Deontologie en ethiek – juni 2024 1
MOREEL/ETHISCH DILEMMA
= wanneer men gewrongen zit met de situatie aangezien men gebonden is aan bepaalde persoonlijke waarden
of beroepsethische normen die in dat specifieke geval niet met elkaar te verenigen zijn
- Wordt door een hulpverlener intuïtief aangevoeld
- Soorten
• Verschillende morele waarden staan tegenover elkaar, bv. gelijkwaardigheid vs eerlijkheid
• Verschillende deontologische verplichtingen lijken onderling tegenstrijdig, bv. beroepsgeheim
garanderen vs recht op informatie
• Ethische overwegingen lijken moeilijk verenigbaar met wettelijke verplichtingen, bv. bezorgde ouders
van een volwassen opgenomen patiënt informeren over de toestand van hun zoon vs privacywet
≠ praktisch of methodologisch dilemma (ik weet de richting, maar niet hoe, bv. je wil ouders informeren maar
kind vraagt niets door te geven)
Criteria van een dilemma:
- Minstens 2 concrete (vaak meer) alternatieven waaruit gekozen moet worden
- De alternatieven hebben te maken met waarden en normen en dus niet om hoe je iets moet uitvoeren
- Het heeft toepassing op de psychologisch consulent als concreet individu en niet op andere partijen zoals
artsen of psychologisch consulenten in het algemeen
Moraal Ethiek
= waarden en normen die voor jou belangrijk zijn = kritisch nadenken over de moraal: waarom vind je
waarmee je bepaalt of je iets goed of fout vindt dat iets wel of niet bij jouw normen en waarden
past?
Waarden Normen
= zaken die wijzelf als individu belangrijk en = regels die gedrag voorschrijven waar je je in de
waardevol vinden om na te streven in onze samenleving aan moet houden om de waardevolle
samenleving elementen te beschermen
- Vaak positief geformuleerd; hoe mensen - Kunnen geboden of verboden zijn
idealiter zouden handelen - Zijn vaak concreet met ondergrens/minimum
- Bv. respect, eerlijkheid, rechtvaardigheid, - Bv. Je mag niet stelen (eerlijkheid, respect), je
verantwoordelijkheid … moet de waarheid spreken (eerlijkheid) …
Wanneer je als persoon gaat nadenken over dilemma’s, spreken we van ethische reflectie
Proces van zelfstandig nadenken over goed en slecht en je eigen waarden en normen: komen jouw
waarden en normen overeen met de bestaande waarden en normen? Bv. vegetariërs denken ethisch
anders na over het doden van dieren dan de meerderheid
DRIE LUIKEN IN DE BEROEPSETHIEK
WETTELIJK-JURIDISCH PERSPECTIEF
= ‘plichtenleer’
= wetten, richtlijnen en plichten waar je als hulpverlener aan moet gehoorzamen en verantwoordelijkheid voor
op moet nemen
- Betrekking tot oa. beroepsgeheim en discretieplicht, respect voor de waardigheid van een zorggebruiker,
verantwoordelijkheid, competentie, integriteit, what to do in geval van minderjarigen, privacy …
- Biedt duidelijkheid over rechten en plichten voor alle partijen, bescherming van zorggebruikers en houvast
Enkele bedenkingen…
- Wetten en regels lopen achter de feiten aan
,Deontologie en ethiek – juni 2024 2
- Wetten en regels kunnen nooit op alle situaties worden toegepast, want situaties en personen zijn uniek
- Wetten en regels impliceren vaak een conflictsituatie (want een wet is gemaakt om conflict te voorkomen)
ERKENNING VAN GGZ-BEROEPEN
Klinisch psycholoog Psychologisch consulent
- Titel is bij wet geregulariseerd: je moet aan - Psychologisch consulent is geen autonoom
bepaalde vereisten voldoen en je laten beroep en nog geen wettelijk erkend GGZ-
inschrijven op een lijst beroep
- De Wet op de Uitvoering van de - Wetsvoorstel ligt klaar om de PC een
Gezondheidszorg biedt bescherming door… ondersteunend GGZ-beroep te maken
• Titelbescherming (niet iedereen mag zich zo
noemen)
• Beroepsbescherming (bepaalde activiteiten
mogen enkel uitgevoerd worden door deze
titel)
• Verificatie dat je bepaalde opleidingen
gevolgd hebt, bv. psychotherapie
Klinisch psycholoog is een autonoom GGZ-
beroepsbeoefenaar
DEONTOLOGISCHE CODE
= lijst met al onze verplichtingen
- Onze komt sterk overeen met maar is toch verschillend van de code voor psychologen, want zij zijn
verbonden aan het tuchtrecht
• De code voor psychologisch consulent is geen wettekst en dus kunnen leden niet gesanctioneerd
worden (bv. boete) – zorggebruikers kunnen wel een proces aanspannen waar boetes een gevolg
kunnen zijn
DECREET RECHTSPOSITIE VAN DE MINDERJARIGE IN DE INTEGRALE JEUGDHULP
