Mevr. Dierckx de Casterlé
Toegepast kwalitatief onderzoek
,Inhoudsopgave
1 Inleiding in kwalitatief onderzoek ............................................................................................................. 3
1.1 Onderwerp van onderzoek/vraagstelling ................................................................................................4
1.2 Onderzoeksdesign....................................................................................................................................4
1.3 Steekproeftrekking en dataverzameling ..................................................................................................5
1.4 Rol van onderzoeker ................................................................................................................................6
2 Kwalitatief onderzoeksparadigma ............................................................................................................. 7
2.1 Inductief & deductief ...............................................................................................................................7
2.2 Positivistisch & constructivistisch paradigma ..........................................................................................7
3 Kwalitatieve onderzoeksdesigns ............................................................................................................... 9
3.1 Algemene kenmerken en aandachtspunten ............................................................................................9
3.2 Etnografie ..............................................................................................................................................12
3.2 Fenomenologie ......................................................................................................................................13
3.3 Grounded theory (GT) ............................................................................................................................14
3.4 Case studies ...........................................................................................................................................16
3.5 Descriptieve kwalitatieve studies ..........................................................................................................17
3.6 Narratieve designs/analyse ...................................................................................................................17
4 Datacollectie in kwalitatief onderzoek .................................................................................................... 18
4.1 Zelf gerapporteerde technieken ............................................................................................................18
4.2 Ongestructureerde obeservatie.............................................................................................................20
4.3 Interviews ..............................................................................................................................................20
5 Kwalitatieve data-analyse ....................................................................................................................... 27
5.1 Inleidende beschouwingen ....................................................................................................................27
5.2 Overzicht analyseproces ........................................................................................................................28
5.3 Analyse complexe data ..........................................................................................................................30
5.4 Quagol (Qualitative Analysis Guide of Leuven)......................................................................................31
6. Steekproeftrekking.................................................................................................................................. 39
6.1 Algemene beschouwingen .....................................................................................................................39
6.2 Steekproefmethoden .............................................................................................................................41
6.3 Steekproefomvang .................................................................................................................................43
6.4 Sampling in functie van tradities ...........................................................................................................44
6.5 Steekproeftrekking & veralgemeenbaarheid.........................................................................................46
6.5 Evaluatie steekproeftrekking .................................................................................................................47
7. Methodologische kwaliteit ...................................................................................................................... 47
7.1 Debat over “kwaliteit” in kwalitatief onderzoek ...................................................................................47
7.2 Framework Lincoln & Guba ...................................................................................................................50
7.3 Strategieën trustworthiness ..................................................................................................................54
8 Rol en plaats van kwalitatief onderzoek in EBP? ..................................................................................... 58
8.1 Kwalitatieve bevindingen.......................................................................................................................58
8.2 Belang voor de verpleeg- & vroedkunde? .............................................................................................58
8.3 Waarde van kwalitatieve evidentie .......................................................................................................59
8.4 Kwalitatieve bevindingen als bron van evidentie ..................................................................................60
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 2
,1 Inleiding in kwalitatief onderzoek
• Kwalitatief onderzoek
o = is een vorm van empirisch onderzoek waarbij bepaalde sociale fenomenen worden
bestudeerd in hun eigen natuurlijke omgeving
o Niet concentreren op cijfergegevens en statistische analyse
o Wel de focus leggen op rijke en meerduidige narratieve gegevens → dit gaat niet via een
vragenlijst of enquête → geen ruimte voor de subjectieve rijkdom en veelzijdigheid van
menselijke ervaringen
o Ervaringen en belevingen van de participanten vormen het uitgangsput = inductieve
analyse
o Basisidee van kwalitatief onderzoek → menselijk reageren en handelen is in bepaalde
situaties voor een belangrijk deel te verklaren door de zin en betekenis dat mensen
eraan geven
o Een grote groep mensen is niet per definitie nodig
o Hoe gevarieerder de steekproef, hoe beter de resultaten
• Kwantitatieve bevraging
o = op voorhand ontwikkelde hypothese toetsen bij proefpersonen
o Er wordt vertrokken van enkele theoretische vooronderstellingen en die worden
getoetst aan de realiteit = deductieve analyse
o Veel personen worden bevraagd → vooraf ontwikkelde vragenlijst, beperkt aantal
variabelen, etc.
o Hoe groter de steekproef, hoer betrouwbaarder de resultaten
• Gegevens verzamelen
o Kwalitatief → subjectieve realiteit
▪ Interview, observaties, etc.
