INHOUDSOPGAVE
Bronnen en beginselen van het recht .................................................................................................................... 8
Deel 1. Het objectief recht .................................................................................................................................... 8
I. Het begrip objectief recht .............................................................................................................................................8
1. Het doel van het recht: ordening in het samenleven van mensen .........................................................................8
A. Recht en rechtszekerheid ...................................................................................................................................9
B. Recht en rechtvaardigheid ..................................................................................................................................9
2. Het recht als middel: rechtsregels, hun toepassing en handhaving .....................................................................10
A. de rechtsregel ...................................................................................................................................................10
a. Wat is een rechtsregel? ................................................................................................................................10
b. Het recht als een geheel van regels..............................................................................................................10
B. De rechtspraak ..................................................................................................................................................10
C. Rechtshandhaving .............................................................................................................................................10
3. de oorsprong en evolutie van het recht ................................................................................................................11
A. De oorsprong: recht en samenleving................................................................................................................11
B. Het recht in de verschillende samenlevingen ...................................................................................................12
C. Het recht en de staat ........................................................................................................................................13
4. Recht en andere gedragsregels .............................................................................................................................13
A. Recht en godsdienst..........................................................................................................................................13
B. Recht en moraal ................................................................................................................................................14
a. Verschil tussen recht en moraal ...................................................................................................................14
b. Verhouding tussen recht en moraal .............................................................................................................14
C. Recht en sociale zeden ......................................................................................................................................16
II. De bronnen van het objectief recht ...........................................................................................................................16
1. Het begrip rechtsbron ...........................................................................................................................................16
2. Materiële bronnen van het recht ..........................................................................................................................16
A. Politieke bronnen..............................................................................................................................................16
B. Feitelijke bronnen .............................................................................................................................................16
C. Ideologische bronnen .......................................................................................................................................17
D. Rechtsfilosofische en rechtstheoretische bronnen ..........................................................................................17
E. Juridische inspiratiebronnen .............................................................................................................................17
3. Formele rechtsbronnen .........................................................................................................................................17
i. De Wet.........................................................................................................................................................................18
1. Wat is een wet? .....................................................................................................................................................18
2. De geschiedenis van de wet als bron van recht ....................................................................................................18
a. Vroeger vooral gewoonterecht ....................................................................................................................18
b. Meer en meer rechtsvorming door de overheid ..........................................................................................18
c. Streven naar uniformering en vastlegging van het recht door rechtsonzekerheid en rechtsongelijkheid ..19
d. In de rechtsfilosofie werd de codificatiebeweging ondersteund & bestreden............................................19
e. Drie factoren kunnen het kwantitatief succes van de wet als rechtsbron verklaren ..................................20
1. Democratische legitimatie van de wetgever ...........................................................................................20
2. De nachtwakersstaat ................................................................................................................................20
3. Steeds meer “wetgevers” gingen ook wetten maken .............................................................................20
f. Meer en meer aandacht gevestigd op het feit dat er een ‘teveel’ aan wettelijke regelingen bestaat ........20
3. De beginselen van behoorlijke wetgeving ............................................................................................................21
A. Democratiebeginsel ..........................................................................................................................................21
B. Het beginsel van de rechtstaat en rechtszekerheid .........................................................................................21
C. Subsidiariteitsbeginsel ......................................................................................................................................21
D. Gelijkheid voor en door de wet ........................................................................................................................22
E. De mogelijkheid om de wet na te leven ...........................................................................................................23
1
, a. de bekendmaking van de wet .......................................................................................................................23
b. De duidelijkheid van de wet .........................................................................................................................23
c. De niet-terugwerkende kracht van de wet ...................................................................................................23
d. De bestendigheid van de wet .......................................................................................................................24
4. dé “wet” in het Belgisch positief recht ..................................................................................................................24
A. Federaal niveau .................................................................................................................................................24
