Dit is een samenvatting voor 5 vwo aardrijkskunde van hoofdstuk AARDE Endogene en exogene processen van BuiteNLand. Dit hoofdstuk gaat over endogene en exogene processen, met onder andere platentektoniek, aardbevingen, gebergtevorming, vulkanen, verschillende soorten stenen, verwering, sedimentatie...
3.1 De opbouw van de aarde
In het midden van de aarde zit de aardkern, deze
aardkern bestaat uit ijzer en uranium en
produceert warmte. Door de hoge druk bestaat de
binnenkern uit vast materiaal, de buitenkern is wel
vloeibaar. Om de aardkern heen, ligt de
aardmantel. De mantel bestaat uit vast gesteente,
maar beweegt wel heel traag. De mantel
transporteert de warmte via convectiestromen
naar het aardoppervlak. 100 tot 200 kilometer
onder ons ligt de asthenosfeer, dit is een
gedeeltelijk vloeibare laag. Hierboven ligt de
lithosfeer, het vaste gesteente inclusief de
aardkorst. De oceanische korst is gemiddeld 8
kilometer dik, maar de continentale korst is maar
liefst 40 kilometer dik.
Het grootste deel van de aardkorst bestaat uit
oceaanbodem. Deze ligt gemiddeld 4 kilometer
lager dan de continentale bodem. Oceanische korst bestaat uit basalt en is erg zwaar,
waardoor de oceanische korst dieper zakt dan
de continentale korst, welke bestaat uit
graniet. Graniet is lichter en zakt daardoor
minder diep dan basalt. Ook in de zee bestaat
er een soort gebergte, de midoceanische rug.
De zee is hier veel minder diep. De
midoceanische rug ontstaat door het uit
elkaar drijven van de oceanische korst. Ook
zijn er diepe kloven in de oceaanbodem te
vinden, de zogenaamde diepzeetroggen. Deze
diepzeetroggen ontstaan wanneer een
oceanische korst onder een andere korst
wordt geduwd.
3.2 Platentektoniek
De aardkorst is geen geheel, maar bestaat uit platen. Deze platen passen precies in elkaar,
het zal dus effect hebben op de andere platen als er een beweegt. Er zijn drie soorten
bewegingen: bij convergente plaatgrenzen botsen twee platen tegen elkaar, er ontstaat dan
een gebergte. Als dit gebeurt bij een oceanische plaat, duikt de ene oceanische plaat onder
de andere en spreek je van subductie. Bij divergente plaatgrenzen bewegen twee platen uit
elkaar, het gat wordt dan meteen opgevuld met lava en zo ontstaat er een nieuw stukje
aardkorst. Bij transforme plaatgrenzen bewegen twee platen langs elkaar.
, Convectiestromen spelen een rol bij het bewegen van aardplaten. Echter zijn er nog twee
andere factoren die een rol spelen:
1. Ridge push: de duwende kracht vanuit de midoceanische ruggen doordat er lava
uitkomt.
2. Slab pull: de trekkende kracht van de oceanische plaat waar sprake is van subductie
Het actualiteitsprincipe gaat ervan uit dat de aardplaten vroeger even hard verschoven als
dat ze nu doen: 1 tot 20 centimeter per jaar. Met dit principe kun je terugrekenen en
uitrekenen waar platen vroeger lagen. Zo had je 200 miljoen jaar geleden het supercontinent
Pangea.
3.3 Vulkanisme
Effusieve erupties van een vulkaan verlopen heel erg rustig. Je spreekt van effusieve erupties
bij divergente aardplaten. Het stukje aardkorst dat opgevuld is met magma valt vanzelf weg.
Als effusieve erupties op het land gebeuren, ontstaat er een vulkaan met flauwe hellingen.
De vulkaan spuugt namelijk zeer vloeibaar lava naar buiten en dit bedekt dan ook een groot
gebied. Zo’n vulkaan wordt een schildvulkaan genoemd.
In subductiezones (bij convergente aardplaten) vind je juist explosieve erupties. Bij deze
erupties is er sprake van stroperige maar lichte magma. Doordat het stroperig is, beweegt
het niet makkelijk omhoog. Er ontstaat vervolgens een prop in de vulkaan en deze explodeert
dan ook erg hard als de druk hoog genoeg is. Het
materiaal dat de lucht in geslingerd wordt, noem je
pyroklastica. De lava en de as hopen zich bij elke
uitbarsting weer op, er ontstaat dan een
kegelvormige vulkaan. We spreken dan van een
stratovulkaan. Wanneer de magmakamer snel
leegloopt of de toppen van de vulkaan weggeblazen
worden door de eruptie, spreek je van een caldera.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper quinnvanvugt. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
