Introductie en basisassumpties
1. Introductie
Examenvorm: schriftelijk, on-campus, gesloten boek, open vragen doch met afgebakende
antwoordruimte, 3u de tijd
Examenvragen: kennisvragen, inzichtsvragen, toepassingsvragen (meest gemaakte fout: te vaag, niet
specifiek genoeg, niet diepgaand genoeg), 4 hoofdvragen waarvan zeker een conceptvraag en
casusvraag
Alle therapieën zijn even effectief -> het belang van non-specifieke factoren is groter dan het belang
van therapie-specifieke factoren in het bepalen van de therapie-uitkomst (het is belangrijker om een
therapie te krijgen dan een specifieke therapie)
Opdeling PDT:
2. De basics
2.1 Basisassumpties van PDT
Developmental perspective (ontwikkelingsperspectief): een ontwikkelingsgericht zicht in de
psychopathologie staat centraal
Unconscious motivation and intentionality (onbewuste motivatie en opzettelijkheid): factoren buiten
het bewustzijn van het individu spelen een belangrijke rol bij het verklaren van de ontwikkeling en
het in stand houden van de pathologie
Transference (overdracht): sjablonen van relaties uit het verleden en denkwijzen beïnvloeden huidige
relaties en percepties
Person-oriented perspective (persoonsgericht perspectief): de nadruk ligt op het begrijpen van de
hele persoon, inclusief sterke en zwakke punten
1
,Recognition of complexity (erkenning van complexiteit): de nadruk ligt op regressie en progressie op
onderling samenhangende ontwikkelingslijnen en op de rol van uitgestelde actie (= deferred action)
(gebeurtenissen die een nieuwe betekenis krijgen o.b.v. latere ervaringen)
Focus on the inner world and psychological causality (focus op de innerlijke wereld en psychologische
causaliteit): de nadruk ligt op hoe psychologische factoren de invloed van sociale en biologische
factoren kunnen bemiddelen
Continuity between normal and disrupted personality development (continuïteit tussen normaal en
verstoorde persoonlijkheidsontwikkeling): er is geen categorisch onderscheid tussen normaliteit en
psychopathologie, psychopathologie is dimensionaal verdeeld
Basisassumptie 1: ontwikkelingsperspectief
Psychodynamische theorieën zijn fundamenteel ontwikkelingspsychologisch en
ontwikkelingspsychopathologisch
Uitgesproken klemtoon op de formatieve rol van vroege levenservaringen op latere psychische
structuren en gedrag
-> formatief = belangrijke doch complexe invloed, in interactie met de rol van genetica, epigenetica,
latere ervaringen en omgevingsinvloeden (≠ deterministisch of lineair-causaal) (mensen met
gelijkaardige ervaringen tijdens de kindertijd, kunnen verschillende uitkomsten bekomen)
Klemtoon op de geleidelijke ontwikkeling van mentale capaciteiten, waardoor verschillende
ontwikkelingsfasen verschillende manieren van de wereld begrijpen en kennen met zich meebrengen
Basisassumptie 2: rol van onbewuste motivatie en intentionaliteit
Psychodynamische benaderingen erkennen dat:
- Naast bewuste factoren, ook heel wat van ons denken, voelen en handelen gedreven wordt door
motieven waarvan we ons niet altijd (geheel) bewust zijn
- Motivationele factoren onderling in conflict kunnen zijn, waardoor zowel normale als
psychopathologische ontwikkeling gekenmerkt kunnen zijn door conflict en de daaropvolgende
adaptieve en/of maladaptieve pogingen om psychisch evenwicht te (her)winnen en behouden
Basisassumptie 3: overdracht van patronen van denken, voelen en handelen in vroegere relaties naar
huidige relaties
Psychodynamische theorieën gaan er centraal van uit dat patronen van denken, voelen en handelen
die geïnternaliseerd zijn geraakt door vroegere relationele ervaringen (‘cognitief-affectieve
schema’s’), en in de primaire gehechtheidsrelaties bij uitstek (‘gehechtheidsrepresentaties’ of ‘interne
werkmodellen’) (vaak onbewust) doorspelen in hoe nieuwe relaties gepercipieerd en ervaren, en dus
benaderd worden
2
,Dit impliceert ook dat je in de therapeutische relatie vaak “in het klein” krijgt te zien hoe de cliënt
doorgaans ook met relaties en relationele stress in diens dagdagelijks leven neigt om te gaan (belang
van overdracht en tegenoverdracht in psychodynamisch therapeutisch werk)
Basisassumptie 4: persoonsgericht perspectief
Psychodynamische benaderingen houden rekening met de gehele persoon