a. De grondwet .................................................................................................................................................24
b. De wet in formele zin....................................................................................................................................25
1. Formele vs. Materiële wet .......................................................................................................................25
2. De wordingsgeschiedenis van de wet ......................................................................................................25
Monocamerale aangelegenheden (art. 74 GW) ......................................................................................25
1. Initiatief: ..........................................................................................................................................25
2. Advies Raad van State .....................................................................................................................26
3. Behandeling in de bevoegde Commissie .........................................................................................26
4. Behandeling in plenaire vergadering ..............................................................................................26
5. Dubbele lezing .................................................................................................................................27
6. Bekrachtiging, afkondiging en bekendmaking ................................................................................27
Verplichte bicamerale aangelegenheden (art 77 GW) ............................................................................27
Optioneel bicamerale aangelegenheden (art. 78 GW)............................................................................28
c. Besluitwetten ................................................................................................................................................28
d. Koninklijk besluit ...........................................................................................................................................28
e. Ministerieel besluit en ministeriële omzendbrief ........................................................................................29
B. Deelstatelijk niveau ...........................................................................................................................................29
a. Decreten .......................................................................................................................................................30
b. Ordonnanties ................................................................................................................................................30
c. Besluiten van de regeringen of van het verenigd college van de gemeenschappelijke
gemeenschapscommissie .................................................................................................................................30
d. Samenwerkingsovereenkomsten en gezamenlijke decreten ......................................................................31
C. Provinciaal niveau .............................................................................................................................................31
D. Gemeentelijk niveau .........................................................................................................................................31
E. Bestuurlijk niveau ..............................................................................................................................................31
F. Het niveau van de private regelgeving:.............................................................................................................32
de overeenkomst met algemene rechtsgevolgen ................................................................................................32
G. Het internationaal niveau: ................................................................................................................................32
de internationale wet s.l. Verdragen en besluiten van internationale organisaties ............................................32
a. Het internationaal recht ...............................................................................................................................32
b. De bronnen van het internationaal recht .....................................................................................................32
1. Het internationaal verdrag .......................................................................................................................33
2. De rechtsvorming in en door de internationale organisaties ..................................................................33
A. De raad van Europa .............................................................................................................................33
B. De Europese Unie ................................................................................................................................33
1. De verdragen: primair Europees recht ............................................................................................34
2. De besluiten van de Europese instellingen: het secundair Europees recht ....................................34
C. De Benelux ...........................................................................................................................................34
c. De verhoudingen tussen het internationaal recht en het nationaal recht...................................................34
A. Dualistische versus monistische opvatting ..............................................................................................34
B. De oplossing naar Belgisch recht .............................................................................................................35
C. Toepassing op het EU-recht, het EVRM en het Benelux-recht ................................................................35
Europese Unierecht .................................................................................................................................35
Het EVRM .................................................................................................................................................35
Benelux-Recht ..........................................................................................................................................35
5. De verhouding tussen de wetten en de wetsconflicten .......................................................................................36
A. Regels met ongelijke rechtskracht: de hogere wet gaat voor op de lagere wet ..............................................36
a. Toezicht in het kader van een contentieux over het objectief recht ...........................................................36
b. Toezicht in het kader van een contentieux over subjectieve rechten en verplichtingen ............................37
1. De verhouding wet -decreet – ordonnantie ⬄ internationaal recht ......................................................37
2
, a. geen georganiseerd objectief contentieux ..........................................................................................37
b. een subjectief contentieux dient door elke Belgische rechter te worden uitgevoerd........................37
2. De verhouding wet – decreet – ordonnantie ⬄ grondwet .....................................................................37
a. objectief contentieux ...........................................................................................................................38
b. Subjectief contentieux .........................................................................................................................38
3. De verhouding besluit ⬄ hogere rechtsregel .........................................................................................38
a. RvS, afdeling Bestuursrechtspraak is belast met het objectief contentieux .......................................38
b. Elke rechter is verplicht om subjectief contentieux te controleren ....................................................38
B. Regels met gelijke rechtskracht uitgaande van verschillende wetgevers: bevoegd gaat voor op onbevoegd38
