Samenvatting lessen Vergelijkende Rurale Geschiedenis
Les 1: Inleiding
Inleiding
- Overzicht van de discipline en hoe men het onderzoekt
- Voorstelling onderzoekveld, zonder resultaten te bekijken vandaag.
- Focus op het platteland en hoe het evolueerde tussen de 12de/13de eeuw tot 19e eeuw
- Specifieke landen en regio’s.
- Vanuit comparatief uitvalshoek
- ‘Agricultural tour’ doorheen Europa
- (1) Lage Landen, (2) Frankrijk, (3) Engeland, (4) Italië, (5) Spanje & Portugal, (6) Oost-Europa
en Scandinavië
- op zoek naar verschillen en gelijkenissen sociale, politieke en economische structuren en
ontwikkelingen op het platteland van late middeleeuwen tot 19de eeuw
Rural history: what is in a name?
- onderscheid tussen
o agricultural history
▪ Landbouwgeschiedenis
▪ Studie van landbouwtechnieken en landbouwpraktijken in het verleden
▪ Kijken naar technische aspecten
o agrarian history
▪ Landbouwsamenlevingsgeschiedenis
▪ Iets ruimer
▪ Niet enkel kijken naar het veld, maar ook de bredere sociale relaties waarop
de productie van het veld is ingebed
o rural history
▪ Rurale geschiedenis
▪ Heeft geen band met de vorige twee
▪ Neemt de niet stedelijke ruimte als onderzoek
▪ De vrije, plattelandsruimte
▪ Religie, cultuur en politieke verhoudingen komen hier ook in voor.
- 3 verschillende termen met specifieke aandachtspunten
- geen duidelijke grenzen aan (sub-)discipline
o ruimtelijk: waar start/eindigt platteland ?
o inhoudelijk: link met landbouw ?
- geen specifieke methodologie; multidisciplinair
o sterkte en zwakte
o Niet gebonden aan een specifiek begrippenapparaat, maar daardoor minder het
bezitten van een eigenheid, identiteit
- gekaapt door andere disciplines (bv. environmental history, food history)
o Zoals ecologische geschiedenis, gaat zich de ruimte en de thema’s gaan toe-eigenen.
- beperkte visibiliteit als (sub-)discipline
o weinig leerstoelen aan universiteiten & opleidingsonderdelen
1
,ontstaan en ontwikkeling van de discipline
- interesse voor landbouw en rurale economie vanaf midden 18de eeuw onder invloed
fysiocratie
o Terug naar het Frankrijk van de achttiende eeuw
o Fysiocraten: een groep economen met als belangrijkste auteur met quesnay stelden
iets simpel voor. Er is maar 1 sector die er toe doet: de agrarische sector, alles kan
gereduceerd worden tot landbouw (als het goed of slecht gaat in een land). Enkel de
landbouwproductie zorgt voor economische toegevoegde waarden. Om dit aan te
tonen, gaan ze op zoek naar het verleden, op zoek naar prijzen van vroeger. Maar
hebben zichzelf nooit beschouwd als rurale historici.
o Sindsdien is de interesse nooit verdwenen.
- wetenschappelijk onderzoek vanaf tweede helft 19de eeuw
- crisisperiode voor West-Europese landbouw: agricultural invasion, dalend belang landbouw
in BNP, plattelandsemigratie, doorzetten tweede industriële revolutie enzovoort,
o Europese boeren verliezen concurrentie met Amerikanen boeren. Amerikaans graan
is goedkoper. Landbouw zit in crisis, veel landbouwbedrijven gaan failliet. Een
enorme plattelandsvlucht.
o Tweede industriële revolutie onttrekt ook arbeidskrachten
o Platteland dreigt leeg te lopen en daarom wordt het extra bestudeerd.
