Samenvatting van de hoorcolleges van het derdejaars vak Voortplanting in de bachelor Diergeneeskunde. Ook verkrijgbaar in bundel!
Inhoud:
- Hoorcollege 1: Inleiding
- Hoorcollege 2: Het vrouwelijk geslachtsapparaat
- Hoorcollege 3: Het mannelijk geslachtsapparaat
- Hoorcollege 4: De oestrische cy...
Hoorcollege 1: Inleiding
De rol van de dierenarts?
• Gezelschapsdieren: hond, kat, fret, bijzondere dieren
• Hobby
• Commerciële fokkerij/landbouw: economische factoren
• Wildlife/bedreigde diersoorten
• Fokken vs. anticonceptie
• Zorgen dat het optimaal verloopt
Fertiliteitbegeleiding
• Keuze van fokdieren (advies)
o Genetisch (genoom) selectie
o Erfelijke gebreken/inteelt voorkomen
o (On)vruchtbaarheid
• Veiligheid dier en mens
• Verminderd risico op overdragen van besmettelijke ziektes
• Transport (import/export)
Moderne voortplantingstechnieken
• Kunstmatige inseminatie (KI): sperma van het mannelijk dier inbrengen in het vrouwelijk dier
• In vitro fertilisatie (IVF): er worden eicellen gewonnen, welke buiten het dier worden
bevrucht en vervolgens in de baarmoeder worden teruggeplaatst
Hormonale aansturing: cyclus
Dit is een schema voor het vrouwelijke dier, maar in de basis is die voor het mannelijke dier precies
hetzelfde.
Eén van de hormonen is het follikel stimulerend hormoon (FSH). Dit hormoon wordt door de
hypofyse geproduceerd en doet precies wat de naam al zegt: het stimuleert de groei van de follikels.
De follikels in het ovarium geven zelf ook hormonen af. Inhibine en oestradiol hebben een negatieve
feedback op de hypofyse en zorgen er zo voor dat er niet teveel follikels worden geproduceerd.
Daarnaast zorgt oestradiol ook voor het bronstgedrag. Als het follikel iets verder ontwikkeld is wordt
het afhankelijk van luteïniserend hormoon (LH). Dit hormoon zorgt voor verdere rijping van het
follikel tot het punt van de ovulatie. Het
follikel barst dan en de eicel komt vrij. Het
lege follikel gaat zich vullen met bloed en
een ander belangrijk hormoon
produceren: progesteron. Progesteron is
belangrijk voor het in standhouden van de
dracht. Progesteron heeft een remmend
effect op de afgifte van LH, GnRH en het
bronstgedrag. Als het dier niet drachtig is
zorgt PGF2α (geproduceerd door het
slijmvlies in de baarmoeder) ervoor dat
het gele lichaam wordt afgebroken.
Vervolgens kan de cylcus opnieuw
beginnen.
1
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Geboortebegeleiding
• Verwachte partusdatum
• Verloop van de bevalling:
o Gezondheid moederdier en pasgeborenen
• Na de geboorte:
o Herstel van de geboorteweg
o Volgende cyclus
o Voorbereiding op volgende dracht
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Hoorcollege 2: Het vrouwelijk geslachtsapparaat
Eerst een korte herhaling van OW
Van gameet naar morula
Je begint met twee gameten, welke na
bevruchting samen een zygote vormen.
Vervolgens vinden er een reeks
klievingsdelingen plaats. In omvang wordt de
zygote niet groter, er ontstaan alleen meer
cellen. Na de klievingsdelen spreken we van
een morula.
Blastulatie
Vervolgens ontwikkelt de morula zich in een blastocyst, een met vocht
gevulde holte. De blastocyst bestaat uit de Inner Cell Mass (ICM) wat het
embryo gaat vormen, en het trophectoderm wat de vruchtvliezen gaat
vormen. De blastocyst verlaat ook de zona pellucida, zodat er verdere groei
kan plaatsvinden. Dit noemen we ‘hatching.’
Pre-gastrulatie en gastrulatie
Tijdens de pre-gastrulatie gaat de ICM
gaat zich in twee lagen opdelen: de
epiblast (boven) en de hypoblast (onder).
De hypoblast zet de epiblast aan tot het
vormen van een groeve, de primitief
streep.
De knop van Hensen geeft het
startsignaal voor de gastrulatie. De
epiblast gaat zich via de primitief streep
inrollen. Hierdoor ontstaan er drie
kiemlagen: ectoderm, mesoderm en
endoderm. Na de gastrulatie verdwijnt
de primitief streep weer.
Neurulatie en vouwen embryo
Tot slot krijg je nog de neurulatie. De chorda
(ontstaan uit axiaal mesoderm) zet het erboven
liggende ectoderm aan tot het vormen van de
neurale plaat. Dit vormt zich vervolgens om tot
de neurale buis.
Het embryo was tot nu toe nog een soort platte
structuur. Doordat het embryo gaat vouwen
ontstaan uiteindelijk de lichaamsholtes.
