Rechtsfilosofie 2023-2024
Samenvatting
rechtsfilosofie
2023 – 2024
1BACH Rechten UHasselt
1
,Rechtsfilosofie 2023-2024
HC 1: introductie en bevelstheorie
HOOFDSTUK 1: DE WENS VAN DE SOEVEREIN
John Austin (1790 – 1859)
Onderscheid tussen rechtsregels en sociale regels of etiquetteregels
Hoe kan dit worden onderscheiden?
Austin probeerde recht te definiëren zonder te leunen op een bestaand
rechtssysteem EN zonder voorkennis te veronderstellen van geldend recht
Austin heeft geen beroep gedaan op morele noties
John Austin:
Aanhanger van het rechtspositivisme
= een theorie van het recht die stelt dat het bestaan en de inhoud van het
recht afhangt van sociale feiten, en niet van de morele waarde van het recht
‘The existence of law is one thing, its merit or demerit is another.’
= een beschrijving geven aan het bestaande recht zonder uitspraken te doen over de
verdiensten en de tekortkomingen van dat recht
Aanhanger van de bevelstheorie
I.1. Bevelen
Austin wou het recht op een neutrale en objectieve manier definiëren
Los van de beoordeling of het recht dan wel onrechtvaardig recht is
Tekst I.1 Austin over het bevel
Bevel = uiting/aankondiging + macht + doel
Bevel: als u de wens uitdrukt of aankondigt dat ik een bepaalde handeling zal verrichten of nalaten,
en als u mij kwaad zal aandoen ingeval ik uw wens niet opvolg
Elke wet of regel is in de ruimste zin een bevel
≠ andere wensuitingen
Bij een bevel: de macht en het doel om kwaad of pijn toe te kennen ingeval de wens
wordt genegeerd (= ook ingeval van hoffelijkheid, waarbij de wens wordt geformuleerd
als een verzoek)
Geen bevel als het op een bevelende toon is, maar niet wil of kan schaden
Bevel en plicht staan in wederzijdse betrekking
- = als ik gebonden ben aan uw bevel, doordat ik aan het kwaad ben blootgesteld als ik
deze niet volg, ben ik verplicht aan uw bevel te gehoorzamen
- Waar een plicht is, is ook een bevel EN waar een bevel is, wordt ook een plicht opgelegd
Gaan uit van superieuren
Superioriteit = de macht om naleving van een wens af te dwingen
Afdwingen van gehoorzaamheid = een sanctie
Het bevel of de plicht worden voorzien van een sanctie of afgedwongen door de kans dat
men zich blootstelt aan kwaad
2
,Rechtsfilosofie 2023-2024
Vraag: wat bedoelt Austin met zijn opmerking dat het een ‘tautologie’ is te zeggen dat wetten
worden afgekondigd door superieuren?
Eigenlijk zegt die bewering twee keer hetzelfde. Wetten zijn bevelen en bevelen kunnen per
definitie alleen worden uitgevaardigd door superieuren (dat wil zeggen mensen die de macht
hebben naleving af te dwingen), want anders zouden het geen superieuren zijn.