- wetenschappelijke interesse voor platteland als economische en sociale ruimte, vooral bij
sociologen en demografen
o Om te begrijpen met welk fenomeen ze geconfronteerd worden ( door de leegloop)
- eerste ‘rurale geschiedenissen’ in Frankrijk UK, Duitsland, Ndl
o Voor het eerst op een systematische en historisch correcte manier onderzocht
- België 1880: prijsvraag van de Académie Royale over ‘l'histoire des classes rurales en
Belgique jusqu'à la fin du XVIIIe siècle’
o Ook vannuit wetenschappelijke middens.
- Frans De Potter en Jan Broeckaert, Geschiedenis van den Belgischen boerenstand tot op het
einde der XVIIIe eeuw (1881)
o verhaal van een samenleving die onder druk van modernisering verdween en
moraliserend karakter (nieuwe omgangsvormen, families onder druk, degeneratie
van platteland enz.)
o Over de waarde van de onderzoeken zijn er veel debatten te voeren, zijn niet altijd
correct. Het laatste Frans en Jan. Hebben enorm veel gepubliceerd.
Dorpsmonografien en boeken en artikelen. Ze worden aangetrokken bij de wedstrijd
van de academie. Als je het boek nu leest, je haren gaan recht staan. Enorme
ideologie. Op basis van originele bronnen (dus technisch niets te verwijten). Hun
analyse en hun verhaal is sterk ingegeven door ideologische motieven, sterke
katholieke overtuigingen. (contrareformatie als breukmoment)
o Dit zie je ook in Frankrijk terugkeren en de Franse revolutie wordt daar als
breukmoment getoond
- maar interesse ≠ aparte discipline of ‘school’
o Iets te vroeg hiervoor
o Wordt duidelijk dat op lange termijn de agrarische landbouw niet de toekomst is van
Europa maar de industrie
- vooral aandacht voor geschiedenis industrialisering en handel: echte wortels van
economische groei en ontwikkeling en modernisering van samenlevingen
2
,- bv. Henri Pirenne: weinig aandacht voor platteland, vooral steden en handel staan centraal in
economische geschiedenis
o Stadshistoricus en Belgische historische school. Platteland is bij wijze van spreken
maar een voetnoot waard.
- American Agricultural History Society (1919): eerste vereniging samengesteld uit economen,
agronomen, biologen, journalisten en enkele historici
o Heterogene groep
- vanaf 1927: tijdschrift ‘Agricultural History’
o Bestaat vandaag nog
- ‘multi-disciplinair’, maar zeer heterogeen en beschrijvend
- na WO II: historici hebben overwicht
- 1950: Nederlands-Agronomisch Historisch Instituut (U Groningen) – Historia Agriculturae
o Onderzoeksinstituten met elk zijn publicatiereeks.
- 1952: British Agricultural Society (U Reading) – Agricultural History Review
- 1953: Gesellschaft für Agrargeschichte (U Hohenheim) – Zeitschrift für Agrargeschichte und
Agrarsoziologie
- 1956: leerstoel Agrarische Geschiedenis aan de Universiteit Wageningen en vanaf 1962 eigen
publicatiereeks Bijdragen Afdeling Agrarische Geschiedenis
o Voor het eerst een aparte leerstoel aan een universiteit. Ook een bijhorende
publicatiereeks
- 1962: Belgisch Centrum voor Landelijke Geschiedenis/Centre belge d’histoire rurale
(interuniversitair)
o In BE zijn we laat, maar we zijn natuurlijk relatief klein, in jaren 90 is dit gestopt
- → eigen identiteit/aandachtspunten
o Gaan zich kalibreren op de breukmomenten binnen hun eigen nationale geschiedenis
o Frankrijk: Franse revolutie
o Duitsland: meer 16de eeuw; boerenopstand
o Engelsen: industriële revolutie.
- jaren 1950-1960: vestiging van discipline ‘rurale’ geschiedenis
o Academische vestiging
- enorme productie aan onderzoek tijdens jaren 1970 en 1980, ook buiten universiteiten
o Door wijzigende achtergrond van de studenten (platteland)
- maar soms te beschrijvend en te gespecialiseerd
o Gaat daardoor nooit doorbreken. Nooit een historische bestseller.
