Introductie
Inleiding tot de epidemiologie en volksgezondheid
Definitie epidemiologie
De epidemiologie is de wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten binnen en
tussen populaties. Vaak wordt epidemiologie gezien als de methodeleer van onderzoek naar gezondheid en ziekte in
populaties. De centrale variabele in elk epidemiologisch onderzoek is immers een gezondheids- of ziektemaat.
Epidemiologie omvat surveillance, observatie, testen van hypothesen, analytische research en experimenteel
onderzoek.
Objectieven epidemiologie
• Onderzoek de etiologie van ziekte en wijzen van overdracht
• Bepaal de omvang van de ziekteproblemen in de gemeenschap
• Bestudeer het natuurlijke beloop en de prognose van de ziekte
• Evalueer zowel bestaande als nieuwe preventieve en therapeutische maatregelen en wijzen van zorgverlening
• Een basis bieden voor de ontwikkeling van openbaar beleid en regelgeving beslissingen
Soorten epidemiologie S
Blootstellingsgerichte epidemiologie Resultaatgerichte epidemiologie
• Omgevingsepidemiologie • Epidemiologie van infectieziekten
• Beroepsepidemiologie • Epidemiologie van kanker
• Farmaco-epidemiologie • Psychiatrische epidemiologie
• Nutritionele epidemiologie • Epidemiologie van neurologische aandoeningen
• Genetische epidemiologie • Reproductieve epidemiologie
• Moleculaire epidemiologie • Epidemiologie van luchtwegaandoeningen
• Sociale epidemiologie • Tandepidemiologie
• Klinische epidemiologie
Drie studietypes
Descriptief
1. Descriptieve epidemiologie: niet-causale analyses die waargenomen gegevens beschrijven
Analytisch
2. Voorspellende epidemiologie: gebruik van geobserveerde gegevens om uitspraken te doen of voorspellingen
3. Causale epidemiologie: causale effecten van risicofactoren/blootstellingen aan ziekte
Descriptieve epidemiologie
• Het onderzoeken van de verdeling van een ziekte in een populatie en het observeren van de basis
eigenschappen van de distributie in termen van tijd, plaats en persoon
• Typisch onderzoeksopzet: gezondheidsenquête in de gemeenschap (cross-sectional study, descriptive study)
Analytische epidemiologie
• Een specifieke hypothese testen over de relatie van een ziekte met een vermeende oorzaak, door een
epidemiologisch onderzoek te doen dat de blootstelling van interesse linkt aan de ziekte van interesse
• Typisch onderzoeksopzet: cohort, case-control
Een epidemioloog stelt zich 4 vragen
1. Wat is de ziektelast?
2. Wat is de diagnose van de ziekte?
3. Wat is de prognose van de ziekte?
Katrien Holthof Academiejaar 2021-2022 1
, 4. Wat zijn de risicofactoren/blootstellingen die een ziekte veroorzaken?
Epidemiologie & biostatistiek in relatie tot volksgezondheid
EPIDEMIOLOGIE BIOSTATISTIEK
Bestudeert distributie & determinanten Past statistische methodes toe in:
van gezondheid gerelateerde biologie, geneeskunde en
staten/gebeurtenissen in populaties volksgezondheid
VOLKSGEZONDHEID
Toepassing van epidemiologie en
biostatistiek om ziekte in de populatie
te voorkomen en controleren
Wat is volksgezondheid?