Gehoorzaamheidsplicht van de burger
Berust op de macht van de soeverein om sancties op te leggen
Vloeit slechts voort uit de wens om sancties te ontlopen
Burgers hebben niet de plicht om het recht te gehoorzamen, omdat we anders het recht van
anderen zouden schenden
Conclusie
Recht = het geheel van bevelen van een superieur, die gepaard gaan met de mogelijkheid om
sancties op te leggen bij niet-nakoming
Volgens Austin is recht gebaseerd op macht
Rechtsregel = de wensuitingen die gepaard gaan met de dreiging tot sanctie als de wens niet
wordt ingewilligd
I.2. Soeverein
Niet alle meerderen kunnen bevelen voortbrengen die als rechtsregels zijn aan te merken
Alleen superieuren die ‘soeverein’ zijn, kunnen dat
Tekst I.2 Austin over de soeverein
De politieke superioriteit die soevereiniteit wordt genoemd, kan worden onderscheiden van andere
vormen door de volgende kenmerken:
1) Het merendeel van de leden van een bepaalde samenleving heeft de gewoonte om te
gehoorzamen of zich te onderwerpen aan een aanwijsbare en gemeenschappelijke
superieur (= één persoon, een bepaald lichaam of een verzameling van individuen)
2) De gemeenschappelijk superieur heeft zelf niet de gewoonte te gehoorzamen aan een
aanwijsbare menselijke superieur
Wel mogelijk dat deze superieur zich zo nu en dan onderwerpt aan de expliciete of
stilzwijgende bevelen van andere partijen, maar er geen aanwijsbare persoon is aan wie
hij zich gewoonlijk onderwerpt
Als de twee voorwaarden voldaan zijn, is een bepaalde samenleving politiek en onafhankelijk
Soevereiniteit
Verhouding tussen soevereiniteit en ondergeschiktheid
De enige partij die daadwerkelijk onafhankelijk is, is het soevereine deel van de samenleving
Conclusie
Soeverein = een persoon (of instantie) aan wie het merendeel van de bevolking de gewoonte heeft te
gehoorzamen, maar die niet zelf pleegt te gehoorzamen aan een hogere macht
Er is een gewoonte tot gehoorzaamheid
De soeverein staat zelf boven de wet die hij heeft bevolen
3
, Rechtsfilosofie 2023-2024
Vb: bevelen van een manager, voetbalcoach of leraar zijn niet als recht te beschouwen, ook al kunnen
deze gepaard gaan met de dreiging van sancties
Reden: de bevelen zijn afkomstig van iemand die zelf de gewoonte heeft om te gehoorzamen
aan een meerderen
Vraag: Austin legt de nadruk op het feit dat de soeverein niet de gewoonte heeft te gehoorzamen aan
een andere persoon of instantie. Betekent dit dat de soeverein eigenmachtig zijn gang kan gaan, en
zonder last met zijn onderdanen regeert?
Het is niet helemaal duidelijk wanneer men kan spreken van een ‘gewoonte’. Austin geeft zelf
aan dat de soeverein best zijn oor zo nu en dan te luisteren mag leggen bij de bevolking.
Zolang hij er maar geen gewoonte van maakt.
Austin laat zich niet uit over hoe vaak iemand iets moet doen om er een gewoonte van te
hebben gemaakt
De soeverein heeft niet de plicht om naar zijn onderdanen te luisteren, want zo een plicht zou
hem maken tot een ondergeschikte. Hij zou daarmee zijn soevereiniteit verliezen.
I.3 Algemeen
Een belangrijke eigenschap die bevelen moeten hebben willen zij als een regel beschouwd kunnen
worden = ze moeten algemeen zijn
Tekst I.3 Austin over algemeenheid
Door ieder bevel is degene aan wie het gericht is, verplicht iets te doen of na te laten
Twee soorten bevelen
1) Regels of wetten
- Het bevel verplicht in het algemeen om een bepaalde klasse van handelingen te
verrichten of na te laten
- Vb: een knecht bevelen om elke dag op een bepaald tijdstip op te staan, het parlement
verbiedt de uitvoer van graan voor een bepaalde periode, …
2) Incidentele of bijzondere bevelen
- Het bevel verplicht tot een specifieke handeling of nalating, of tot een handeling en
nalating die op een specifieke en individuele manier worden bepaald
- Vb: een knecht bevelen om de komende week op een bepaald tijdstip op te staan of om
een bepaalde boodschap te doen, het parlement stopt de uitvoer van graan die op dat
moment in de haven ligt, …
Conclusie
Een wet is een bevel dat één of meerdere personen verplicht tot een bepaalde gedragskoers
Vb: alle burgers of ‘alle mensen die de naam Jansen dragen’
Vraag: in de wet staat ‘De minister van Financiën stelt jaarlijks de begroting vast.’ Is deze wet
algemeen te noemen volgens a. de gangbare opvatting en b. de opvatting van Austin?
a. Gangbare opvatting: de wet is algemeen te noemen omdat zij betrekking heeft op al
diegenen die het ambt van minister van Financiën zullen vervullen
b. Opvatting van Austin: de wet is algemeen te noemen omdat zij betrekking heeft op een
algemene klasse van handelingen = de jaarlijks weerkerende taak vh vaststellen vd begroting
4