- weinig ‘bestsellers’ geproduceerd
o Ladurie: de katharen in de middeleeuwen in Frankrijk, maar zijn plattelandsboek brak
niet door.
o Ook wel te hard gefocust op het platteland en te weinig gekoppeld aan samenleving
of economie.
o Zochten geen aansluiting met het hedendaags debat. Zie je ook in de school van
Wageningen
- geen/te weinig integratie van onderzoeksresultaten in breder verhaal over sociale en
economische ontwikkeling
o ‘geitentellers’ van Wageningen
▪ Ze kunnen in detail gaan reconstrueren hoe het was qua vee, maar wat
betekende dit allemaal. Hoe konden ze dit inschakelen in een breder verhaal
o uitzondering: Engeland (invloed Industriële Revolutie)
3
, ▪ Is er wel in geslaagd. De rurale historici waren een ras apart, door de IR. Kan
niet los gezien worden van de landbouw, in welke mate had de Engels
ontwikkeling op het platteland bijgedragen aan de IR.
- → crisis jaren 1980
Nationale kleuren
- rurale geschiedenis ontwikkelt zich binnen nationale grenzen
- weinig studies die nationale niveau overstijgen
- enkele uitzonderingen
o B.H. Slicher van Bath, De agrarische geschiedenis van Europa, 1960)
▪ Is de eerste die dit probeert
▪ Landbouwopbrengsten (technieken) en hoe die evolueren doorheen de tijd
▪ In jaren 80 is hij herschoold tot Latijns Amerika (crisis van rurale gesch)
o W. Abel, Agrarkrisen un Agrarkonjunktur: eine Geschichte der Land- un
Ernährungswirtschaft Mitteleuropas seit dem hohen Mittelalter, 1966
▪ Economische landbouwcultuur
▪ Prijzen en lonen, vanaf hoge middeleeuwen tot de negentiende eeuw en
probeert hier een vergelijking voor te maken.
o G. Duby, L’économie rurale et la vie des campagnes dans l’occident médiéval, 1962.
▪ Medievist, onderliggende sociale structuren in het platteland, sociale
verhoudingen
- Blijven uitzondering, er zijn weinig pogingen tot syntheses
- taalbarrières, beperkte wetenschappelijke mobiliteit en financieringskanalen
- zeer ongelijke bewaring en types verschillende primaire bronnen
o Ook qua inhoud niet gelijk
- rurale geschiedenis gemodelleerd op politieke, maatschappelijke en institutionele
kantelpunten die verschillen (bv. Duitse Bauernkrieg 1525, Franse Revolutie 1789, Industriële
Revolutie in Engeland etc.)
o andere onderzoeksagenda’s
- invloed van politieke en administratieve grenzen (bronnen), maar soms niet relevant
- invloed ‘histoire totale’: geografische beperking
o Histoire totale: anale school, blikveld op kleinere regio, maar een totaalbeeld
creëren. Maar zorgt ervoor dat mensen niet geneigd zijn om grotere verhalen te gaan
schrijven en dit is typisch voor Frankrijk.
- regio’s bestuderen, maar in een nationale context
o typevoorbeeld: Frankrijk
- regio als bouwsteen voor nationaal verhaal
case: Frankijk
- vanaf midden 19de eeuw: wat was invloed Franse Revolutie op platteland ?
o Doorbraak van de moderniteit of failliet van een ancien regime model?
o Naar het jubileum gaat zich men deze vragen stellen en ook door de problemen die
men kent op het platteland (enorm arm).
- eerste regionale studies: Normandië, Bretagne, Noord-Frankrijk…
- geschreven door geografen of sterk beïnvloed door historische geografie: band tussen
landbouwtechniek en landschap
4
