Inleiding in de sociologie
Enkel dingen die we besproken hebben is leerstof voor het examen
Belangrijk om met schema’s/ sv te werken
HOOFDSTUK 1 Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
Inleiding: de eigen aard van de samenleving
Sociologie = studie van de samenleving of samenlevingskunde
Macro = het grote domein (religie, politiek, recht)
Meso = het tussendomein
Micro = het kleine domein
‘De studie van de samenleving is nog te abstract geformuleerd. Met ‘samenlevingskunde’
bedoelen we het navigeren in de samenleving, hoe men de weg moet vinden in de
samenleving. Dit komt al dichter bij de definitie van sociologie.
Wat is sociologie? Het is de fundamentele bouwstenen van de samenleving.
De samenleving is een groot geheel, een instelling is maar een onderdeel van de
samenleving. De samenleving is iets wat doelgericht is.
Emmanuel Sieyès (Frans, late 18e eeuw) vond sociologie normatief (hoe de
samenleving hoorde te zijn). Sieyès zag de samenleving vanuit een politiek standpunt.
Voor hem was sociologie de leer die een rechtvaardige en revolutionaire inrichting van de
samenleving voorschreef. De verwaarloosde derde stand kreeg dan hun rechten. Hij
probeerde de samenleving te doorgronden en een richting aan te geven. Hij zei dat
sociologie een verandering moet teweeg brengen. Sieyes wilde een hefboom zoeken om
de samenleving te veranderen. In de aanloop van de Franse revolutie van 1789 en daarna
werd sociologie opgevat als een normatieve benadering van de samenleving.
Auguste Comte (19e eeuw) vond dat de taak van de sociologen is om de samenleving op
een objectieve manier en empirische wijze te doorgronden. Hij was dicht met realiteit
bezig, met dagdagelijkse dingen. Hij dacht na over de realiteit van de samenleving en
beschreef die, hij beschreef de zaken hoe ze zich voordeden. Ook wilde hij de alledaagse
begrippen begrijpen en beschrijven.
Ook was het de tijd van de encyclopedieën (= een bundeling van alle beschikbare kennis
in een onderdeel van verschillende boekwerken. Comtes concept is een empirisch concept,
een beschrijvend concept. Anderen hebben toegang tot zijn redeneringen door die
encyclopedieën. Hij zag het beschrijven van de realiteitals een empirisch project.
Zo was er dus op een korte tijd een evolutie van een normatief proces (van wat
de samenleving zou moeten zijn) naar een beschrijvende en empirische periode
(van wat de samenleving eigenlijk is).
Sociologen willen meer weten over hoe de mensen samenleven in allerlei sociale
verbanden. Ook zijn ze benieuwd naar de kenmerken van die samenlevingsverbanden en
willen de wetmatigheden doorgronden die ons samenleven sturen.
Sociologie = een wetenschappelijke studie van de maatschappij en haar interne
verhoudingen, processen en structuren.
Socius (Latijn) = verbonden met iemand anders
Logos (Oud Grieks) = bepaald systeem/ bepaalde manier van kijken
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 1
,De studie van:
§ sociale verbanden
§ kenmerken
§ ’wetmatigheden’
= zijn zaken die af en roe terugkeren, bv. Een gewoonte of traditie. Tussen haakjes omdat
wetmatigheden in de sociale wereld iets anders betekenen nl. verbanden die terugkeren,
maar die verbanden zullen niet op elk moment hetzelfde blijven -> die kunnen veranderen
onder invloed van omstandigheden en context, bv. De rol van religie in samenleving
(vroeger grote rol, nu steeds kleinere rol -> het belang daalt). Wetmatigheden zijn geldig
tot op een bepaald moment. (in de echte wereld zijn wetmatigheden bv. De wet van de
zwaartekracht).
Een samenleving is al opvattend.
Causaliteit = een duidelijk gevolg van een duidelijk oorzaak
è In natuurwetenschappen zie je dat vaak terugkomen
è Gemakkelijker dan in de Sociale wetenschappen
1 Een beeld van een titel
Titel is belangrijk van het boek ->´het sociologische speelveld´ -> de
samenleving is een speelveld met spelregels en spelers :
§ Speelveld = de samenleving heeft haar regels en is een geheel van afspraken die
tussen mensen worden gemaakt, niet iedereen heeft evenveel inspraak. Regels zijn
moeilijk te wijzigen; niet iedereen kan op elk moment de regels veranderen
§ Spelregels = regels en afspraken in de samenleving (wat wel en niet kan)
§ Spelers = de inwoners van de samenleving
In vele sporten heb je veel posities, bv. voorspeler, midden speler,… -> dat is hun plaats
op het veld. Dit is ook zo in de samenleving, iedereen heeft een bepaalde (specifieke)
positie, die elk zijn bepaalde functie vervuld. Als iedereen zijn functie vervuld, brengt dat
harmonie.
