LES 1: GESCHIEDENIS VAN POLITIEKE CULTUUR
Definitie
Er is een verschil tussen politieke cultuur en ideologie!
Wat is ideologie?
- Verschillende manieren om de term te benaderen
• De meest standaard gehanteerde benadering van het concept is => ideologie zich
gaat presenteren als een geheel van ideeën waarop sociaal en politiek handelen kan
steunen. Het zijn ook geëxpliciteerde ideeën
▪ Dat is iets dat je in een monografie kan inschrijven -> i.a.w. is het een
coherent geheel van bepaalde ideeën -> ideologie is zeer expliciet uitgelegd
en gestandaardiseerd discours (definitie die de meeste mensen hanteren)
• Aan de andere kant heeft men de Marxistische benadering voor de term ideologie:
Het gaat een andere invulling krijgen. Het blijft nog altijd een intellectueel construct.
In andere woorden: Intellectueel construct dat klassendominantie moet legitimeren
(Marx) Wel minder populair de laatste 20 jaar.
▪ Men zou kunnen zeggen dat liberalisme een ideologie is, maar het
communisme of socialisme van Karl Marx niet, omdat dat zogezegd een
wetenschappelijke analyse zou zijn
• Derde benadering: dat is de term ideologie die men gaat laten samenhangen met
een intellectuele stroming die in Frankrijk kan situeren (laatste jaren 18e eeuw, begin
19e eeuw). Meer Franse betekenis eraan. -> groep die zich les idéologues gaan
noemen -> men kan deze beschouwen als een soort brugfiguur tussen enerzijds de
Franse verlichting in de 18e eeuw en dan het liberalisme in 19e eeuw. Ze hebben een
groot project om die ideologie vorm te geven. Het is een soort wetenschap van
politieke ideeën die op een neutrale/objectieve manier moeten worden voorgesteld.
Encyclopedische wetenschap van de ideeën
▪ Het is een intellectuele brug tussen einde van 18e eeuw (verlichting) en begin
19e eeuw (liberalisme)
▪ Periode waar nieuwe citoyen ontstond, ze zijn de burgers die de republiek
vormen -> daarom van belang dat de burgers niet alleen kunnen lezen en
schrijven, vandaar dat het delen van de wetenschap van politieke ideeën van
belang was.
Wat betekent/is politieke cultuur?
- Definitie vormen is problematischer
- Het is een modewoord (in België zeker in de jaren 90) en containerbegrip:
- In eerste historische benaderingen frequent intuïtief begrepen (waardoor onduidelijk) ->
indien men over thema’s of onderwerpen heeft die binnen de politieke cultuur zitten -> die
werden meestal intuïtief gevoeld dat die daarin zitten, dus heel onduidelijk
- Thema’s al bestudeerd zonder concept te gebruiken -> historici meestal timide om duidelijke
conclusies te maken, als we het vergelijken met andere disciplines zoals sociologie (ze zijn
minder bang om conclusies te vormen, maar zijn ook soms niet helemaal correct)
- Politieke cultuur is ‘vager’ dan ideologie -> er is niet echt een expliciete definitie
Om wel een soort definitie te kunnen vormen, dienen we te kijken naar een andere discipline:
politieke wetenschappen
,- Politieke wetenschappen zijn de eerste die de term gebruiken en een definitie eraan geven,
dus niet door historici
- Politieke wetenschappen in de jaren 1950/1960 in de USA
- Sleutelfiguur: Gabriel Almond
▪ Hij is een van de figuren die vanaf de jaren 50 gaat proberen om nieuwe
impulsen te geven aan de politieke wetenschappen
▪ Hij gaat proberen de politieke wetenschap te deparchiolariseren (Politieke
cultuur te verdedigen):
o Politieke wetenschappers focusten zich vaak op nationale casussen,
en vaak uit eigen land -> weinig aan comparatisme te gaan doen =>
Almond wil dat gaan doorbreken (hij zal aan comparatisme doen,
waar verschillende politieke systemen naast elkaar worden geplaatst
en vergeleken met elkaar)
▪ De eerste stap wordt gemaakt in 1956 met zijn artikel ‘Comparative Political
Systems’
▪ Wat later uitbrengt tot het boek: The Civic Culture (1963): een van zijn
topwerken -> proberen voor de eerste keer een definitie te vormen voor
politieke cultuur
o Ze maken een onderscheidt tussen politieke cultuur en ideologie:
➔ Ideologie = the systematic and explicit formulation of a
general orientation to politics (systematiek, het expliciete,
het verduidelijken, het boven water brengen van politieke
principes)
➔ Politieke cultuur = A particular pattern of orientations to
political action (Niet echt een groot verschil met definitie
van Ideologie, want in deze definitie kan het ook
systematisch en expliciet kunnen zijn. De definitie is te vaag
en te breed.
