SOCIALE EN POLITIEKE LEERSTELSELS
H1: DE ONTRAFELING VAN DE EUROPESE MIDDELEEUWSE ORDE
Renaissance: op de oudheid gebaseerde bloei van kunst en letteren. Term was echter meer: ook de
geleidelijke teloorgang van het feodale systeem en het ontstaan van nieuwe economische
verhoudingen, wetenschappelijke ontwikkelingen en kennis uit andere werelddelen.
Belang van het individu => geloof in de toekomst van de mens komt centraal te staan
WETENSCHAPPELIJKE VOORUITGANG EN DE GELEIDELIJKE EMANCIPATIE VD POLITIEK
LEONARDO DA VINCI: 1452 - 1519
- Overgang van op traditie gebaseerde houding naar een empirische houding.
- Nauwgezette aandacht voor details in de natuur: de kleinste structuren maken het grotere
geheel duidelijk, was geïnteresseerd in de rechtstreekse interpellatie van de natuur.
- Concentratie van macht lag bij de stadstaten, ook bij diegene die rijk geworden waren door
handel. Veranderen van visie op de economische verhoudingen => bankier zijn = acceptabel
- Mercantilisme: vorst had de taak om het inkomen van een natie te ontwikkelen, leunen op
handelaars om eigen macht uit te bouwen.
- Secularisering in de politiek: stadstaten geleid door mannen met visie en creativiteit
NICOLLO MACHIAVELLI: 1469 – 1527
- Il Principe: breekt met de traditionele vorstenspiegels die de ideale heerser voorschreef.
Vorstenspiegel: idealen, leerboek voor toekomstige vorsten
- Geïnteresseerd in de feitelijkheid van hoe een maatschappij concreet werd geregeerd en hoe
mensen zich gedroegen.
- Verwerpen van de moraal (vorstenspiegels) als basis van de politiek en nieuwe
wetenschappelijke blik op menselijk gedrag, via het empirisme.
- Menselijke natuur is altijd en overal hetzelfde, tegelijk goed en slecht, maar bij de politiek
was de mens van nature slecht. Focussen op de essentie van politiek, niet verschijningsvorm
- 2 kritieken op de kerk:
Religieuze overtuiging ondermijnd door slechte gedragingen
Eenwording van Italië tegengehouden
Echter geen antireligieuze houding: belang van religie: datgene wat mensen verbond
Analyse van de politiek als een kunst die ontdaan is van moraal en religie
- Staatsrede: La raison d’Etat: legitimatie van de staat, alle middelen waren heilig,
betrouwbaar leger => oprichten van een volksleger: vechten voor iets.
- Vrijheid betekende zekerheid, de zekerheid van de onaantastbaarheid van het privébezit.
- Populair Machiavellisme: veiliger om gevreesd dan bemind te worden: moraal helemaal
opzijgeschoven, doel heiligt de middelen
,THOMAS MORE: 1478 – 1535
- Schreef Utopia: fictief reisverhaal van een avonturier die het eiland Utopia bezocht.
- Het eerste deel: sociale en economische verwoesting van het Britse platteland in de 16 e
eeuw. Veranderen van traditionele landbouw naar particulier grondbezit die gescheiden
werden door omheiningen of hagen. Geleidelijke intrede van kapitalisme dat leidt tot
armoede.
- Het tweede deel: beschrijving van het ideale eiland, een positief spiegelbeeld van Engeland.
Zijn ideale beeld kent geen handel gebaseerd op geld. Er was geen accumulatie van rijkdom.
- Utopia is een satire op het Engeland van zijn tijd, hij kon de werkelijkheid niet meer
veranderen dus projecteerde hij zijn ideaal in een denkbeeldige, andere wereld.
HET EINDE VAN DE KATHOLIEKE HEGEMONIE: REFORMATIE EN CONTRAREFORMATIE
LUTHER: 1483 – 1546
- Intellectuele conflict tussen scholastici en humanisten: verzetten van Humanisten tegen
dogmatische argumenten en redeneringen van Scholastici. Protest van de humanisten was
gericht op misstanden en misbruiken van de kerk.