De rol van volksgezondheid:
• Stelt gezondheidsdoelstellingen en prioriteiten vast
• Gezondheidspromotie: door de regering, educatie of stedelijke planning
• Ziektepreventie (of preventieve medicatie):
o Primaire preventie: ingrijpen voordat gezondheidseffecten optreden, dmv maatregelen zoals vaccinaties,
het veranderen van risicovol gedrag (slechte eetgewoonten, tabaksgebruik) en het verbieden van stoffen
waarvan bekend is dat ze verband houden met een ziekte of gezondheidstoestand
o Secundaire preventie: screening om ziekten in de vroegste stadia te identificeren, vóór het begin van
tekenen en symptomen, door middel van maatregelen zoals mammografie en regelmatige
bloeddrukmetingen
o Tertiaire preventie: ziekte opvolgen na diagnose om de progressie van de ziekte te vertragen of te
stoppen door bv. chemotherapie, revalidatie en screening voor complicaties
• Gezondheidsbescherming: minimalisatie van de blootstelling aan gezondheidsrisico's; de bevolking te
beschermen door te zorgen voor milieu-, beroepsmatige, toxicologische en voedselveiligheid
• Gezondheidsdiensten: planning en evaluatie van de gezondheidszorg services
Epidemiologische doeleinden in de volksgezondheidspraktijk
• Onderzoek naar de etiologie van de ziekte en wijzen van overdracht
• Ontdek de agent, host en omgevingsfactoren die invloed hebben op de gezondheid
• Bestudeer het natuurlijke beloop en de prognose van de ziekte
• Bepaal het relatieve belang van de oorzaken van ziekte, handicap en dood
• Identificeer die segmenten van de bevolking die het grootste risico lopen op specifieke oorzaken van een
slechte gezondheid
• Evalueer
o Zowel bestaande als nieuwe preventieve en therapeutische maatregelen en wijzen van
gezondheidszorgverlening
o De doeltreffendheid van gezondheidsprogramma's en -diensten bij het verbeteren van de
volksgezondheid
• Voorzie een basis voor de ontwikkeling van openbaar beleid en regelgeving beslissingen
Planningscyclus
1. Meten van het belang (last) van de aandoening: prevalentie, incidentie, mortaliteit, aantallen,
levensverwachting, QALY en DALY
Katrien Holthof Academiejaar 2021-2022 2
, 2. Identificatie van de oorzaken van de aandoening: Wat zijn de belangrijkste vermijdbare oorzaken? Welke
interventies mogelijk?
3. Meten van de effectiviteit van de verschillende mogelijke interventies
• Komen patiënten vlugger na eerste symptomen? Is behandeling
effectiever? Wat is de geschikte verblijfsduur? Zijn sommige
patiënten benadeeld door vroeg ontslag?
• Effectiviteit: percentage reductie in mortaliteit/morbiditeit ten
gevolge van een specifieke interventie; hangt af van verschillende
factoren:
o Hoe goed een interventie werkt onder ideale
omstandigheden (efficaciteit)
o De mogelijkheid een aandoening te screenen en
diagnosticeren
o Het gepaste gebruik van de interventie door al diegenen die er baat bij kunnen hebben (beschikbaar
en aanvaardbaar) → ‘Implementation Fidelity’
4. Meten van hun efficiëntie (in functie van de aangewende middelen): maat voor de relatie tussen de bereikte
resultaten en de inspanning in termen van geld, mankracht en tijd
• Kosten-effectiviteit analyse: ratio kosten t.o.v. effectiviteit
o Euro’s per gewonnen levensjaar
o Euro’s per vermeden geval
o Euro’s per gewonnen QALY
• Kosten-baten analyse: ratio kosten t.o.v. kosten
o Uitrekenen wat de prijs is van een levensjaar
o Indien < 1 programma zeker implementeren
5. Implementatie van interventies
• Begint met de beslissing een specifieke interventie te kiezen
• Wat zijn de te verwachten regio-specifieke problemen?