➔ Nadruk op vagere, maar impliciete oriëntaties op politiek
handelen -> onder de radder/oppervlakte zitten
➔ Wat moet dat dan voorstellen? Men gaat refereren naar
Waarden, attitudes, houdingen, etc. in een patroon
(particular pattern = er moet een relatief stabiele format zijn
waarin die diverse waarden attitudes in wel bepaalde
verhouding staan van elkaar)
o Een tweede punt in de Civic Culture: Na Almond gaat men proberen
een comparatieve studie maken, waarbij men 5 landen naast elkaar
gaan plaatsen om te gaan peilen naar die waarden en attitudes die
dus die politieke cultuur op nationale niveau vorm gaat geven.
➔ De landen waar ze gaan kijken zijn: USA, UK, BondsRepubliek
Duitsland (West-Duitsland), Italië, Mexico
➔ Men gaat dus gaan peilen hoe de politieke cultuur van die
landen gaat bijdragen tot de stabiliteit of de instabiliteit van
de landen, en hoe ze gaan bijdragen aan het democratische
gehalte van de landen
➔ Die keuze is niet zomaar gemaakt: de auteurs gaan ervan uit
dat de USA en UK een stabiele politieke modellen. De BRD na
, WO II zou daar ook kunnen aansluiten. MAAR IT en Mexico
niet, waar politieke instabiliteit geldt
- Bij die analyse gaan Almond en Verba => 3 ideaaltypische politieke culturen onderscheiden:
▪ Parochial political culture = Politieke cultuur waarbij een individu is een
bewoner van een dorp, en identificeert zich met een dorp. Maar hebben geen
idee en participeert niet met het nationaal niveau (geen burger)
▪ Subject political culture = subject staat hier voor onderdaan -> individu in dat
dorp woont heeft wel besef van iets nationaals met politiek/van de politieke
functies van het omvattende sociale systeem, maar individu heeft niets te
zeggen op dat vlak (geen burger, maar wel een stap verder)
▪ Participant political culture = individu is wel een burger -> hij heeft besef van
iets nationaals en politiek/ van de politieke functies van het omvattende sociale
systeem en participeert eraan
Hoe kom je dan uitgaande van het bestaan van de bovenstaande elementen tot een stabiele
democratie?