▪ Hun perspectief en hun subjectieve betekenisverlening staan centraal
▪ Je wil dieper inzicht krijgen in hun ervaringen en perspectief
▪ Exploreren en begrijpen van (sociale) fenomenen, gebeurtenissen en
gedragingen
o Kwantitatief → objectieve, mathematische realiteit
▪ Vragenlijsten, enquêtes, etc.
▪ Kijken naar frequenties, causale relaties
▪ Hypotheses toetsen
▪ Zaken controleren en voorspellen
▪ Brede horizontale kijk op een fenomeen
Kwalitatief onderzoek Kwantitatief onderzoek
Exploreren en begrijpen van (sociale) fenomenen, Hypotheses toetsen, zaken controleren en
gebeurtenissen en gedragingen voorspellen, kijken naar frequenties en relaties
Subjectief Objectief
Inductieve analyse Deductieve analyse
Grote groep is niet nodig Veel personen bevraagd
Hoe gevarieerder de steekproef, hoe beter de Hoe groter de steekproef, hoe betrouwbaarder
resultaten
Interviews, observaties, etc. Vragenlijsten, enquêtes, etc.
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 3
,1.1 Onderwerp van onderzoek/vraagstelling
• Begrijpen van realiteit vanuit betekenis die eraan gegeven wordt (perspectief van betrokkenen)
• Hoe wordt iets ervaren en welke betekenis wordt hieraan gegeven? Vanwaar komt dit
betekenisgeving?
• Basisidee: realiteit bestaat omdat mensen er betekenis aan geven
o Mensen construeren hun wereld grotendeels door hun eigen betekenisgeving,
betekeniservaring
o Betekenisverlening binnen specifieke context en via sociale interacties/processen
• Menselijk gedrag voor belangrijk deel te verklaren op basis van de betekenisverlening in het
leven van alledag
• Om de fenomenen te begrijpen moeten we luisteren naar de mensen en hun betekenis dat ze
eraan geven → we moeten begrijpen hoe sociale betekenisgeving tot stand komt, hoe sociale
processen verlopen
o Gedrag, sociale interacties en fenomenen per definitie niet exact voorspelbaar
o Zoeken naar patronen, wetmatigheden → inzichten in fenomeen en onderliggende
processen (concepten & theorieën)
o Bijvoorbeeld therapietrouw
▪ Je kan niet voorspellen dat iemand zomaar therapietrouw of therapieontrouw
gaat zijn
▪ Het gaat om wat de betekenis is voor de patiënt bij de therapie → gelooft die in
medicatie?, het is te moeilijk in te nemen, etc.
▪ Wat is de betekenis van de patiënt bij de inname van deze pillen → er zijn zaken
die rollen kunnen spelen zoals ondersteuning van de partner en de mogelijkheid
tot integratie in het dagelijkse leven
• Vraagstelling
o Over complexe thema’s of sociale processen → begrijpen hoe sociale betekenisvinding
tot stand komt, hoe sociale processen verlopen
o Dagelijkse werkelijkheid/leefomgeving van onderzochten = centraal
▪ = ‘Emic’ perspectief
▪ Focus bij de betrokkenen zelf (niet bij onderzoeker)
▪ Zoekt schema’s bij onderzochten zelf
▪ Tegenovergestelde van ‘Etic’ → met vooraf bepaald schema (o.b.v. literatuur en
voorgaande resultaten)
1.2 Onderzoeksdesign
• Onderzoeksdesign is het plan van aanpak → hoe gaat het onderzoek eruit zien?
