LES 1: INTRODUCTIE
GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
EXAMEN
Examen (cesuur) 60%, groepswerk 40%
WAT IS GEZONDHEID?
Mogelijke opties
- Niet ziek zijn (afwezigheid ziekte)
- Goed voor jezelf zorgen (gedrag)
- Goede genen hebben (bezit)
- Fit en energiek voelen (lichamelijke fitheid en vitaliteit)
- Mentaal goed voelen, goed in je vel zitten (psychosociaal welzijn)
- De vrijheid om te doen wat je wilt wanneer je dat wilt, zonder belemmering (functie)
Kan verschillende dingen vr verschillende mensen betekenen, verschillende perspectieven op gezondheid
LEKENTHEORIE VAN GEZONDHEID
Manier waarop gewone mensen naar gezondheid kijken = sociale representatie van gezondheid = wat bepaalde
mensen verstaan onder het concept gezondheid
3 grote vormen van sociale representaties (Bauman):
- Gezondheid als gevoel van ‘welzijn’
- Gezondheid als afwezigheid van symptomen van ziekte
- Gezondheid als de handelingen waar een gezond persoon toe in staat is, gedrag
Waarom belangrijk? Manier waarop we zelf naar gezondheid kijken à subjectieve manier van kijken naar gezondheid,
beoordelingen van gezondheid correleren sterk met objectieve gezondheidsindicatoren
Hoe is dit historisch geëvolueerd?
HISTORISCHE PERSPECTIEVEN
Voornamelijk Westers perspectief aannemen, dingen die grootste invloed hebben gehad
Oude Grieken: Hippocrates, Galenus (eed van Hippocrates: verplichten dat ze zich houden aan beroeps labels)
- Gezondheid als een balans tussen bepaalde lichaamsvloeistoffen = humores
o Bloed
o Geel gal
o Zwarte gal
o Plegma
- Ziekte komt door inbalans van verschillende humores en op te lossen door bv aderlading, dieet
- Genezing = humores opnieuw in balans brengen
- Hadden holistische visie, biologische component stond in rechtstreeks verband met psychologie/
persoonlijkheid
o Bv kolerich = te veel gele gal
o Bv triestig = te veel zwarte gal
- Idee van gezondheid als balans zien we nog steeds terug in de huidige visie op gezondheid
o Bv homeopathie, alternatieve gezondheidsbenaderingen, alternatieve therapieën à natuurlijke balans
waarmee je geboren bent, die over tijd heen dr stressoren uit evenwicht geraken
, - Idee dat bepaalde klinische stoornissen voorkomen uit disbalans in hersenen (te veel of weinig vn bepaalde
stoffen)
o Dit is niet zo! Waarom werken die stoffen dan? Onwetendheid, maar hersenplasticiteit (nieuwe
verbindingen maken) is van invloed
Middeleeuwen
- Humores theorie nog steeds in gebruik, lang dominante denkwijze geweest rond ziekte en gezondheid
- Opkomst van christendom dus gezondheid kwam hiermee in verband te staan
o Gezondheid verbonden met spiritualiteit en religie
- Ziekte werd gezien als een straf van God
- Gezondheid was domein van de priesters
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek zorgt vr beperkte nieuwe inzichten/ medische vooruitgang
o Ontstaan van taboe rond onderzoek doen op mensen, weinig nieuwe inzichten die kunnen ontstaan
- Gezondheid en religie kunnen elkaar nog steeds beïnvloeden (positieve en negatieve impact)
o Religie – geassocieerd met gezondheid zoals risicogedrag, meer vermijdbare ziektes aanwezig bij
mensen die …
o Religie + geassocieerd met gezondheid zoals zorg voor welzijn
Renaissance
- Taboe ging gaan verdwijnen
- Men vroeg zich af hoe het menselijk lichaam eigenlijk werkte?