Verschil rol en positie: rol is manier waarop je de positie invult, bv. je bent een speler
in een team en je speelt op een agressieve manier. Dan gaat de scheidsrechter zijn taak
vervullen door je een rode kaart te geven en wordt je van het veld gestuurd. Aan rollen
zijn dus vaak verschillende verwachtingen gekoppeld met betrekking tot het vervullen van
jouw positie/functie in de samenleving. Wanneer je je rol niet kunt vervullen of je rol op
een slechte manier vervult, kan er een sanctie volgen. Je kan bestraft worden naargelang
de ernst van de inbreuk ; een kleine met een lichte straf, een ergere met een zware straf.
Hoge of lage status: de plaats die iemand inneemt in de hiërarchie met mogelijkheden
van financiën en kennis heeft invloed op plaats van status. Bepaalde posities hebben een
hogere status dan anderen. Dit wil niet zeggen dat die lagere posities minderwaardig zijn.
Ze hebben op vlak van samenleving minder inspraak. Is deels gebaseerd op positie en
financiele mogelijkheden. In de samenleving heb je modeontwerpers, chirurgen,… allemaal
beroepen die veel aandacht krijgen en beroepen die bijna geen aandacht krijgen, zoals
productieleider, vuilnisophaler of leraar. Het is niet omdat die beroepen minder aandacht
krijgen en een ‘lagere’ waardering hebben dat er ook minder belangrijk zijn. In tegendeel,
we hebben productieleiders, vuilnisophalers, leraren,… nodig. Ze hebben zelfs een hele
belangrijke rol in de samenleving.
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 2
,Informatie en communicatie: informatie is de grondstof en communicatie is het proces
-> Active vorm van communicatie in de aula. De grondstof gebruikt men in het proces.
Taakverdeling en hiërarchie: taken worden verdeelt tussen verschillende posities. Er
komt ook vormen van hiërarchie te pas. De hiërarchie speelt een rol.
Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels: Rond het speelveld is er een hele
ruimte, voorbij de grens
è In sommige situaties is de ruimte rondom het speelveld zeer beperkt, maar in
anderen kan het ook voldoende zijn
Concentrische cirkel-> verdeling van de ruimte van welke spelers welke ruimte moeten
gebruiken om hun rol te kunnen volbrengen, bv. Bij een stadium hebben de voetballers
het veld nodig, de tribunes voor het publiek en de commentatoren,…
è De cirkels zijn altijd rond en ze passen in elkaar (concentrische)
Ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels:
§ Cirkel 1: spelers en hulpverleners
§ Cirkel 2: commentatoren
§ Cirkel 3: publiek
Tip: Sport en sociologie hebben veel met elkaar te maken, bij problemen met begrippen
van sociologie, probeer het te vertalen naar begrippen in de sport.
2 het dagelijks leven door de lens van de socioloog
De sociologische lens = de manier van kijken die anders is als je op sociologische manier
kijkt dan op een andere manier
= een professioneel instrument dat het mogelijk maakt om een beeld te vormen van de
structuur van de sociale werkelijkheid.
Deze lens verleent betekenis voor diegenen in de samenleving (de spelers) en diegenen
rondom de samenleving (de toeschouwers)
In andere woorden: De ratio van de samenleving is om betekenis te geven en dat iets een
bepaalt teken is en uit dat teken een betekenis voortvloeit en dan betekent dat iets voor
mensen in de sport en die gene die sport aanschouwen.
Charles Wright Mills over ‘sociological imagination’ (1959) -> dat is een boek dat hij heeft
geschreven
è Iets wat effectief aanwezig is maar een andere betekenis heeft omdat er op een
andere manier naar gekeken wordt via de sociologische bril (door een socioloog):
sociological imagination -> die verbleelding is reëel
è Afstand nemen en de situatie anders bekijken -> wisselen van perspectief
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 3
,Mills onderscheidt 3 componenten van de sociologische verbeelding:
§ Geschiedenis -> macroniveau
‘Hoe kwam een samenleving tot stand en hoe verandert ze?’
§ Biografie = levensvisies van individuen-> microniveau
’welke mensen bevolken een bepaalde samenleving?’
