Deze les gaan we focussen op de tweede grote fase in de vorming van de
historiografie. Vorige les hebben we gezien hoe de oudste kenbare vorm
van historiografie, geschreven historiografie, opduikt in de
Mesopotamische wereld ongeveer 3.000 jaar voor onze tijdrekening. Bij die
oudste tradities van historiografie zijn steeds een aantal vaste kenmerken
aan te wijzen. De historiografie is steeds functionalistisch Niemand doet
aan historiografie of onderzoek naar het verleden alleen maar uit interesse.
Alleen de elite kan lezen en schrijven. Alleen de elite is daarmee bezig en
die doen dat vrijwel altijd omdat ze daar heel concrete en heel belangrijke
HISTORIOGRAFIE politieke of religieuze doelstellingen mee kunnen gaan realiseren. Men kan
er politieke machtsverhoudingen mee gaan legitimeren, morele druk
uitoefenen op tegenstanders. Dat is eigenlijk de norm van de oudst kenbare
LES 2 – PRE-MODERNE WESTERSE historiografie, dat patroon zien we steeds terugkeren. Zeer
HISTORIOGRAFIE (A): DE ANTIEKE EN functionalistisch met concrete maatschappelijke doeleinden in het heden,
MIDDELEEUWSE HISTORIOGRAFIE daarom schrijft men over het verleden. Een tweede kenmerk is dat deze
zeer subjectief is. Het eigen standpunt, hetzij religieus, hetzij moreel, hetzij
politiek, gaat men steeds gaan verdedigen.
Prof. dr. Frederik Buylaert (VUB) Vanuit die Mesopotamische wereld zullen twee belangrijke tradities
ontstaan, namelijk de Westerse en de Islamhistoriografie. Enkel de Chinese
historiografie heeft een onafhankelijke oorsprong.
Deze les gaan we opschuiven van de Mesopotamische wereld naar de
Mediterrane wereld. We gaan kijken naar de wortels van wat we ruwweg
de premoderne Westerse historiografie kunnen noemen. We gaan het
hebben over de Grieken, de Romeinen en uiteindelijk ook over de West-
Europese Middeleeuwen tot en met de 15de eeuw.
Bij de premoderne Westerse traditie zit een zeer speciale anomalie, en dat
zijn die Oude Grieken. Zij hebben een soort historiografie ontwikkeld die
enorm veel stof doet opwaaien. Ze vertoond kenmerken die naar onze
normen zeer modern aanvoelen. Zij zijn opvallend objectief in hun
onderzoek. Ze vinden onderzoek ook zeer belangrijk en proberen daarbij
kritisch met de bronnen om te gaan. Bovendien werken ze vraagstellend.
, In de 20ste eeuw was het de gewoonte om het verhaal van de
Westerse historiografie steeds te laten aanvangen bij die
Oude Grieken. Zij hebben veel belangrijke intellectuele
doorbraken in de geschiedenis van de mensheid op hun
naam staan. Naast die grote doorbraken in de filosofie,
wiskunde, architectuur en dergelijke meer hebben de
Grieken ook een aantal opvallende bakens neergezet op
vlak van historiografie. Dit is eigenlijk vrij frappant omdat
de Grieken eigenlijk niet zoveel belang hechtten aan
historiografie. Wanneer we naar die Oude Grieken gaan
kijken zien we eigenlijk niets speciaals. In de 8 ste, 9de of 10de
eeuw voor onze tijdrekening, (dus enkele eeuwen voor het
hoogtepunt van de Griekse cultuur in de 6 de en de 5de eeuw
v.Chr.) dan zien we bij die Oude Grieken de dingen terug die
we ook al bij die Mesopotamische wereld hebben gezien. De
meest voordehand liggende manier om over het verleden te
werken wanneer zij het schrift ontwikkelen dat is het
uitbouwen van een kalender. Elke stadstaat heeft zo zijn
eigen dynastie. Net zoals de Mesopotamiërs werken zij met
koningslijsten met bewindsjaren. Zo bouwt men een
kalender op en af en toe begint men daar iets bij te
schrijven. Dat zijn de oudste historische teksten die de
Grieken nalaten en ze verschillen eigenlijk in stijl en opzet
niet van die Mesopotamische experimenten.
Na verloop van tijd zien we dat de Grieken een probleem hebben met werken. De eerste Olympiade noemen we bv. het jaar 1, daarna zitten er
die kalender. Elke stadstaat heeft haar eigen kalender, want elke 4 jaar tussen tot de volgende Olympiade, die Olympiade wordt ook
stadstaat heeft natuurlijk haar eigen dynastie van koningen. Daarom ingedeeld in 4 jaar enzovoort. Het honderdste jaar van de Griekse
gaan de Grieken, hoewel ze georganiseerd zijn in onafhankelijke jaartelling was dan bv. het 1ste jaar van de 25ste Olympiade. De Grieken
stadstaten, een nieuw kalendersysteem ontwikkelen. Zij gaan werken ontwikkelen dus een gedeelde kalender, een gedeeld tijdrekensysteem
met wat wij de “Olympiaden” noemen. Vanaf ca. 676 BCE organiseren en daarmee ook een systeem waarbij zij geschiedenis kunnen gaan
alle Griekse stadstaten om de 4 jaar een groot evenement. Eén keer in bijschrijven op een manier die voor elkaar begrijpelijk is. We hebben
de vier jaar komen ze bij elkaar voor sportwedstrijden. In plaats van dat gezien bij de Mesopotamiërs, dus nothing special.