- Idee van humores werd verworpen, bleek niet meer te kloppen, niet relevant vr bepaling of mensen al dan niet
gezond of ziek zijn
- Meer en meer idee van dualisme = lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke entiteiten
o Besturen van lichaam als afzonderlijk mechanisme = mechanistisch perspectief
o Als je machine begrijpt, begrijp je waarom mensen ziek of gezond zijn
- Aanleiding vr biomedische ziektemodel
o Ziekte en symptomen steeds achterliggende fysiologische verklaring en dus werkt genezing
mechanistisch en rechtlijnig
o Gezondheid als afwezigheid van ziekte (deficit model)
o Diagnose-recept model: obv criteria mensen diagnostische, zorgt voor duidelijk handelsplan
o Reductionistisch perspectief: gaat zaken reduceren tot individuele, neurale of biochemische processen
o Leidde tot moderne gezondheidszorg (revolutie)
Beperkingen biomedisch ziektemodel
- Dualistische visie op lichaam en geest is redelijk naïef
o Manier van denken wordt beïnvloed dr processen in lichaam
o Onderscheid is niet zo aanwezig dan als we aanvankelijk dachten
- Verschillende personen kunnen op verschillende wijze reageren op zelfde ziekte
o Model biedt geen verklaring
- Geen verklaring voor bepaalde psychosomatische effecten zoals fantoompijn, placebo effect, nocebo effect
o Fantoompijn = na amputatie nog pijn ervaren in ledemaat, niet verklaarbaar vanuit puur biomedisch
perspectief
o Placebo effect = als medicatie genomen, geloven dat je beter voelt ook al werkt medicatie niet
o Nocebo effect = niet geloven dat bepaald medicijn werkt, minder vermindering vd klachten, ook al is
wetenschappelijk wel aangetoond dat het werkt
- Rol van ‘geest’ (psychologie) speelt een grote rol bij de manifestatie en reactie op ziekte
- Artificieel onderscheid tussen organische en psychogene ziekte
o Niet ontkennen dat er bepaalde ziektes bestaan
o Als ziektebeeld en geen lichamelijke oorzaak, dan zal het wel psychologisch zijn -> te simplistisch
Biopsychosociaal perspectief
- Aanvulling op biomedisch model!
- Verwerping van dualism
- Psychologische, sociale en culturele factoren die maken of iemand ziek te noemen is of zich ziek voelt
- Nadruk op subjectieve beleving (buiten beschouwing bij biomedisch model)
, - Niet enkel afwezigheid van symptomen, ook op goede manier kunnen functioneren
- Strengths-based model (positieve gezondheid)
Casus
Peter brak op 16-jarige leeftijd zijn nek na een duik in ondiep water. Hierdoor raakte hij verlamd vanaf zijn middel en
moet hij de rest van zijn leven in een rolstoel doorbrengen. Gedurende lange tijd kon Peter slechts moeizaam werk
vinden. Ondertussen verdient hij geld als motivationeel spreker. Hij is getrouwd en heeft hij twee gezonde kinderen.
Peter is ook rolstoelsprinter, waarin hij meervoudig Paralympisch kampioen en wereldrecordhouder is.
- Is peter invalide? Gezond of ongezond?
- Invalide is meer dan enkel beperking
Biomedisch perspectief:
- Invaliditeit = beperkende gezondheidstoestand, persoon niet meer in staat om als normaal persoon te
functioneren, binnen de norm, gezien als onvermijdelijk gevolg van lichamelijke afwijkingen
o Onvermogen om als ‘normaal’ persoon te functioneren
o Gezien als onvermijdelijk gevolg van lichamelijke afwijkingen
- Maar is dit wel correcte manier om naar situatie te kijken?
