art 44quinquies §6, 2e lid en art 136, 2e lid Sv.
GwH: discriminatie à na een tijd zullen procedures steeds meer naar elkaar
toegroeien.
iii. Het schriftelijk karakter van het vooronderzoek
Geschrift = PV (proces-verbaal)
PV’s worden toegevoegd aan strafdossier, wat later de basis zal zijn voor fase ten
gronde.
Nauwelijks bepalingen over hoe PV’s opstellen. MAAR wel regels voor verhoren
(art 47bis Sv)
2. Onderzoek ten gronde
Uitspraak over zaak àschuldig? Ja à welke straf?
Bij vonnisgerecht. Alle onderzoekshandelingen van vooronderzoek, indien
mogelijk, opnieuw doen in aanwezigheid van beklaagde (nu wel tegenspraak
mogelijk)
A. Openbaarheid van terechtzitting en uitspraak
Art 148 & 149 GW en art 153, 1e lid & 190, 1e lid Sv.
àalles in aanwezigheid van beklaagde & publiek.
Uitzonderingen:
- art 148GW
- art 6(1) EVRM
- art 149GW
- Interne openbaarheid
tussen partijen àkunnen verdedigen.
- Externe openbaarheid
t.o.v. pers/media àcontrolefunctie: publiek kan toezicht uitoefenen
minister van Justitie (MvJ) = politiek verantwoordelijk
6
, B. Tegensprekelijk karakter van de procedure
= essentie recht op verdediging.
! mogelijkheid, geen verplichting; heeft het recht om verstek te laten gaan. (hier is
dan mogelijkheid tot verstek)
hier: OM = beklaagde (misschien zelfs <, want OM heeft bewijslast, beklaagde
wordt geacht onschuldig te zijn tot tegendeel bewezen is)
MAAR in de praktijk: groot gewicht aan strafdossier (àrechter = vaak
verificatierechter)
Beklaagde kan het strafdossier wel proberen tegen te spreken.
Rechter is ook actief, hij leidt nl. het onderzoek (bv. getuigenverhoor) en kan
zelfs bijkomende onderzoeksverrichtingen bevelen
C. Mondeling karakter van rechtspleging
OM vordert mondeling en onderzoeksverrichtingen gebeuren ook mondeling.
Ook de pleidooien, maar advocaten kunnen nog steeds schriftelijk conclusies
neerleggen.
Wel schriftelijk verslag van rechtspleging ter terechtzitting = PV van de
terechtzitting of zittingsblad. (art 155, 190ter en 354, 1e lid Sv)
7
,Hoofdstuk 4. Actoren in het strafproces
1. De verdachte
A. Situering
Verdachte = diegene die ervan verdacht word een strafbaar feit te hebben
gepleegd.
B. De verschillende statuten van verdachte
- Sensu lato: verzamelnaam van alle categorieën personen tegen wie een
strafzaak loopt
- Vooronderzoek:
o Verdachte
persoon tegen wie een opsporingsonderzoek/GO loopt, vaak in het
begin ?
§ Rechten:
• # minimumrechten bij verhoor, maar zeer beperkt
o Inverdenkinggestelde
verdachte tegen wie een formele klacht werd geformuleerd (art
61bis Sv)
gebeurt automatisch wanneer GO op naam werd gevorderd
in de loop van onderzoek al OR voldoende ernstige aanwijzingen
heeft tegen een bepaalde persoon àOR=verplicht in verdenking te
stellen
§ Rechten:
• Inzage strafdossier
• Bijkomende onderzoeken vorderen
• Onderzoeken die +1j aanslepen bij KI brengen
• ≠ mogelijkheden tot zuivering strafdossier van
procedurefouten (enkel bij GO)
o Inbeschuldiginggestelde
verdachte die naar assisen wordt verwezen door KI.
àformele aanklacht op het einde van het onderzoek
- Onderzoek ter terechtzitting
o Beklaagde
voor politie-/ correctionele rechtbank verschijnen
§ Rechten:
• Alle rechten van een volwaardige procespartij
o Beschuldigde
voor assisen
• Alle rechten van een volwaardige procespartij
o Veroordeelde
schuldig bevonden en kracht van gewijsde uitspraak
! vermoeden van onschuld is hier dus vervallen!
- Lasthebber ad hoc (art 2bis VT Sv.)