= beschrijving van de rechten van de minderjarige
- Geïnformeerde toestemming, vrije keuze van de hulpverlener, dossier, participatie, bijstand en privacy
- Enkel geldig voor hulpverleners binnen de jeugdhulpverlening en dus niet zelfstandig werkende
psychologisch consulenten, maar het raadplegen kan nuttig zijn om moeilijkheden te voorkomen
WET PATIËNTENRECHTEN
= artikelen gerelateerd aan de kwaliteitsvolle verstrekking van gezondheidszorg, vrije keuze van de
hulpverlener, geïnformeerde toestemming van de patiënt, patiëntendossier, privacy en recht om klacht in te
dienen
PRIVACYWET
= beschrijving van hoe persoonlijke gegevens bewaard en bewerkt moeten worden
- Geeft de zorggebruiker rechten zoals het inzien, corrigeren of laten vernietigen van op hem betrekkende
gegevens
- Stelt voorwaarden vast waaronder de beroepsbeoefenaar de gegevens kan gebruiken voor
wetenschappelijk onderzoek
GDPR / ALGEMENE VERORDENING GEGEVENSBESCHERMING (AVG)
= zorgt voor nog meer transparantie en controle over gegevens, en dat door meer organisaties en instanties
(zoals onderwijsinstellingen)
ANDEREN
Oa. beroepsgeheim
MOREEL PERSPECTIEF
, Deontologie en ethiek – juni 2024 3
Moreel ‘goed’ gedrag kan niet simpelweg in een geboden en verboden lijstje gegoten worden want…
- Het is mogelijk onethisch te handelen zonder een wet of beroepscode te overtreden – normen en regels
geven namelijk enkel een minimum/ondergrens waar je boven moet blijven, bv. niet empathisch opstellen
tegenover zorggebruikers
- Soms is een situatie zo moeilijk dat de beroepscode geen duidelijk antwoord geeft of zichzelf tegenspreekt
→ beroepsethiek en wettelijke regelingen kunnen nooit volledig de plaats innemen van de persoonlijke
ethiek van een hulpverlener
- Bij morele dilemma’s gaat het niet altijd om conflicten, en een conflict-mindset verlaagt de kans dat er een
‘oplossing’ gevonden wordt die voor iedereen aanvaardbaar is
Vraagt om ethische reflectie
In de moraalfilosofie probeert men duidelijkheid te krijgen over de normen en waarden die wij in het dagelijks
leven gebruiken
Verschillende stromingen met theorieën:
• Utilitarisme kijkt vooral naar de gevolgen van een gedrag
• Kant keek vooral naar de bedoeling of intentie van een gedrag
• Andere stroming onderzoekt of bepaalde persoonlijkheidseigenschappen of manieren van leven
intrinsiek beter zijn dan andere
PSYCHOLOGISCH PERSPECTIEF
= hoe de beslissing/gekozen strategie in de praktijk wordt gebracht
- Manier waarop een handelwijze wordt uitgevoerd is voor de zorggebruiker vaak even belangrijk als of
belangrijker dan welke handelingsoptie wordt gekozen
- Aandacht besteden aan de omgang met de zorggebruiker/cliëntsysteem, communicatie en actief luisteren
kunnen veel deontologische problemen oplossen
- 2 factoren die in de afweging van de handelingsopties een rol spelen:
• Werkrelatie met de zorggebruiker, bv. zorggebruiker die een gevaar vormt voor derden →
beroepsgeheim enkel doorbreken als de werkrelatie snor zit
• Individuele kenmerken (zoals problematiek) van de zorggebruiker, bv. zorggebruiker die buiten de
werkuren SMS’t → bij sommige zorggebruikers raadzaam om het (tijdelijk) toe te laten
ETHISCH REDENEREN
= bewuste activiteit waarbij informatie beoordeeld wordt en alternatieven tegen elkaar worden afgewogen om
tot een oordeel te komen
≠ morele intuïtie: een snel, automatisch en vaak op gevoel gebaseerd proces waardoor men een evaluatief
aanvoelen krijgt zonder dat men zich bewust is van de stappen van informatieverwerking die vooraf gingen
(eerder beslissen dan redeneren)
- Morele intuïtie gaat ons gedrag vaker in eerste instantie sturen, maar via ons ethisch redeneren kunnen we
onszelf bijsturen door…
• Kritisch kijken naar onze eigen veronderstellingen
• Op zoek gaan naar tegenargumenten
• De waarde van andere perspectieven onderzoeken die tegen ons eerste morele gevoel lijken in te gaan
ELEMENTEN IN HET REDENEERPROCES
Het reflectieproces is niet stapsgewijs maar iteratief (herhalend dat heen en weer gaat tussen verschillende
elementen)
ELEMENT 0: HET DILEMMA HERKENNEN
Als er geen normen en waarden in het spel zijn of als er intern niet veel botst, is het geen ethisch dilemma
ELEMENT 1: DE SITUATIE EN BETROKKENEN IN KAART BRENGEN
A. SITUATIE BESCHRIJVEN