C. Regels met gelijke rechtskracht uitgaande van dezelfde wetgever: de latere wet gaat voor op de vroegere 39
a. De opheffing, wijziging of aanvulling van wetten.........................................................................................39
b. De werking van de wet in de tijd en de regeling van de intertemporele wetsconflicten ............................39
1. in beginsel heeft iedere wet onmiddellijke werking .......................................................................39
2. eerbiedigende werking: kan bij overgangsrecht bepalen dat de oude wet nog van kracht blijft: .40
3. De terugwerkende kracht zorgt dat wet rechtsgevolgen heeft voor feiten van voor de
bekendmaking .....................................................................................................................................40
c. Verbod van terugwerkende kracht is een algemeen rechtsbeginsel, wetgever kan afwijken ....................41
d. De interpretatieve wet .................................................................................................................................41
D. Regels uitgaande van wetgevers uit verschillende staten: ..............................................................................42
het internationaal privaatrecht.............................................................................................................................42
ii. De rechtspraak: bedeling van het recht in geval van conflict ....................................................................................43
1. Wat is rechtspraak? ...............................................................................................................................................43
A. Rechtspraak: rechtstoepassing of rechtsvorming ............................................................................................43
a. Rechtspraak = rechtstoepassing ...................................................................................................................43
b. Rechtspraak = rechtsvorming .......................................................................................................................43
1. Vaststelling van de feiten .........................................................................................................................44
2. Vaststelling van de toepasselijke rechtsnorm..........................................................................................44
a) Elke wet behoeft interpretatie ............................................................................................................44
Grammaticale methode ......................................................................................................................45
Wetshistorische methode ...................................................................................................................45
Teologische methode ..........................................................................................................................45
Systematische methode ......................................................................................................................45
Analogische methode ..........................................................................................................................45
b) Soms houdt de wet een “open norm” in .............................................................................................46
c) Leemten en antinomieën in het recht .................................................................................................46
B. De relatieve, “gemaskeerde” en gevaarlijke autonomie van de rechter .........................................................46
a. De relatieve autonomie van de rechter........................................................................................................46
b. Een “gemaskeerde” autonomie ...................................................................................................................46
c. Een gevaarlijke autonomie? – Het gevaar voor een “gouvernement de juges” ..........................................47
2. Rechtspraak als bron van recht .............................................................................................................................47
A. Rechtspraak als een gezaghebbende bron van recht. ......................................................................................47
a. Rechtersrecht................................................................................................................................................47
b. Vaste rechtspraak .........................................................................................................................................48
c. Gezaghebbende rechtspraak en de belangrijke rol van het Hof van Cassatie .............................................48
Besluit ...............................................................................................................................................................48
B. Rechtspraak als bindende bron van recht ........................................................................................................48
3. Beginselen van behoorlijke rechtsbedeling ..........................................................................................................49
A. Verbod van eigenrichting..................................................................................................................................49
B. Toegang tot de bij wet ingestelde rechter........................................................................................................49
C. Openbare behandeling van de zaak .................................................................................................................49
a. Externe openbaarheid ..................................................................................................................................49
b. Interne openbaarheid ...................................................................................................................................50
D. Onafhankelijkheid van de rechter ....................................................................................................................50
Functionele onafhankelijkheid: ...........................................................................................................50
Institutionele onafhenkelijkheid: ........................................................................................................50
3
, Hoge Raad van Justitie ........................................................................................................................51
E. Onpartijdigheid van de rechter .........................................................................................................................51
F. Accusatoire of inquisitoire rechtspleging..........................................................................................................52
Accusatoir .....................................................................................................................................................52
Inquisitoir .....................................................................................................................................................53
G. “Wapengelijkheid”............................................................................................................................................53
H. (Niet-)kosteloosheid van de rechtspraak .........................................................................................................53
I. De verplichting om recht te spreken .................................................................................................................54
J. Afdoening binnen een redelijke termijn ............................................................................................................54
K. Motivering van de uitspraak .............................................................................................................................54
L. Gezag van de rechterlijke uitspraak ..................................................................................................................55