• Stellen van targets
6. Monitoring van de activiteiten
• Continue opvolging van de activiteiten (incl. registratie) teneinde na te gaan of het geplande wordt
gerealiseerd
• Korte, middellange en lange termijn realisaties
1. Opnieuw bepalen van de last
Ziekten volgens transmissie
Factoren die verband houden met een verhoogd risico op ziekten bij de mens
Host Agents Omgeving
• Leeftijd • Biologisch (bacteriën…) • Temperatuur
• Gender • Chemisch (gif, alcohol, • Vochtigheid
• Etniciteit roken) • Hoogte
• Religie • Fysisch (auto, straling, • Verdringing
• Beroep vuur) • Huisvesting
• Erfelijkheid • Voedingswaarde (tekort, • Eten en drinken
• Burgerlijke staat overschot) • Straling
• Familieachtergrond • Luchtvervuiling
• Eerdere ziekten • Lawaai
Katrien Holthof Academiejaar 2021-2022 3
, Onzichtbare ziekten
Preklinische ziekte: in het vroege stadium van ziekteprogressie is de ziekte nog niet klinisch gedetecteerd, maar wel
voorbestemd om een klinische ziekte te worden
Subklinische ziekte: ziekte wordt niet gedetecteerd, maar de gastheer draagt het organisme of heeft
antilichaamrespons
Overdracht van agents
Verticaal of horizontaal
Verticale transmissie (intergeneratie): de overdracht van ziekteverwekkers van moeder rechtstreeks naar baby
• Vlak voor of net na de geboorte
• Via placenta of moedermelk
• Bv. HIV, hepatitis C
Horizontale transmissie: alle andere transmissies
• Parenteraal: drugsgebruikers, gezondheidswerkers, bloedtransfusie, piercings, tatoeages
• Seksueel contact
• Horizontaal: van kind naar kind, toiletartikelen
Direct of indirect
Direct contact (van persoon tot persoon): huid, speeksel, seksueel contact, aerosol door niezen of hoesten
bv. polio, hepatitis, HIV, griep
Indirect contact: via vector (organisme dat ziekteverwekkende micro-organismen bij zich draagt bv. muggen),
stofdeeltjes, lucht, voedsel, water, bloed, weefsels, organen, fomites (niet-levende voorwerpen die
ziekteverwekkende micro-organismen kunnen dragen bv. tandenborstels, snijplanken, speelgoed…)
Common vehicle single exposure
Een groep individuen die eenmalig blootgesteld wordt aan een gemeenschappelijk vehicle (voedsel, water, lucht…).
Een typisch kenmerk ervan is dat de toename van het aantal zieke personen explosief en abrupt is en dat het aantal
geleidelijk afneemt in de tijd. Bv. door voedsel overgedragen uitbraak op school, in de kerk of op een cruiseschip.
Definitie endemie, epidemie en pandemie
Endemie: de gebruikelijke aanwezigheid van een ziekte binnen een bepaald geografisch gebied; kan ook verwijzen
naar de gebruikelijke prevalentie van een bepaalde ziekte in een dergelijk gebied (APHA)
Epidemie: het voorkomen van ziekten van vergelijkbare aard in een gemeenschap of regio van een groep, duidelijk
meer dan normale verwachting (APHA); uitbraak
Pandemie: wereldwijde epidemie
Groepsimmuniteit en ziektebestrijding
Het succes van groepsimmuniteit bij het beheersen van de ziekte hangt af van het aandeel proefpersonen met
immuniteit in een populatie. Immuniteit kan zijn van immunisatie of infectie. Dus wanneer de populatie op of boven
het groepsimmuniteit niveau (kritische immunisatiedrempel) wordt geïmmuniseerd (bv. gevaccineerd), zal de
infectieziekte zich niet verspreiden en verdwijnen. Het immuniteitsniveau van de groep verschilt voor verschillende
ziekten (er wordt bv. geschat dat 94% van de bevolking immuun moet zijn voordat mazelen kunnen worden
bestreden).
In een populatie kan de overdracht van ziekten stoppen voordat alle vatbare individuen besmet zijn.
Groepsimmuniteit is de weerstand van een groep tegen aanvallen van een ziekte waartegen een groot een deel van
de leden immuun is, waardoor de kans verkleind wordt dat een patiënt met de ziekte in contact komt met een
vatbaar persoon.
Katrien Holthof Academiejaar 2021-2022 4