- Luther: directe zoektocht naar God en directe ervaring van vroomheid, hij trok in 1510 naar
Rome: geschrokken door decadente levensstijl van priesters en bisschoppen.
- 1517: 95 stellingen van toegeeflijkheid: opstand tegen decadentie van de Kerk => kritiek op
de aflaten => hele theologie van de kerk ondermijnen.
- Religieuze bevrijding van de mens: alle gelovigen moeten zich onderwerpen aan sterk gezag,
ging niet samen met gelijkheid op de wereld.
- Opstand van Thomas Müntzer, geïnspireerd door Luther, kreeg geen steun van Luther zelf
- Zij die tegen het werelds gezag in opstand kwamen, moeten streng onderdrukt worden
- Bleef ook een middeleeuwse argwaan tegen handel en de financiële wereld te koesteren
CALVIJN: 1509 – 1564:
- Instituten van de christelijke religie: rationele en logisch opgebouwde moraal, staatsorde en
dogma codificeren.
- Radicaliseren van visie Luther: menselijk lot staat vast en is hulpeloos in Gods almacht.
- Genève: moest daar een plaatselijke kerk hervormen => grote morele macht daar, had echter
veel kwaad bloed gezet bij vele burgers die hem uiteindelijk toegang hebben ontzegd.
Terugkeren enkel op voorwaarde dat zijn ‘ordonnances eccléiastique et sur le régime du
peuple’ worden aanvaarden => politieke macht
- Geld kan enkel nuttig besteed worden: kapitaal => nieuwe economische orde
- Theocratie in Genève: ministerie (strenge leer van Calvijn aanvaarden + verspreiden) +
consistorie (moraal in de stad, soort rechtbank)
KOLONIALE ONTMOETINGEN: DISPUUT VAN VALLADOLID
- Dispuut over de Spaanse oorlog op het Amerikaanse continent, is het geoorloofd?
- Eerste morele debat in Europese geschiedenis over de behandeling van inheemse bevolking
, Juan Gines de Sepulveda Bartolomé de las Casas
Brutale onderwerping + kerstening is Tegen gebruik van geweld om het
toegestaan christendom te brengen
Inheemse volkeren zijn van nature slaaf, Oorlog tegen ketters en ongelovigen is
doen aan kannibalisme. Er moet dus oorlog gerechtvaardigd, inheemse bevolking zijn
gevoerd worden om de misdaden tegen de geen ketters die gestraft moeten worden.
natuur uit te roeien.
Natuurlijke slavernij: Aristoteles Ontkent natuurlijke slavernij niet, maar
inheemse bevolking zijn nog niet de
barbaren van Aristoteles
- Economische belangen: evangelisatie was verbonden met accumulatie van goud, dus zowel
een politieke als economische onderneming.
- Spaanse veroveraars: conquistadores werden beloond met arbeid van encomienda.
Encomienda-systeem: dwang, disciplinering + controle. Inheemse bevolking kreeg de gift van
het katholicisme en de Spaanse taal & bescherming tegen aanvallen.
- Dispuut eindigde zonder duidelijke winnaar: encomienda verdween pas in 1791.
- Aanwakkering van trans-Atlantische slavenhandel van Afrikanen door De las Casas,
verkeerdelijk aangenomen dat zwarte afrikanen van nature uit slaaf zijn.
- Relatie tussen onszelf en de Andere: relatie tussen uitbreidend Europa en gebieden die
onderdrukt werden. Zag gelijkheid enkel als overeenkomsten.
- Dispuut werd volledig boven de hoofden van de inheemse gevoerd, geen input.
DE ENGELSE BURGEROORLOG / GLORIEUZE REVOLUTIE
- Conflict tussen parlement en koningshuis na kapitalistische veranderingen in GB
- Karel I: koningen zijn kleine goden op aarde en staan boven elke mogelijke macht of recht,
despotisch beleid dat hem regelmatig in conflict bracht met het parlement.