M. Rechtsmiddelen ...............................................................................................................................................55
a. Een beginsel van “dubbele aanleg”? ............................................................................................................55
b. Gewone rechtsmiddelen ..............................................................................................................................56
Hoger beroep ...............................................................................................................................................56
Verzet ...........................................................................................................................................................56
c. Buitengewone rechtsmiddelen .....................................................................................................................56
Voorziening in cassatie .................................................................................................................................56
Herroeping van gewijsde..............................................................................................................................56
N. De uitvoering van de rechterlijk uitspraak .......................................................................................................57
dwangsom ...........................................................................................................................................57
O. Aansprakelijkheid voor foutieve rechtspraak ..................................................................................................57
ANCA-zaak ...........................................................................................................................................57
Eerste arrest ........................................................................................................................................57
Tweede arrest......................................................................................................................................57
4. De rechterlijke organiastie ....................................................................................................................................58
A. De internationale rechtscolleges ......................................................................................................................58
Subjectief contentieux ......................................................................................................................................58
1. De rechterlijke macht ...................................................................................................................................58
1. Het vredegerecht......................................................................................................................................59
2. De politierechtbank ..................................................................................................................................59
3. Rechtbank in eerste aanleg ......................................................................................................................60
a) Burgerlijke rechtbank...........................................................................................................................60
b) Familie- en jeugdrechtbank .................................................................................................................60
c) Correctionele rechtbank ......................................................................................................................60
d) De strafuitvoeringsrechtbank ..............................................................................................................61
4. De rechtbank van koophandel .................................................................................................................61
5. Arbeidsrechtbank .....................................................................................................................................61
6. Arrondissementsrechtbank ......................................................................................................................62
7. Hof van Assisen ........................................................................................................................................62
8. Hoven van beroep ....................................................................................................................................62
9. Arbeidshoven ...........................................................................................................................................62
10. Hof van Cassatie .....................................................................................................................................63
2. Administratieve rechtscolleges ....................................................................................................................63
3. De semi-private rechtsbedeling ....................................................................................................................64
A. Arbitrage ..................................................................................................................................................64
1. er moet een arbitrageovereenkomst gesloten zijn .........................................................................64
2. Het geschil moet vatbaar zijn voor dading ......................................................................................64
3. Oneven aantal scheidslieden ...........................................................................................................64
4. Rechtsregels die de partijen van toepassing maken .......................................................................64
5. Alleen hoger beroep als partijen het voorzien ................................................................................64
6. Pas uitvoerbaar als rechtbank van eerste aanleg ze uitvoerbaar heeft verklaard .........................64
B. Bemiddeling .............................................................................................................................................64
Objectief contentieux .......................................................................................................................................64
1. Het Grondwettelijk Hof ............................................................................................................................65
2. Raad van State ..........................................................................................................................................65
4
, B. Het Rechtscollege van de Benelux: het BENELUX-GERECHTSHOF ...................................................................66
C. Rechtscolleges van de Europese Unie ..............................................................................................................66
a. Hof van Justitie..............................................................................................................................................66
1. Constitutioneel hof...................................................................................................................................66
2. Hoogste rechter in de Europese rechtsorde ............................................................................................66
3. Beroepsrechter .........................................................................................................................................66
b. Het Gerecht ..................................................................................................................................................66
c. Gerecht voor ambtenarenzaken ...................................................................................................................67
D. Europees Hof voor de rechten van de mens ....................................................................................................67
E. Het Rechtscollege van de Verenigde Naties .....................................................................................................68
Internationaal gerechtshof ...............................................................................................................................68