• Gericht op studie in natuurlijke omgeving
o Focus heel dicht bij de betrokkenen zelf
o Sociale processen bekeken vanuit leefwereld van betrokkenen zelf
o Rijke context waarin mensen leven, meegenomen in onderzoek
o Context niet ‘voorgevormd’ of als constante
o Onderzoek moet zo opgesteld zijn dat het toelating geeft om het te ervaren vanuit de
persoon zelf
o De natuurlijke omgeving gaat ervoor zorgen dat je meer interessante data gaat
bekomen voor het onderzoek
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 4
, • Gericht op ‘holistisch’ begrijpen van context
o In staat om onderzoeksonderwerp op een systematische, alomvattende en
geïntegreerde manier te benaderen
• Open en flexibel (Emergent design) → niet elk kwalitatief onderzoek zal dit hebben
o Niet alles gaat op voorhand vastgelegd worden
▪ Ontdekkingstocht waarbij laag per laag wordt afgegaan → zo tot kern komen
▪ Je probeert onderzoeksplan zo goed mogelijk vast te leggen en te
onderbouwen, maar je kan niet alles voorzien of voorspellen omdat er niet
vertrokken wordt vanuit theorie en kaders, maar vanuit de inzichten van de
personen → het kan dus zijn dat aanpassingen moeten gebeuren
o Planning met ruimte voor flexibiliteit
▪ Aanpassingen mogen niet random gebeuren, moeten onderbouwd zijn en moet
ook tonen waarom dat je deze aanpassing hebt gedaan en hebt doorgevoerd
▪ Variëteit aan omstandigheden in plan
▪ Beslissingen hoe hiermee omgaan wanneer sociale context beter gekend
o Vereist voldoende ‘open’ geest onderzoeker & continue interactie onderzoek en context
• Continue interactie tussen dataverzameling en -analyse
1.3 Steekproeftrekking en dataverzameling
• Doelgerichte steekproeftrekking
o Ontdekken en begrijpen van betekenisgeving in specifieke context
o Zoeken naar adequate mix of cases/participanten/ perspectieven met oog op rijke en
genuanceerde informatie
o Steekproefgrootte bepaald door principe van saturatie
▪ Saturatie → wanneer nieuwe interviews geen nieuwe inzichten geven
▪ Pseudosaturatie → je krijgt geen nieuwe informatie, maar je bent eigenlijk in de
verkeerde pool aan het zoeken
o Kwaliteit > kwantiteit → de kwaliteit van participanten is veel belangrijker dan de
hoeveelheid aan participanten
• Het te onderzoeken fenomeen moet worden begrepen vanuit het perspectief van de
betrokkenen → selectie van de juiste perspectieven
o Wat zijn de redenen/oorzaken waardoor iemand een andere betekenis aan hetzelfde
fenomeen gaat geven?
o Bv. euthanasie bij verpleegkundigen op intensieve ten opzichte van palliatieve
• Dataverzameling
o Vaak mix aan verzamelingsmethodes
▪ Data vanuit verschillende perspectieven (triangulatie)
▪ Voornamelijk interviews & observaties
• Uitnodiging tot genuanceerd vertellen
• Geobserveerd in natuurlijke setting
o Open en flexibel
▪ Ruimte voor onvoorziene en ongeplande gebeurtenissen
▪ Gestuurd door data-analyse
o Vraagt bijzondere openheid van geest
▪ Om flexibel te reageren op wat zich voordoet
▪ Om betekenissen te achterhalen (vermijden van sterke voorstructurering)
o Impliceert vaak intens en/of langdurig contact met participanten in natuurlijke context
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 5
, • Analyse
o Zo dicht mogelijk bij gewone sociale en persoonlijke werkelijkheid
▪ Werkt met alledaagse, natuurlijke taal; gegevens niet vertaald in kunstmatige,
numerieke taal
▪ Basismateriaal hoofdzakelijk tekstueel van aard (uitgetypte interviews,
veldnota’s,..), soms ook visueel materiaal
▪ (Gebruik van kwantitatieve info in bepaalde vormen van kwalitatief onderzoek)
o Doel:
▪ Betekenis achterhalen
▪ Inzicht verwerven
▪ In de diepte begrijpen
o Basisprincipe:
▪ Lezen, coderen, interpreteren, zoeken naar patronen (gelijkenissen &
verschillen)
▪ Op basis daarvan inzichten, concepten, theorie ontwikkelen
▪ Geen samenvattingen maken van de interviews, maar eruit halen wat nodig is
om betekenis te geven aan wat we willen onderzoeken → welkte thema’s
komen naar boven?