- Hij ontbond het parlement, maar door een tekort aan middelen moest hij het weer
bijeenroepen. Het nieuwe parlement: Long Parliament: formuleren van eigen grieven door
zwakte van de koning in ‘the Grand Remonstrance’, leek daarmee kant van puriteinen te
kiezen. Koning antwoorde niet op de grieven, dus werd het document publiek gemaakt =>
sociaal karakter van het conflict.
- Oliver Cromwell: militaire leider van het parlement: steunde opstand tegen de koning:
geloof in de vrijheid van overtuiging. Hij noemde zijn troepen: ‘New Model Army’:
overtuiging van de soldaat voor de zaak waarvoor hij vocht: ‘cruel necessity’: medogenloos
THE LEVELLERS:
- Meer democratische en sociale boodschap dan Cromwell
- Zowel tegen koninklijke als parlementaire heerschappij: nieuwe tirannie die niet beter is
- Meer directe politieke inbreng van het volk, opvattingen hierover werden samengevat in ‘the
Agreement of the People’. Volkssoevereiniteit staat centraal, maar macht moest gedelegeerd
worden door verkiezingen. Pleiten voor uitbreiding van het stemrecht.
- Grote maatschappelijke breuklijn: conflict tussen arm en rijk
- Welk volk bedoelde de Levellers: armen, ambachtslui en boeren, geen werklozen en
arbeiders. Vrouwen waren ondergeschikt en kregen geen stemrecht.
, - Verdedigen van het privébezit: waarom werken als het toch wordt afgepakt?
THE DIGGERS
- Radicalere groep dan de Levellers
- Pleiten voor economische gelijkheid, gebaseerd op de leer van de apostelen.
- Proberen de sociale orde te hervormen.
- Kleine, egalitaire plattelandsgemeenschappen die ze op gemeenschappelijke gronden
uitbouwden. Primitief communisme?
Emancipatie van de vrouw?
- Vrouwen namen actief deel aan de opstand van de Levellers
- Mary Astell: kritiek: vrouw is niet ondergeschikt aan de man. God had mannen en vrouwen
gelijk geschapen en de mannen hebben de vrouwen onderworpen. Onderricht van vrouwen
is de weg naar gelijkheid, lag aan de basis van het latere feminisme.
Betekenis van de Engelse burgeroorlog?
- Puriteinse revolutie faalde politiek, maar waren toch betrokken in formulering van idealen en
ideeën.
- Grondslag van de eerste moderne ideeën over, van, voor burgerschap en een monarch
THOMAS HOBBES
- Wilde alles verklaren aan de hand van beweging: dynamica van de materie
- Voorstander van het blind aanvaarden van autoritair staatsgezag: getuige van de
burgeroorlog en was hierdoor getraumatiseerd.
- De natuurstaat: mens geeft toe aan inherente impulsen die stuwen naar zelfrealisatie.
Daardoor krijg je een homo homini lupus-samenleving.
- Tegenvoorstel: mens moet zijn vrijheid opgeven, daardoor verkrijg je zekerheid. Men moet
zijn soevereiniteit overdragen aan de onbetwiste leider: Leviathan, the mortal god.
- Staat nam als tegenprestatie dan zijn verantwoordelijkheid op zich voor de commonwealth
- Staat = enige bron voor recht en rechtszekerheid + monopolie van legitiem gezag.
BARUCH DE SPINOZA
- Bijbel = verzameling van historische verhalen die de mens moet aansporen om een
deugdzaam leven te leiden.
- Menselijke egoïsme + zoektocht naar autonomie en macht staan centraal. In tegenstelling tot
Hobbes kon dit egoïsme zich vervolmaken door liefde van God.
- Mens blijft ook na het sociaal contract egoïstisch, macht ligt daarom ook best niet in de
handen van 1 persoon. Democratie is de enige staatsvorm die de verschillende belangen in
evenwicht kan houden.