Internationaal Strafgerechtshof .......................................................................................................................68
iii. Rechtsleer ..................................................................................................................................................................68
1. Wat is rechtsleer? ..................................................................................................................................................68
2. Rechtsleer als een rechtsbron ...............................................................................................................................68
3. De rechtsleer in het positief recht .........................................................................................................................68
iv. Gewoonte ..................................................................................................................................................................69
1. wat is een gewoonte? ...........................................................................................................................................69
2. De geschiedenis van de gewoonte als oudste rechtsbron ....................................................................................69
3. De gewoonte in het belgisch positief recht: de verhouding tussen een gewoonte en de wet ...........................69
A. De gewoonte in de wet.....................................................................................................................................69
B. De gewoonte secundum legem (volgens de wet) ............................................................................................69
Algemeen gebruik ........................................................................................................................................70
Plaatselijk gebruik ........................................................................................................................................70
sectorieel gebruik .........................................................................................................................................70
C. De gewoonte praeter legem (naast de wet) .....................................................................................................70
D. De gewoonte contra legem (tegen de wet) .....................................................................................................70
v. Algemene rechtsbeginselen .......................................................................................................................................71
1. Wat zijn “algemene rechtsbeginselen”? ...............................................................................................................71
Aan de staat..................................................................................................................................................71
Aan de wetgever ..........................................................................................................................................71
Aan de rechter ..............................................................................................................................................71
Aan het bestuur ............................................................................................................................................72
Aan de burger ...............................................................................................................................................72
2. De algemene rechtsbeginselen als rechtsbron .....................................................................................................72
3. Algemene rechtsbeginselen in het Belgisch positief recht ...................................................................................73
A. Algemene rechtsbeginselen in de wetgeving ...................................................................................................73
B. Algemene rechtsbeginselen secundum legem (volgens de wet) .....................................................................73
C. Algemene rechtsbeginselen praeter legem (naast de wet)..............................................................................73
D. Algemene rechtsbeginselen contra legem (tegen de wet) ..............................................................................74
vi. Billijkheid ...................................................................................................................................................................74
1. Wat is billijkheid? ..................................................................................................................................................74
2. Billijkheid als bron van recht .................................................................................................................................74
3. De billijkheid in Belgisch positief recht..................................................................................................................75
A. De billijkheid in de wet .....................................................................................................................................75
B. De billijkheid secundum legem (volgens de wet) .............................................................................................75
C. Billijkheid praeter legem (naast de wet) ...........................................................................................................75
D. De billijkheid contra legem (tegen de wet) ......................................................................................................75
Deel 2. Het subjectief recht ................................................................................................................................. 76
I. Begrip “Subjectief recht” .............................................................................................................................................76
1. Het rechtssubject...................................................................................................................................................76
A. Natuurlijke personen ........................................................................................................................................76
a. Alle mensen ..................................................................................................................................................76
5
, b. Vanaf hun geboorte en reeds daarvoor .......................................................................................................77
c. Tot aan hun dood ..........................................................................................................................................77
B. Andere natuurlijke wezens dragers van subjectieve rechten? .........................................................................77
C. Rechtspersonen ................................................................................................................................................77
a. Wettelijkheidsbeginsel .................................................................................................................................77
b. Privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersonen .............................................................................77
Publiekrechtelijke rechtspersonen ..............................................................................................................77
Privaatrechtelijke rechtspersonen ...............................................................................................................77
1. Vennootschappen ................................................................................................................................78
2. Verenigingen zonder winstoogmerk....................................................................................................78
3. Stichtingen ...........................................................................................................................................78
c. Specialiteitsbeginsel ......................................................................................................................................78