3
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Eerste embryonale ontwikkeling van het
geslachtsapparaat
De indifferente gonaden (kan nog zowel de
mannelijke als de vrouwelijke ontwikkeling op)
ontstaan uit het intermediair mesoderm. Het
zijn eigenlijk hergebruikte organen, omdat het
mesonephros (één van de 3 primitieve nieren)
wordt hergebruikt om de gonaden van te
maken. De gonaden zijn een merkwaardig
orgaan, omdat het bestaat uit verschillende
weefseltypen. Afhankelijk van het genetisch
pakket gaat de ontwikkeling later de
mannelijke of de vrouwelijke richting op.
De ombouw van mesonephros naar gonade begint doordat er
op het epitheel van het mesonephros een nieuw laagje epitheel
ontstaat. Deze verdikking noemen we de genitale lijst. De
genitale lijst bestaat uit lokale mesenchymale cellen, cellen van
het coeloomepitheel en cellen van het mesonephros. Onder
invloed van de primordiale geslachtscellen gaat de genitale lijst
strengen vormen, welke actief het mesonephros mesenchym
ingroeien. Je ziet ook dat zich er een ductus paramesonephricus
heeft gevormd. Hier komen we later op terug.
Primordiale kiemcellen
De kiemcellen waaruit uiteindelijk de spermacellen een oöcyten uit zullen ontstaan noemen we
primordiale geslachtscellen (PGC’s). Deze kiemcellen zijn afkomstig uit een overlappingsgebied van
het epiblast en het trophectoderm. We weten dus niet precies tot welk kiemblad ze behoren. Deze
primordiale geslachtscellen gaan eerst in de wand van de dooierzak zitten, om te ‘ontsnappen’ aan
de differentiatie signalen die in het embryo voor de gastrulatie zorgen. In de dooierzak maken de
cellen een bepaald rijpingsproces door. Hierna gaan deze kiemcellen via de einddarm naar de
genitale lijst migreren (bij vogels migreren deze cellen via de bloedbaan).
Vorming van de geslachtsstrengen (sex cords)
De migrerende kiemcellen stimuleren de genitale lijst tot het vormen van strengen, welke het
mesenchym in gaan groeien. We noemen deze strengen geslachtsstrengen. De aankomende
kiemcellen gaan zich met deze geslachtsstrengen associëren.
Tot en met de vorming van de geslachtsstrengen is de ontwikkeling voor zowel het mannelijk als
vrouwelijk dier gelijk. Vanaf dit moment wordt het genoom (XX of XY) belangrijk!
4
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Wat gebeurt er precies in het vrouwelijk dier? De geslachtsstrengen gaan zich rangschikken rondom
de binnenkomende PGC’s. Hierdoor worden oögonia gevormd. Vervolgens gaan deze zich delen via
mitose. Via migratie komen er namelijk veel minder kiemcellen binnen dan wat er later aan follikels
gevormd wordt. Op het moment dat de oögonia de profase I van de meiose ingaan noemen we ze
primaire oöcyten. Samen met het laagje follikelcellen noemen we dit primordiale follikels (POF’s). Dit
zijn de ruststructuren in de ovaria. Bij de mens worden er ongeveer 600.000 van dit soort follikels
aangelegd, maar tegen de tijd dat je bij de puberteit aankomt ben je al een groot deel al weer kwijt.
Geslachtsdifferentiatie
Voor de differentiatie naar man (XY) of vrouw (XX) zijn er verschillende transcriptiefactoren nodig.
SRY is hierbij een belangrijke factor. SRY is een transcriptiefactor dat wordt gecodeerd door een gen
dat op het Y-chromosoom ligt. Als je SRY niet hebt, gaat de ontwikkeling automatisch in vrouwelijke
richting doordat DAX1 niet wordt geremd. Onder invloed van DAX1 en WNT4 ontstaat dan een
ovarium met daarin follikels.
De ductus paramesonephricus (buis van
Müller) komt op enige afstand los te liggen
van het zich vormend ovarium. De follikels in
dit ovarium produceren al heel vroeg in de
ontwikkeling een beetje geslachtshormonen.
Onder invloed van deze oestrogenen zullen
de inwendige structuren van het vrouwelijk
geslachtsapparaat zich uit de ductus
paramesonephricus ontwikkelen tot een
oviduct, uterus en het bovenste deel van de
vagina. Bij de man gaat de ductus
paramesonephricus in regressie. De ductus
mesonephricus verdwijnt bij het vrouwelijk
dier vanwege de afwezigheid van
testosteron. Bij de man vormt deze ductus
de epididymis, ductus deferens en zaadblaasjes.
Ontwikkeling van het vrouwelijk geslachtsapparaat
Ontwikkeling van de interne genitalia
De vrouwelijke tractus ontwikkelt zich uit de ductus paramesonephricus en de sinus urogenitalis.
Heel vroeg in de ontwikkeling monden de embryonale structuren uit in de sinus urogenitalis. Onder
invloed van oestradiol moeten de geslachtsorganen zich gaan ontwikkelen in vrouwelijke richting. In
de afbeelding op de volgende bladzijde zie je twee ducti mesonephrici, welke fuseren tot een uterus.