elk afzonderlijk met een eigen kalender op basis van de eigen dynastie
van de eigen stadstaat te werken gaat men nu met een ander systeem
, Het tweede wat opmerkelijk is bij de Grieken en wat ook al eerder doordat men in Kroatië naar dit soort zangers ging gaan luisteren en
hebben gezien is dat de Grieken bepaalde verhalen hebben over die te bestuderen dat men besefte dat die oudste verhalencycli van de
zichzelf. Over hun vroegste geschiedenis, over de oorsprong van de Ilias en de Odyssee niet op schrift stonden, maar dat het waarschijnlijk
mens. De meest bekende van die verhalen zijn de Ilias en de Odyssee orale tradities waren, rigoureus gecontroleerd door de gemeenschap.
van Homeros. Het lijkt bijzonder goed op het Gilgamesh-epos dat we
vorige les hebben besproken, het is een wereld waarin goden en Vanaf de 6de eeuw BCE wordt de anomalie van de Griekse
mensen interageren. Men heeft verhalencycli waarin vanuit een soort historiografie tegenover de Mesopotamische traditie aanwijsbaar. Dit
metafysisch universum de mens ontstaat en haar eigen geschiedenis is tevens ook de bloeiperiode van de Griekse stadstatencultuur begint
gaat gaan beginnen. Ook daar dus geen enkel verschil met wat we in de aan te vatten. Het eerste teken van een toch wel zeer geavanceerde
Mesopotamische wereld hebben gezien. Ook hier gaan de oudste historiografie naar onze huidige normen is aanwezig in het werk van
verhalen zeer ver terug in de tijd. Lang voordat ze het schrift hadden een zekere Hecataeus van Milete. Hij hamert in zijn werk op het
werden die verhalen al opgesteld, men deed dat gewoon via orale verschil tussen betrouwbare verhalen, betrouwbare gegevens en
communicatie. Vorige week hebben we gezien dat er systemen onbetrouwbare verhalen, wat hij mythes gaat noemen. Dit zijn zeer
mogelijk zijn om ervoor te zorgen dat orale communicatie vrijwel even complexe teksten en men heeft lang aangenomen dat deze Hecataeus
betrouwbaar maken als een geschreven tekst. De Ilias en de Odyssee van Milete het intellectuele onderscheid heeft uitgevonden tussen feit
zijn daar een mooi voorbeeld van. Van die Homeros zijn we niet zeker en fictie. Vandaag de dag zijn we daar echter minder zeker over.
dat hij wel heeft bestaan. Moest hij al hebben bestaan was hij Hecataeus van Milete bedoelde waarschijnlijk niet het onderscheid
waarschijnlijk één van de tientallen of honderden auteurs zijn geweest tussen feit en fictie, maar het onderscheid tussen twee kwaliteiten van
van de Odyssee. Die eerste twee grote verhalen van de Griekse orale tradities. Hij stelde dat er twee vormen zijn van orale
samenleving was een mondeling verhaal waar misschien wel tientallen communicatie. Enerzijds betrouwbare vormen, zoals bv. het verhaal
varianten van bestonden. Barden, professionele zangers leerden deze van de Odyssee en de Ilias dat de verantwoordelijkheid was van de
uit het hoofd en droegen deze voor in steden en op marktpleinen. Na professionele klasse van zangers en barden, betrouwbaar
verloop van tijd ontstaat er consensus over één enige juiste versie van overgeleverd van generatie op generatie omdat er sociale controle op
de oudste verhalen van de Grieken. Dat gefixeerde verhaal kennen wij is opdat dat correct wordt overgeleverd. Anderzijds heeft men ook
nu als de Ilias en de Odyssee. Vroeg of laat is het op schrift gesteld en andere vormen van orale communicatie, namelijk Joske van de bakker
werd er de naam Homeros opgeplakt, waarschijnlijk één van de heeft dat gezegd tegen de schoenmaker van de slager die zat was, die
tientallen barden. Dit is een voorbeeld van een orale traditie die heel heeft dat doorverteld… er kan iets gezegd worden dat totaal
rigoureus wordt gecontroleerd door de gemeenschap, zodat er geen onbetrouwbaar is waarop geen enkel controlemechanisme binnen de
vervorming of vervalsing kan optreden. Men kon daar niet van samenleving over bestaat om de orale transmissie van een boodschap
afwijken, iedereen kende die verhalen in zekere maten, die barden te gaan garanderen. Hecataeus van Milete is heel erg bezig met een
herhaalden dat uit het hoofd en zo werd dat van generatie op kritische attitude tegenover beschikbare gegevens over het heden en
generatie heel betrouwbaar overgeleverd. Die traditie van orale het verleden. Die man stelde zich de vraag of iets wel of niet
communicatie met een klasse van professionele zangers en barden om betrouwbaar was, iets wat u in de Mesopotamische traditie niet gaat
de geschiedenis van een volk samen te vatten bleef op sommige terugvinden. Daarom is die Hecataeus van Milete een enorme sprong.
plaatsen tot in de 20ste eeuw bestaan, zoals bv. in Kroatië. Het is In de 5de eeuw BCE wordt een tweede kenmerk ontwikkeld in de