d. Publiciteitsbeginsel .......................................................................................................................................78
D. Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid ..........................................................................................78
a. Rechtsbekwaamheid .....................................................................................................................................78
b. Handelingsbekwaamheid .............................................................................................................................79
2. Rechtsobject ..........................................................................................................................................................79
II. Soorten subjectieve rechten .......................................................................................................................................79
1. Een rechtstheoretische duiding ........................................................................................................................79
2. Een positiefrechtelijke analyse .........................................................................................................................80
A. Persoonlijkheidsrechten ...............................................................................................................................80
a. Het leven en de lichamelijke integriteit ...................................................................................................80
b. De persoonlijke integriteit .......................................................................................................................80
c. De relationele en seksuele integriteit ......................................................................................................80
B. De vrijheidsrechten ......................................................................................................................................80
a. De fysieke vrijheidsrechten ......................................................................................................................81
b. De geestelijke vrijheidsrechten ................................................................................................................81
c. De sociale vrijheidsrechten.......................................................................................................................81
d. De economische vrijheidsrechten ............................................................................................................81
C. Gezins- en familiale rechten .........................................................................................................................81
D. Vermogensrechten s.s. .....................................................................................................................................81
a. Zakelijke rechten ...........................................................................................................................................81
b. Vorderingsrechten ........................................................................................................................................82
c. Intellectuele rechten .....................................................................................................................................82
E. Sociale rechten ..................................................................................................................................................82
a. Op het humanitaire vlak ...............................................................................................................................83
b. Op het economische vlak .............................................................................................................................83
c. Op het culturele vlak .....................................................................................................................................83
F. Politieke rechten s.s. .........................................................................................................................................83
III. Het leven van subjectieve rechten ............................................................................................................................83
1. Het ontstaan van subjectieve rechten en verplichtingen .....................................................................................83
A. Gebeurtenissen of loutere feiten .....................................................................................................................83
B. Feitelijke handelingen .......................................................................................................................................84
c. Rechtshandelingen ............................................................................................................................................84
a. De overeenkomst: een autonome of een van de wet afgeleide bron van rechten en verplichtingen? ......84
b. Wilsautonomie in het kader van de wet. .....................................................................................................84
Het beginsel van wilsautonomie en de contractvrijheid .............................................................................84
Beperkingen van de wilsautonomie en van de contractvrijheid .................................................................85
1. wetten van openbare orde en goede zeden .......................................................................................85
2. Goede zeden is dwingend recht ..........................................................................................................85
3. Wetten van dwingend recht die noch openbare orde, noch goede zeden raken ..............................86
Benoemde en onbenoemde contracten ......................................................................................................86
c. Het consensualisme in het kader van de wet. ..............................................................................................87
Het beginsel van consensualisme ................................................................................................................87
De beperkingen van het consensualisme: de plechtige en zakelijke overeenkomsten ..............................87
6
, 2. Uitoefenen van subjectieve rechten en verplichtingen ........................................................................................87
a. Verbod om de wettelijke beperkingen aan het subjectief te overtreden ........................................................87
B. Verbod om het subjectief recht te misbruiken .................................................................................................87
3. Tenietgaan van subjectieve rechten .....................................................................................................................88
A. Overlijden..........................................................................................................................................................88
B. Vervallenverklaring ...........................................................................................................................................88
C. Uitoefening van het recht .................................................................................................................................88
D. Afstand van het recht .......................................................................................................................................88
E. Rechtsverwerking ..............................................................................................................................................89
F. Verjaring ............................................................................................................................................................89
Deel 3: De studie van het recht ........................................................................................................................... 89
I. De rechtsdogmatiek ....................................................................................................................................................89