I.p.v. zich louter te richten op de ontwikkelingstrajecten geïmpliceerd in een specifieke stoornis
(symptoom, gedrag, persoonlijkheidskenmerk) (‘stoornisgerichte benadering’), de klemtoon leggen
op multifinaliteit en equifinaliteit
-> multifinaliteit: een bepaalde factor kan resulteren in diverse ontwikkelingsuitkomsten, afhankelijk
van de invloed van het samenspel met andere factoren
-> equifinaliteit: een bepaalde ontwikkelingsuitkomst kan de resultante zijn van verschillende
ontwikkelingstrajecten, afhankelijk van de invloed van het samenspel met andere factoren
Epistemologisch perspectief: individuele betekenisverlening staat centraal in ontwikkeling, een
stoornis wordt begrepen in de context van de adaptieve en maladaptieve functies die het dient voor
het individu (bv. diagnose ADHD betekent voor het ene gezin iets anders dan voor het andere gezin)
Dit impliceert een verschuiving van een ‘one-size-fits-all’ benadering in psychotherapie naar één die
rekening houdt met ‘what works for whom, under what circumstances, and why’
Basisassumptie 5: erkenning van complexiteit
Psychodynamische benaderingen beklemtonen de complexiteit van psychisch functioneren
Non-lineaire processen, regressie en progressie op verschillende, geïnterrelateerde
ontwikkelingslijnen
Wederzijdse beïnvloeding tussen ontwikkelingsomstandigheden en latere betekenisverlening (bv. een
meisje dat pas in de adolescentie tot het besef komt dat haar vaders gedrag ten aanzien van haar op
kinderleeftijd seksueel misbruik inhield) = deferred action
Basisassumptie 6: focus op innerlijke psychische wereld en psychologische causaliteit
Psychodynamische benaderingen worden gekenmerkt door een focus op de innerlijke psychische
wereld en psychologische causaliteit doorheen de levensloop
3
, Psychische ontwikkeling kan beschouwd worden als een beweging in de richting van toenemende
complexiteit, differentiatie en integratie van gevoelens, gedachten en representaties van zelf en
anderen, waarbij psychische processen, naast biologische en sociale factoren, een rol spelen in het
ontstaan en voorbestaan van psychopathologie (Bronfenbrenner model)
Basisassumptie 7: continuïteit tussen normale en psychopathologische ontwikkeling (belangrijk!)
Psychodynamische benaderingen beklemtonen de fundamentele continuïteit tussen normale en
psychopathologische ontwikkeling (elk van ons draagt een psychische kwetsbaarheid met zich mee,
maar de grootte hiervan kan verschillen)
Zowel normale als verstoorde psychische ontwikkeling is in essentie een poging tot (her)vinden van
een dynamisch evenwicht tussen de (psychologische en biologische) impact van vroegere ervaringen
en huidige noden in de context van de omgeving waarin het individu vertoeft
In het kader van de conflicten en de onvermijdelijk imperfecte onderhandeling van
ontwikkelingstaken, zijn mensen fundamenteel kwetsbaar om psychische problemen te ontwikkelen,
bij uitstek wanneer ze geconfronteerd worden met moeilijke ervaringen die latente kwetsbaarheden
kunnen oproepen en/of een uitdaging vormen voor copingstrategieën die ooit adaptief waren maar
maladaptief blijken onder nieuwe omstandigheden
2.2 Basisprincipes van PDT
2.2.1 mensbeeld
De 2 basisassumpties in het psychodynamisch mensbeeld:
1. Psychische ‘gelaagdheid’
De mens bestaat uit meerdere lagen van psychisch materiaal, de ene laag al meer bewust dan de
andere (er zijn meer lagen waarvan we ons onbewust zijn dan waarvan we ons bewust zijn)
Bewuste, voorbewuste en onbewuste betekenislijnen zijn werkzaam in de psyche van de mens en
treden in interactie met de relationele dynamieken van belangrijke anderen
2. Trias verborgen gevoel – angst – afweer
De menselijke psychische huishouding is gericht op:
- Het bewaren van evenwicht en grip
- Het bewaren van zelfwaardegevoel
-> omgaan met affecten en spanning die uitgelokt worden door de betekenis van: externe
gebeurtenissen, interne kwesties (bewuste én onbewuste) (bv. angsten, verlangens, wensen, chaos)
Conflictdriehoek van Malan:
Vorm driehoek = vorm ijsbergmetafoor
Zichtbaar: defense (bv. stoer doen, terugtrekken) + anxiety
Minder zichtbaar: hidden feeling/impulse (primaire emoties, oorzaak van
4
activering verdedigingsmechanismen)