Hoe bekijken via biopsychosociaal model? WHO model
- Kijken naar eigen gezondheidstoestand, specifieke
aandoeningen/ ziekte die aanwezig zijn -> JA
- Wat is impact op bepaalde functies en anatomische eigenschappen -> geen gevoel in onderste ledematen
(hier eindigt biomedisch model)
- Welke activiteiten kan de persoon -> niet meer k stappen, niet met gewone wagen, maar kan wel met
aangepaste wagen rijden, sterk in sport, wereldkampioen (soms beter dan de norm)
- In welke mate is hij in staat om te participeren id maatschappij -> job, vrouw en kinderen, gewone manier van
deelnemen aan maatschappij
- Factoren worden niet enkel beïnvloed dr aandoening, maar ook dr externe factoren (initieel moeilijk om werk
te vinden dr werknemers die hem niet toelaten) en persoonlijke factoren (kijk op de wereld)
Definitie wereldgezondheid organisatie WHO (meest gebruikt)
- Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, psychisch en sociaal welzijn -> NIET enkel afwezigheid
van ziekte of invaliditeit!
- Leidt tot ander perspectief
Positieve gezondheid
- Ontwikkeld door Machteld Huber
- Oorsprong in positieve psychologie
o Wat is wel mogelijk vr die persoon
- Mensen zijn meer dan hun beperking, uitgaan van wat wel mogelijk
, - Gezondheid als vermogen om eigen regie aan te voeren en om te gaan met fysieke, emotionele en sociale
uitdagingen vh leven
- Combinatie feitelijk en subjectieve factoren
o 6 dimensies waarop persoon kan omgaan met zaken ih leven
Lichaamsfuncties
Mentaal welbevinden: voelt persoon zich goed in zen vel?
Zingeven: persoon gevoel dat hij betekenisvolle betekenis ah leven k geven?
Kwaliteit van leven: subjectieve tevredenheid eigen leven
Meedoen: participeren id maatschappij, dingen k doen die anderen k doen
Dagelijks functioneren: hoe moeilijk zijn dagelijkse handeling vr de persoon?
Beperkingen biopsychosociaal perspectief
- Black box perspectief
- Kan begrip gezondheid onhelder maken
o Alle factoren bekijken, maar wat is nog van belang?
- Onduidelijk hoe zwaar verschillende factoren doorwegen
o Dimensies die belangrijk zijn dan andere?
- Behandeling adhv biopsychosociaal model is complex en duur
- Niet daarom verwerpen! Geeft een vollediger model om ziekte en gezondheid te bestuderen
- Complex en multidimensionaal, maar mogelijk vollediger model voor het bestuderen van gezondheid en ziekte
Vanuit dit kader kijken wat gezondheidspsychologie is!
GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
Wetenschappelijk onderzoek naar mentale, psychosociale en biologische processen en gedragsmatig functioneren die
vn invloed zijn bij:
- Bevorderen en in stand houden van gezondheid
o Gezondheidsgedrag zoals risicogedrag
- Ontstaan van ziekte
o Stress
- Preventie en behandeling van ziekte (behandeling succesvol maken)
o Hoe ziekte geïnterpreteerd, hoe wordt boodschap vn ziekte ervaren bij mensen
- Verbetering van gezondheidszorg en gezondheidsbeleid
o Voorspellen welke campagnes meest effectief zijn
Essentie waarnaar we kijken binnen gezondheidspsychologie
GZHPSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
- Toegepaste wetenschap
o Niet fundamenteel, maar vooral kijken naar toepassing vd kennis -> positieve impact id echte wereld
- Op basis van systematische analyse van empirische data gaan:
o Kwantificeren (bv hoeveel % jongeren engageert in bepaald risico gedrag)
o Beschrijven
o Voorspellen en interveniëren
o 2 grote methodes die we vaak gebruiken
EPIDEMIOLOGISCH ONDERZOEK
Populaties vergelijken, ziekte patronen associëren met andere factoren zoals gedrag en bepaalde attitudes
Altijd in termen van populatieniveau
Voorbeelden van epidemiologische vraagstukken:
- Hoe vaak komt aids voor? Grote dataset nodig, representatief, inschatting zo maken
- Wie krijgt diabetes type 2? Eigenschappen vn mensen die ervoor zorgen dat ze vaker een ziekte krijgen