o Doorgaans inductief → vertrekken vanuit de praktijk om zo naar hypotheses te gaan die
men kan testen
o Kwalitatieve software ter ondersteuning (biedt structuur, neemt analyseproces niet
over) → dus je moet de info zelfstandig verwerken
o Uitdagingen
▪ Grote hoeveelheid rijke, diverse en narratieve data
▪ Geen universele regels of standaard procedures
▪ Arbeidsintensieve activiteit die grote zorgvuldigheid, creativiteit, conceptuele
vaardigheden vergt (“It is the researcher who gives meaning to the data”)
▪ Data collectie en data analyse vaak simultaan en in interactie
▪ Moeilijke rapportering
• Compacte beschrijving van complexe fenomenen
• Balans: rijkdom & diversiteit versus summier & kernachtig
1.4 Rol van onderzoeker
• Kwalitatieve onderzoekers:
o Moeten zich als ‘persoon’ inzetten om inzicht te krijgen in het leven van anderen
o Zijn hun eigen instrument
o Belangrijk om eigen visie neer te pennen en samen te werken om bias te voorkomen
• Vereisten:
o Beschikken over goede sociale vaardigheden en grote bekwaamheid tot rolneming
o Goede balans tussen betrokkenheid en distantie!
o Conceptuele vaardigheden (expertise in denken, inbeelden, conceptualiseren,
connecteren, creëren)
o Kritisch herzien van eigen mens- en wereldbeeld, levensbeschouwing of visie op
onderzoeksthema
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 6
, 2 Kwalitatief onderzoeksparadigma
2.1 Inductief & deductief
• Inductieve benadering
o = kwalitatieve benadering
o Bottom up approach
o We vertrekken vanuit ervaringen, belevingen (inductief) → het verkregen materiaal
wordt zonder vooraf bestaande hypothese onderzocht en zo worden patronen ontdekt,
vervolgens kunnen zo hypotheses gemaakt worden waar het onderzoek aan kan worden
gekoppeld
• Deductieve benadering
o = kwantitatieve benadering
o Top down approach
o We vertrekken vanuit een bepaalde therapie/hypothese en vervolgens gaan we die
toetsen binnen een bepaalde groep en kijken of het werkt/niet werkt
Theorie Theorie
Tentatieve
Hypothese
hypothese
Patroon Observatie
Observatie Confirmatie
2.2 Positivistisch & constructivistisch paradigma
• Een paradigma is een soort referentiekader met alle visies en waarden die in een bepaalde
groep heersen → visies, assumpties, concepten, waarden en praktijken m.b.t. de aard van de
realiteit en kennisontwikkeling
Kwantitatief onderzoek
• Gericht op objectieve, mathematische realiteit → door te focussen op events, causale relaties,
testen van hypothesen, controleren en voorspellen
• Gericht op breed, horizontaal perspectief van het onderzoeksfenomeen
o Door veel participanten op een uniforme manier te bevragen
o Met behulp van duidelijke en gestructureerde vragenlijsten of meetinstrumenten
o ‘Etic’ perspectief → opgelegde structuur/frame gebaseerd op literatuur & onderzoek
• Positivistisch paradigma
o Er is één objectieve realiteit
▪ Alles wat bestaat is niet toevallig, je kan het verklaren
▪ Het is geordend, te observeren, te verklaren
▪ Stabiele realiteit die kan gemeten en geobserveerd worden op een rigoureuze
en systematische manier → resultaat = objectieve kennis
o Men wil een breed, horizontaal perspectief → ‘Etic’ perspectief
Samenvatting Basisinzichten in de kwalitatieve onderzoeksbenadering 7