1. Indeling in rechtstakken ........................................................................................................................................89
2. Publiekrecht en privaatrecht .................................................................................................................................91
A. Privaatrecht.......................................................................................................................................................91
1. Burgerlijk recht .............................................................................................................................................91
Bepaling ...................................................................................................................................................91
Bronnen ...................................................................................................................................................91
Beginselen ................................................................................................................................................91
2. Handels- en economisch recht .....................................................................................................................92
3. Sociaal recht: arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht ...............................................................................92
Arbeidsrecht .................................................................................................................................................92
Bepaling ...................................................................................................................................................92
Bronnen ...................................................................................................................................................92
Beginselen ................................................................................................................................................93
Sociaal zekerheidsrecht ................................................................................................................................93
B. Publiekrecht ......................................................................................................................................................93
1. Staatsrecht of grondwettelijk recht..............................................................................................................93
Bepaling ...................................................................................................................................................93
Bronnen ...................................................................................................................................................95
Beginselen ................................................................................................................................................95
2. Bestuursrecht................................................................................................................................................95
3. Strafrecht en strafvordering .........................................................................................................................95
Strafrecht ......................................................................................................................................................95
Bepaling ...................................................................................................................................................95
Het begrip straf....................................................................................................................................96
De verantwoording van de strafbaarstelling .......................................................................................96
De verantwoording van de straf..........................................................................................................97
Bronnen ...................................................................................................................................................97
Beginselen ................................................................................................................................................97
Strafprocesrecht ...........................................................................................................................................98
bepaling....................................................................................................................................................98
Bronnen ...................................................................................................................................................98
Beginselen en krachtlijnen .......................................................................................................................98
7
,Het recht is voor de samenleving wat zuurstof voor de mens is
Vb. mensen zouden niet in het verkeer durven komen als er geen verkeersrecht was; verkeersregels, keuring
van de auto, verplichte verzekering, politie, …
Vb. huur van een kot; contractrecht, vrederechter, …
↳ pas besef van de noodzakelijkheid als het er niet meer zou zijn
Zonder 'recht' heerst het recht van de sterkste → niet recht van de sterkste maar de sterkte van het recht
BRONNEN EN BEGINSELEN VAN HET RECHT
• Rechten = meervoud → twee rechtstelsels: Het overheidsrecht (Romeinse recht) & Canonieke recht (van
rooms katholieke kerk)
o Vroeger opleiding tot 'doctor in de beide rechten'
• Recht definiëren is even moeilijk als andere cultuuruitingen definiëren
o Kant: "Noch immer suchen die Juristen eine Definition zu ihren Begriffen von Recht"
o Recht overstijgt definities, heeft vele gedaanten
• 2 betekenissen in het recht:
o "dat recht heb je niet, het recht verbiedt je dat"
Objectief recht HET recht, geheel van regels dat in de samenleving geldt
en dat de subjectieve rechten van de burger vastlegt
Subjectief recht Mijn of jouw recht om iets te doen of niet te doen
DEEL 1. HET OBJECTIEF RECHT
I. HET BEGRIP OBJECTIEF RECHT
1. HET DOEL VAN HET RECHT: ORDENING IN HET SAMENLEVEN VAN MENSEN
• Recht streeft ordening in de samenleving van mensen na. Waar mensen samen leven, is er recht nodig.
• Nodig omdat belangen van mensen vaak tegenstrijdig zijn & de goederen op de wereld schaars zijn
(vluchtelingencrisis: plaats, eten, werk etc., strijd om de markten, …)
• Hierdoor: mens wolf voor de mens → “grillige toestanden” → Hobbes schreef Leviathan (1651)
• Tot hogere geroepen, maar gedreven door lagere passies: eerzucht, ambitie en eigenbelang
• ⤷ elkaars concurrenten → conflicten → recht nodig
• Mens moet zelf leven leiden ≠ instincten → behoefte aan ordening, onzekere brengt hem in de war
• Recht ≈ leiding geven: recht, droit, diritto, derecho, right “directum” = leiding.
➪ recht wil samenleving ordenen
In elke ordening zijn twee componenten nodig: rechtszekerheid en rechtvaardigheid
8
,A. RECHT EN RECHTSZEKERHEID
“Er kan slechts zekerheid zijn door het recht als er zekerheid is over het recht”
• Recht moet duidelijk zijn → gedrag afstemmen, weten welke onze rechten en plichten zijn
• Weten dat:
o conflicten door een rechter op de grond van het recht zullen worden beslecht
o naleving van uitspraak kan worden afgedwongen
o de overheid zich houdt aan het recht
• Rechtszekerheid = beginsel van de rechtsstaat (staat gebonden door het recht)
• Als recht ordening wil bieden, moet er rechtszekerheid zijn
= wezenselement van het recht
• Rechtszekerheid hangt samen met de vorm van het recht, niet de inhoud
• Er moet duidelijkheid zijn over:
o Bevoegdheid om regels te maken
o Toepassingsgebied van rechtsregels
o Verhouding van regels tot mekaar
o Bevoegdheid om rechtsregels toe te passen en naleving te verzekeren
⤷ recht heeft zwaardmacht
Rechtszekerheid alleen is nog geen recht
B. RECHT EN RECHTVAARDIGHEID
• Ordening voor en van mensen → rechtszeker & rechtvaardig
• Romeinen: recht = ius:
o iubere: bevel, gebod
o justus: rechtvaardigheid
⤷ recht is de kunst van het goede en het billijke
⤷ recht is wat rechtvaardig is
Twee types van rechtvaardigheid:
- Verdelende (distributieve): rechten en plichten verdelen, rekening houdend met waarde, capaciteiten
en verdiensten van iedereen.