- Almond en Verba verklaren: wanneer individuen en groepen in zo’n nationaal gedefinieerde
samenleving oriëntaties hebben die bijdragen tot die stabiliteit
- Dat zal inhouden dat die civic culture of politieke cultuur die naar stabiliteit gaat genereren
die een evenwicht gaat presenteren
- Een evenwicht tussen activiteit en passiviteit:
• Is iedereen passief is niet goed
• Maar is iedereen actief, dan zijn er ook problemen, omdat je dan geen tijd hebt
om aan besluitvormingen te doen
• Daarom moeten er momenten zijn van politieke activiteit (verkiezingen bv), en
momenten van passiviteit (burgers moeten x aantal jaren wachten voordat ze
terug kunnen kiezen wie de ‘leider’ is)
- Er moet ook een evenwicht zijn tussen macht en verantwoordelijkheid
• Als er absolute macht zou zijn, dan ontstaan er dictatoriale systemen die niet
goed zijn voor de democratie
• Als je constant te verantwoording gaat worden geroepen, dan zullen regeringen
gaan vallen
- Er moet ook een evenwicht zijn tussen conflict en consensus
• Als er voortdurend conflict ontstaat dan lukt het niet
• Als iedereen altijd akkoord is met iedereen dan is er ook geen vorm van
democratie
- Wat is een stabiele democratie? -> stabiele democratieën van individuen en groepen dragen
bij tot/verklaren stabiliteit
- ‘Evenwicht staat hier centraal om tot een stabiele en sterk democratische samenleving te
komen
• Impliciet: hoge waardering voor het Amerikaanse systeem
➔ Voorbeeld landen waren: USA en G-B
➔ Duitsland en Italië waren niet de goede voorbeelden
➔ Dit wordt in vraag gesteld en zal veranderen qua visie
, Zo’n onderzoeken zullen ook door andere worden gedaan -> namelijk Daniel Elazar
- Hij was een politieke wetenschapper
- Hij onderzoekt politieke culturen van de staten van de USA
- De vraag die hij zich stelt: Is het echt mogelijk om een homogeen politiek systeem te
hebben? -> zoals in de USA: groot verschil tussen Californië (progressieve staat) en Texas
(conservatieve staat)
- Opnieuw opdeling 3 ideaaltypes:
• Individualist political culture: Visie op de overheid beperkt is. Overheid puur utilitair
(om ordehandhaving te voeren, contracten gerespecteerd worden, etc.), mar
daarbuiten dient die niet te veel te doen. Niet te richten op ‘good society’, maar
aanmoedigen individual initiatief.
• Traditionalist political culture: Visie over de staat een beetje anders. De staat mag al
meer doen, heeft een grotere rol. De staat is een morele waakhond. Vooral dingen
die op religieuze wijze niet aanvaardbaar zijn, kan de staat zijn neus plaatsen. De
staat die veel bezig is met het beschermen van traditionele verhoudingen, de familie,
vrij elitair, etc.
• Moral political culture: Dit is meer een progressieve staat, meer belang gaat hechten
aan het sociale, zoals onderwijs. Samenleving/gemeenschap belangrijker dan
individu (het meer zorgen voor elkaar)
Men merkt dat het succesvol model is -> comparatieve model
Maar krijgt ook wel kritiek:
- Concept blijft te vaag = zeer residuaire categorie -> soort van restenopnemer (opnemen wat
elders niet kan worden geklasseerd) = de componenten die de politieke cultuur gaan
uitmaken nog vaag blijft -> alles wat je niet onder het geformaliseerde/ het harde stuk van de
politiek (verkiezingen, regeringen), dus alles wat je daar geen plaats kan inzetten, die plaats
je bij de politieke cultuur
- Twijfels bij bruikbaarheid van gehanteerde enquetes om (impliciete) attitudes, etc. te
toetsen (bij de bevolking van de staten) -> is dat zelf meetbaar?
- Normatieve ondertoon (model van stabiele USA van de jaren 50 -> daar zou iedereen een
voorbeeld van moeten nemen) -> contestatie in de late jaren 60 door verschillende
gebeurtenissen in hun samenleving: campusprotesten 1968, de grote stedelijke rellen van
1976/68, Vietnamoorlog -> niet evident om USA als grote model beschouwen
- Epistemologische kritiek: politieke cultuur niet de verklaring maar het te verklaren
fenomeen
- Minder aandacht jaren 1970 voor de term politieke cultuur, en weer opleving vanaf jaren
1980
- Vanaf jaren 1970 toenemende rol van cultural turn en antropologie: weg van cognitief niveau
(dat louter rationeel, benoemen, definiëren, uitleggen van waarden en attitudes) naar
symbolisch niveau (waar we naar betekenissystemen van mensen en groepen mensen de
samenlevingen gaat peilen -> dit gaan ze op een andere manier aanpakken dan Almond,
enzovoort)