5
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
De uterus mondt op de sinus urogenitalis uit via een structuur wat later de cervix wordt. Let ook op
de kleuren: in het rood zie je de mesodermale structuren en in het geel zie je de endodermale
structuren. Vanaf het vestibulum van de vagina is het vrouwelijke geslachtsdeel dus van
endodermale afkomst (alles erboven van mesoderm).
Daarnaast zijn de labia ectodermaal (niet in de afbeelding weergegeven). Alle kiembladen komen dus
terug in het vrouwelijk geslachtsapparaat!
Ontwikkeling van de externe genitalia
In het begin van de ontwikkeling zijn bij zowel mannelijke als vrouwelijke dieren de externe genitalia
gelijk. Vanaf ongeveer week 7 gaan de verschillen ontstaan. De vrouwelijke externe genitalia
ontstaan in de afwezigheid van testosteron en de aanwezigheid van oestradiol.
Vóór de differentiatie bestaan de externe genitalia uit het cloacale membraan, de genitale zwelling,
het genitale tuberkel en de cloacale plooien. Vanaf 12 weken zie je een duidelijk verschil tussen man
en vrouw. Vanaf 12 weken ontstaat er bij de vrouw een vlies tussen de anus en het vestibulum
vaginae. We noemen dit het perineum. Rondom de vagina ontstaat een verdikking, de urogenitale
plooi. Deze plooi vormt uiteindelijk de labia minora (kleine schaamlippen). De labia majora (grote
schaamlippen) ontstaan uit de genitale zwelling, en zijn alleen bij primaten duidelijk ontwikkeld.
6
,Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Ophanging tract in de buikholte
Alle inwendige geslachtsorganen zijn omgeven door vliezen. Het ovarium hangt aan het mesovarium.
Het oviduct is omgeven door het mesosalpynx. De uterus is omgeven door het mesometrium. Samen
vormen deze drie vliezen het ligamentum latum = broad ligament.
Verder moet je je realiseren dat de eicel na ovulatie een afstand moet overbruggen van het ovarium
naar het oviduct. Hij moet als het ware springen. Om zowel het begin van het oviduct als het
mesovarium zit een vliesje, waardoor een soort afgeschermde ruimte ontstaat. Dit noemen we de
bursa.
Anatomie van het vrouwelijk geslachtsapparaat
Bij de meeste diersoorten ziet het vrouwelijk
geslachtsapparaat er heel anders uit dan bij de mens. De
uterus heeft meestal twee hoornen en een klein
gemeenschappelijk deel, maar ook hierin heb je weer
verschillende types. De verhoudingen in deze afbeelding zijn
betrouwbaar! In vergelijking met de uterus zijn de ovaria dus
erg klein, en de oviducten moeilijk zichtbaar.
We gaan deze onderdelen nu wat meer in detail bespreken.
A. Ovarium
Het ovarium bevat alle follikels van het vrouwelijk dier. Het follikel bestaat uit cellen + een eicel. Wat
zijn de kenmerken van het ovarium:
• In de schors bevinden zich vooral de ontwikkelende follikels, en in het merg vind je de
arteriën. Let op: bij paard is deze oriëntatie omgekeerd! Hierdoor kan ovulatie maar op één
plek plaatsvinden, in de fossa ovulatorius.
• Follikeltypen: primordiaal, primair, secundair, tertiair (antraal), preovulatoir. Na ovulatie
vormt er een corpora lutea (geel lichaam).
In de schematische afbeelding op de volgende bladzijde kun je verschillende stadia van
follikelontwikkeling zien. De ruststadia noemen we de primordiale follikels. Vrouwelijke dieren
worden geboren met ongeveer 500.000 tot 600.000 primordiale follikels in hun lichaam. Via een
aantal tussenstadia ontwikkelen deze zich tot grote, preovulatoire follikels. Een aantal van deze
tussenstappen gaan we nader bekijken.
7
, Samenvatting HC Voortplanting Iris Schoonderwaldt
Preantrale follikels
Een primordiale follikel bestaat uit een grote eicel met daaromheen één dun laagje platte cellen.
Deze follikel ontwikkelt zich tot een primaire follikel. Het verschil tussen deze twee is dat het laagje
platte cellen meer kubisch wordt.
Uit de primaire follikel zal een secundaire follikel groeien. De kubische cellen rondom de oöcyt
worden dan meerlagig. We spreken dan niet meer van follikelepitheelcellen maar van
granulosacellen (deze zijn afkomstig uit de sex cords en gaan later oestradiol produceren). Hier
omheen ligt een basaalmembraan met daarboven twee theca cellagen (deze zijn afkomstig uit het
mesonephros mesenchym en gaan later testosteron produceren). De theca interna bevat veel
bloedvaatjes voor de afvoer van hormonen. Verder gaat de eicel een eiwitmantel om zich heen
maken, de zona pellucida. Deze ontwikkelingen kunnen ook nog plaatsvinden in een niet-vruchtbaar
dier.
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper irisschoonderwaldt. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