§ Structuur -> mesoniveau
’hoe werken de maatschappelijke instituties, wat zijn de dominante instituties, hoe
houden ze de maatschappelijke orde in stand?’
§ Wisseling van perspectieven -> Hij of zij is in staat om perspectieven te
veranderen (als socioloog); vooraf is anders, dan vanachter bekijken
De sociologische verbeelding houdt in dat men van perspectief moet wisselen door
afstand te nemen van de actuele toestand en een alternatief standpunt in te nemen.
Selectieve waarneming: men neemt veel prikkels waar, maar bij selectieve waarneming
zijn de prikkels gefilterd. Als Socioloog moet men die selectie van prikkels uitschakelen.
Sommige aspecten van de samenleving gaat waarnemen en de rest negeren.
Er zijn 4 factoren die onze selectieve waarneming beïnvloeden:
§ Het gewicht van routineus denken en handelen op basis van het dagelijkse
leven. De nadruk die sociologen leggen op het vermogen om een ander perspectief
aan te nemen, berust op de vaststelling dat routineus denken en handelen diep zijn
ingebed in het dagelijkse leven dat zij de enige geldige waarheid schijnen uit te
maken.
§ Fysische en sociale beperkingen: we kunnen niet alles kennen in de
samenleving of op alle plaatsen aanwezig zijn. We zijn gebonden aan de materiële
en sociale ruimte. We nemen de samenleving waar vanuit een bepaalde sociale
positie, bv als student, docent, bediende,… daardoor missen we stukken informatie
of kunnen we die gemakkelijk verkrijgen.
§ Belangen: we moeten bepaalde belangen verdedigen.
§ Kennissen informatie (en onderwijs): je krijgt een andere kijk op een bepaalde
persoon of toestand wanneer je over die persoon of toestand iets meer te weten
ben gekomen. De informatie die je hebt over een persoon of toestand, is bepalend
voor wat je waarneemt. Bij selectieve waarneming speelt onderwijs een prominente
rol. Zo blijkt het soort onderwijs in belangrijke mate het optreden van xenofobie of
vreemdelingenhaat te verklaren.
§ Voorkeuren en afkeer: onze voor of afkeer beïnvloed onze waarneming. Die
positieve of negatieve houdingen zijn niet aangeboren, maar sociaal bepaald
(bijgebracht via opvoeding, school, plaats in gezin, straat,…). Sociologen noemen
dat het socialisatieproces (= een proces waarbij een individu zich in de omgang met
anderen de cultuur van zijn omgeving eigen maakt. Voorkeur of afkeer steunen op
verworven esthetische en ethische categorieën.
è De 4 factoren zijn allemaal oorzaken van selectieve waarnemiing
De selectieve waarneming is geen proces dat van te voren begint. Vanuit onze eerdere
ervaringen bouwt er een raamwerk op dat onze latere waarnemingen zal beïnvloeden. Dat
is een referentiekader. Je kan dit vergelijken met een sociale bril, zo heb je een
verschillende kijk op dezelfde werkelijkheid.
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 4
,Een referentiekader heeft 4 kenmerken:
§ Een referentiekader vormt een geheel over ideeën, wat goed en slecht is,…:
al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader. We hebben geen
aparte referentiekader voor elke specifieke situatie. Het is een hulpmiddel om
selectieve waarneming mogelijk te maken. Ze zijn heel divers.
§ Een referentiekader is stabiel maar niet onveranderlijk: veranderingen in onze
situatie beïnvloeden na verloop van tijd ook het referentiekader.
§ Er zijn evenveel referentiekaders als individuen. Een referentiekader wordt bepaald
door opgedane ervaringen, ze kunnen dus voor geen twee mensen volledig
hetzelfde zijn. Dit betekent dat er talrijke, diverse referentiekaders bestaan,
die ook individueel zijn.
§ Gedeelde referentiekaders kunnen ontstaan als een grote groep individuen in
ongeveer dezelfde (sociale) omstandigheden opgroeien of werken. Ze hebben dan
gelijksoortige ervaringen. Dat kan leiden tot de ontwikkeling van sterk gelijkende
referentiekaders. Deze gedeelde referentiekaders zijn deel van cultuurpatronen, vb.
Jeugdcultuur, stads- of plattelandscultuur, de Vlaamse cultuur.