- Vergeldende: komt na verdelende; gaat verstoring van de oorspronkelijke regeling rechtzetten. Dit
gebeurt zonder naar de waarde, capaciteiten of verdiensten van mensen te kijken.
Publiek recht ≈ verdelende rechtvaardigheid (belastingen, sociale voorzieningen, etc.)
Privaatrecht ≈ vergeldende rechtvaardigheid (contractuele en extra-contractuele aansprakelijkheid)
Ordening die recht brengt moet
- Vrijheid van de mens eerbiedigen, autonomie erkennen
- Gelijkheid van de mens accepteren, de vrijheid van de één moet kunnen bestaan met de vrijheid van
de ander
In de ordening die recht aanbrengt wordt er dus een evenwicht gezocht tussen vrijheid en de beperking van
de vrijheid, om meer gelijkheid te creëren.
9
, Rechtsfilosofen die inhoudelijke aspecten vereisen om van recht te spreken, zijn rechtsfilosofen die in
natuurlijke traditie staan.
2. HET RECHT ALS MIDDEL: RECHTSREGELS, HUN TOEPASSING EN HANDHAVING
• Middel om zekere en rechtvaardige ordening te brengen.
• Recht wordt slecht zinvol in de mate dat het zijn doel bereikt
• Doel op drie niveaus:
o Het niveau van de rechtsregel
o Het niveau van de rechtspraak
o Het niveau van de rechtshandhaving
→ samenhang maakt rechtssysteem uit
A. DE RECHTSREGEL
a. Wat is een rechtsregel?
= Regels die mensen zeggen hoe ze zicht moeten gedragen ≈ gedragsregels
⤷ geboden of verboden
• Algemene draagwijdte: van toepassing op een onbepaald aantal gevallen; rechten en plichten van burgers
in het algemeen te regelen
• Absolute werking (gelden voor allen die binnen het toepassingsgebied van de wet vallen)
• Gedragsregels met algemene draagwijdte = normen
• Twee functies:
o Hulpmiddel bij construeren van nieuwe normen/wetten
o Controleren of nieuwe wetten conform zijn met de normen
b. Het recht als een geheel van regels
• Het geheel van regels
o Vaak zal regel volstaan en ordening brengen, vaak ook spontaan nageleefd = efficiënt
• Ook bewust of onbewust geschonden
o Over rechten en plichten die regel inhoudt kan discussie ontstaan → recht moet worden
gesproken/toegepast
⤷ Rechtspraak en rechtshandhaving!
B. DE RECHTSPRAAK
• Samenleving heeft nood aan rechters om rechtsregel toe te passen
• Als er geen rechter is om geschillen (burger-overheid of burger-burger) te beslechten, schiet recht te kort
• Toepassen is zelf weer nieuw creëren → rechter heeft ook rechtscheppende functie, naast “rechtsvinding”
C. RECHTSHANDHAVING
• Vaak vrijwillig nageleefd (eigenbelang of belang van samenleving)
• Maar toch afdwingbaar: de rechtsonderhorige mag verplicht worden het recht na te leven
• De Page: geheel van regels: “sous la garantie de la contrainte social”
• Afdwingbaarheid ∽ sancties
10
