Religie, zingeving en
levensbeschouwing
Samenvatting
Slides en lesnotities
KU Leuven
,Door Jan De Volder
Er zijn modules: eentje moet je kiezen: deze moet je zelf doorlopen
Er zijn deadlines die je moet volgen !
Je gaat hier in gesprek met studenten van andere studierichtingen (universiteitsbrede
opleiding)
Staat op drie van de twintig punten
Dit is geen leerstof voor het schriftelijk examen: maandag 12 juni, 17u
College 1: Inleiding – Religie – (De/Her)secularisering – (Post-)Globalisering
Waarom wordt dit vak gedoceerd? Waarom is het ook relevant voor studenten ‘economie’?
Niet enkel voor K in de KU Leuven, focus op monotheïstische godsdiensten (Islam,
Christendom) EN op Europa, Midden-Oosten en Afrika (geografisch)
Is in de 21e eeuw religie een gepasseerd station?
Gaat iedereen aan
Globaal: NEEN = springlevend, maar tijdsgenoten/Belgen zeggen van wel precies
Het is dus belangrijk dat iedereen hier wel eens over nadenkt
In de cursustekst staat een interview van Ernst van den Hemel:
In Nederland vinden ze dat religie geen plaats heeft in het onderwijs
Er is dus een levensbeschouwelijke geletterdheid nodig
Je moet maar in de krant, media kijken om te beseffen dat het een relevant thema is
Boek lezen: Jozef De Kesel, Geloof en Godsdienst in een seculiere samenleving OF Beiringer
Reimund, Geld en genade, Uitdagingen van het christelijk geloof in de hedendaagse
economische context
Secularisatiethese: “rol van religie neemt af in de moderne, geïndividualiseerde
samenleving met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een
seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en de emancipatie van individuen en
groepen groeit”
Belang neemt af op twee gebieden:
Maatschappelijk: religieuze instituten hebben minder vat op het sociale leven
Individueel: geïnstitutionaliseerde religie wordt minder relevant
Bv. Leeglopende kerken, maar dit betekent niet dat mensen niet meer naar de zin van het
leven zoeken
Max Weber: ontstaan van kapitalisme
Peter Berger: 1967
Cultuuromslag van de jaren 60 (1968): anti-autoriteitsbeweging, emancipatie, …
Vandaag: woke-denken
Crisis van het godsgeloof hangt samen met de lijdensvraag: hoe kan er een God bestaan als
er zoveel lijden is in het leven?
André Glücksman: La troisième mort de Dieu: 1. Jezus Christus sterft aan het kruis 2.
In de literatuur wordt met Hem gespot door Marx en Nietzsche 3. Massaslachtingen:
Auschwitz, Rwanda, …
, Tot 1989: godsdienst leek een maatschappelijk randverschijnsel, MAAR einde Koude Oorlog
(waar er twee machtsblokken waren: Communistische wereld: geen godsdienstvrijheid: dus
conclusie is dat het eigenlijks wel iets goeds is en Westerse wereld: secularisatie en crisis van
het Godsgeloof) brengt hier verandering in
Desecularisering
De terugkeer van God, want het debat over het grote ideologische debat was gevoerd
Zowel in het privéleven als in het maatschappelijke leven
Een woord uitgevonden door Peter Berger: religie is een randverschijnsel en zal
waarschijnlijk verdwijnen, maar hij zegt dat hij zich vergist heeft: West-Europa is een
uitzodering + academische bias waardoor er niet meer naar de werkelijkheid wordt gekeken
en ze elkaar versterken
Verfijning van het secularisatiedebat – paradigmawissel met einde van Koude Oorlog
Harvey Cox: 1984: de secularisatietheorie is toch niet alles verklarend en Gilles Kepel: La
revanche de Dieu (Joegoslavië: iedereen ging zijn eigen weg op vlak van religie, maar ook
cultuur)
Twee hoofdredacteurs van The Economist schrijven “God is Back” (normaal gezien worden
auteurs niet vermeld in dit tijdschrift): om vandaag iets van de wereld te begrijpen moet je
ook het fenomeen godsdienst erbij nemen
Wanneer is die omslag begonnen?
Voor het einde van de Koude Oorlog (1945 – 1991)
1978: Iraanse revolutie (regime wordt omvergeworpen door een oude geestelijke
islamitische leider: eerste keer dan Westerse wereld de kracht van de Islam als politieke
actor ziet) + 3 pausenjaar: verkiezing Johannes Paulus II (schok, want hij was Pools: in het
midden van de Koude Oorlog: zorgde voor de ontmanteling van het Communistische
Oostblok)
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex, er zijn verschillende fenomenen
Secularisering en geloofsafval zet door: radicale atheïsten zoals Richard Dawkins
Maar ook : onder niet-gelovige wetenschappers meer waardering voor de rol van
godsdienst: Alain de Botton: Religion for atheists: sociaal nut = zingeving,
samenlevingsverbanden, creativiteit en sociale inzet
Er is een hang naar sacraliteit, spiritualiteit is zeker terug: het woord ‘iconisch’,
mindfulness en yoga: samen met het wantrouwen voor geïnstitutionaliseerde godsdienst
(pedofiliecrisis)
José Casanova: secularisatie kan gezien worden als een sterkere scheiding tussen Kerk en
Staat, er is genoeg godsdienstvrijheid (scheiden van politieke en religieuze sfeer) en er is
minder belang van geïnstitutionaliseerde religie, maar wat wel een probleem is, is dat de
religie privaat wordt (dit is geen enkele roeping van een religie: zij hebben een bepaald
wereldbeeld)
Charles Taylor: A secular age: (verfijning debat over seculiere staat) er moet een verschil zijn
tussen DOEL (ze zijn vrij om te geloven wat ze willen, wederzijds respect, dit moet de staat
bevorderen) en MIDDEL (scheiding tussen kerk en staat) van een seculiere staat
Amerikaanse presidenten zeggen ALTIJD ‘God bless America’: toch is er een duidelijke
scheiding tussen kerk en staat)