Zakelijke en gepercipieerde realiteiten: de gepercipieerde werkelijkheid stuurt even
sterk ons handelen als de zakelijke werkelijkheid. Soms leidt dat het verkeerde beeld over
een toestand de echte werkelijkheid wordt, omdat we ons gedragen naar onze perceptie
van de realiteit. Dit is de self-fulfilling prophecy. Soms zijn de realiteiten ingebeeld. Als
je die als echt beschouwd dan gaan de gevolgen ook echt zijn. Stel, je gelooft dat een
bepaalde situatie echt is, dan zal je je ook zo gedragen dat het echt is en zullen de gevolgen
ervan ook echt zijn.
Vooroordelen = een oordeel dat voorafgaat aan de feitelijke waarneming
Stereotypes = min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over andere
groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn gebaseerd.
Ze kunnen positief of negatief zijn. Bij negatief hebben ze een maatschappelijke impact.
Stereotypes kunnen een hulpmiddel zijn bij het bestendigen van vooroordelen, de eigen
machtspositie en de machteloze positie van de ander, vb. dat een Marrokaan gelijk staat
aan een islamitische fundamentalist die niet bereid is tot integratie.
Samengevat: Aan sociologie doen is de sociale bril afzetten. Het referentiekader
(de bril) dat we (onbewust) delen met andere mensen die ongeveer dezelfde
maatschappelijke posities, belangen, kennis, ervaringen en voorkeuren hebben,
legt onze sociologische verbeelding aan banden. Onze sociale bril maakt onze
waarneming selectief en voedt onze vooroordelen en stereotypering. We
vervangen die sociale bril door een sociologische bril. Toepassen op crim:
…(opname)
De sociologie streeft naar een onbevooroordeelde, neutrale beeldvorming van de
maatschappelijke realiteit.
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 5
, Over sport:
§ Sociale verschillen tussen sporten
Er bestaat een verschil tussen goedkope en dure sporten.
Vb: voetbalclub die uit een betere wijk komt
§ Sport als drager van symbolische codes
Je behoort tot een bepaalde club, dat geeft je ook een bepaalde code. Sport is niet neutraal.
§ Geen monopolie, maar diverse interpretaties en scholen
andere consequenties schetsen door de sociologische bril op te zetten. De civilisatietheorie
van Norbert Elias stelt dat de grote massa het gedrag van de sociale elites nabootst. Ze
zien daarin een mogelijkheid tot opwaartse sociale mobiliteit.
§ Invloed van tijd en ruimte, en dus beperkt houdbaar
Hoeveel afstand sociologen ook nemen van de ingesleten maatschappelijke routines, nog
zullen de resultaten van de sociologische verbeelding sporen bevatten van het
cultuurpatroon dat hier en nu afspeelt.
Knuckle fights duikt tegenwoordig weer op in vorm van freefight hoologanism (vb:
voetbalsupporters die buiten wedstrijddagen om vechten tegen vechtersbazen van een
andere club).
Nederlands criminologisch onderzoek 2017: vechtafspraken werden gemaakt tussen
Nederlandse en Belgische profclubs. Op het teken van de respectievelijke leiders, vechten
de twee groepen tegen elkaar. Het waren chaotische kickbokswedstrijden met eigen
erecodes, fair play en wederzijds respect. Vb: een tegenstander die op de grond ligt, krijgt
geen klappen meer.
Samengevat: twee tendensen tekenen zich af in Vlaanderen; hogere sporten
omarmen mensen die niet in de sociale elite zitten. Dat lijkt erop te wijzen dat de
rangschikking van sporten volgens sociale status van de beoefenaars niet langer
overeenstemt met een maatschappelijke realiteit.
P23-24 in boek niet kennen
Beeld op dia 9: 1985 -> 40 supporters gestorven doordat het feit dat ze hevige supporters
waren. Ze zijn gaan vechten tegen elkaar (supporters van beide teams). Situationele
reden: de vakken waren niet goed afgebakend/afgescheden. Stadion heeft andere naam
gekregen: koning bouwdewijnstadion.
Dia 10: Coach die speler kust op de mond zonder toestemming omdat ze had gescoord ->
de coach zelf wilde niet opstappen -> seksuele aanranding. Normen en waarden
veranderen doorheen de tijd en tegnwoordig heb je echt toestemming nodig om zo iets te
doen.
Dia 11: lotte was rechtenstudent. Vroeger waren die sporten niet voor vrouwen.
Tegenwoordig is er een enorme uitbreiding, voor mannen en voor vrouwen. Ze is een
rolmodel voor meisjes die aan wielrennen willen doen.
Sport is niet zomaar sport, het gaat over economie, politiek, waarden en normen,…veel
meer dan enkel sport.
Inleiding in de sociologie – S. Parmentier – academiejaar: 2023-2024 6