(dankzij Wet Strafrechtelijke Verantwoordelijkheid Rechtspersonen)
RP en NP die RP vertegenwoordigt samen vervolgd à lasthebber ad hoc
8
, wordt aangewezen op verzoekschrift/ambtshalve.
Dit kan al bij vooronderzoek gebeuren.
C. De advocaat
Samen met verdachte s.l. = verdediging.
Vertrouwelijkheid = wettelijk beschermd + deontologische regels.
EVRM: verdediging =1 geheel àadvocaat kan alle rechten uitoefenen.
2. Het slachtoffer
A. Situering
B. De verschillende statuten van ‘slachtoffer’
Tot Wet 12/3/1998, maar 1 slachtofferstatuut, nl. BP. Nu:
i. Het slachtoffer in het algemeen
A. Slachtoffervriendelijke bejegening
Art 3bis VT SV.
Justitieassistent slachtofferonthaal, functie: onthaal-, ondersteunings- en
informatiefunctie (binnen en buiten gerechtsgebouw)
PdK= verplicht alle gekende slachtoffers op te roepen voor openbare
terechtzitting i.g.v. zaak aanhangig wordt gemaakt door rechtstreekse
dagvaarding en oproeping bij PV (art 182 en 216quater §1Sv)
Slachtoffer ≠BP àstrafrechter moet ambtshalve met burgerlijke belangen
rekening houden. (art 4VT Sv)
àslachtoffer kan dan eis tot schadevergoeding bij burgerlijke rechter aanhangig
maken (art 1034bis Ger W.)
verhoor -18j: art 91bis en 100 Sv.
Slachtoffers opzettelijke gewelddaden & hun nabestaanden die niet via normale
kanalen een schadevergoeding kunnen krijgen àSlachtofferhulpfonds.
Art 195, 7e lid Sv
B. Herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer
Buiten strafprocedure.
Art 3ter VT Sv en art 554Sv
!≠ bemiddeling in strafzaken (art 216ter Sv) want herstelbemiddeling = erbuiten
OM/OR/onderzoeksgerechten/rechter kan dit voorstellen. (art 553 §2Sv)
Alle gesprekken en documenten = vertrouwelijk àuit debatten geweerd (tenzij
555Sv.)
ii. De benadeelde persoon
Art 5bis VT Sv.
Heeft recht om bijgestaan/vertegenwoordigd te worden door advocaat.
Art 21bis en 61ter en 182, 2e lid Sv.
!!! Geen partij !!
9
, iii. De burgerlijke partij
Enkel rechtstreeks slachtoffer (of rechtsopvolgers) & zelf initiatief genomen
àwordt procespartij: BP
Bijstand/vertegenwoordiging door advocaat = mogelijk
Voorwerp = enkel vergoeding veroorzaakte schade
Heeft = rechten als inverdenkinggestelde:
- 61ter Sv
- 61quater Sv
- 61quinquies Sv
- 136, 2e lid Sv.
- 135, §1 Sv
- art 63, 2e lid Sv
ongelijk àkan worden veroordeeld tot gerechtskosten (art 162Sv)
C. Naar een actio popularis?
3. De burgerlijk aansprakelijke partij
Principe: vordering = gericht tegen beklaagde/beschuldigde .
Niet noodzakelijk procespartij (net zoals BP) (uitz.: art 57bis JBW, !art 31VT Sv)
MAAR als partij àvolwaardig
4. De (vrijwillig of gedwongen) tussenkomende partij
Principe: 3en geen partij in SP
MAAR RS: 3en kunnen vrijwillig tussenkomen wanneer wet strafrechter toelaat
om ook een sanctie/maatregel lastens een 3e uit te spreken.
(Bv. art 42Sw, 43bis Sw)
Eigenaars zaak/vermogensvoordeel dat voorwerp dreigt te zijn van
verbeurdverklaring àkunnen voor strafrechter alle middelen laten gelden om
zich hiertegen te verzetten + art 5 VT Sv.
Bepaalde wetten voorzien in vrijwillige/gedwongen tussenkomst (vooral in het
verzekeringsrecht)
5. De politie
A. Situering
Wet Geïntegreerde Politiedienst (7/12/1998): 2 niveaus: lokaal & federaal
+ ° algemene nationale gegevensbank (art 44/2 Wet Politieambt)
B. Taken van de politie
i. Daden van bestuurlijke politie
- preventieve toezicht (art 14 WPA)
o handhaving openbare orde
o toezicht naleving politiewetten en –vorderingen
o voorkoming van misdrijven
o bescherming van personen en goederen
10
