HISTORISCHE GRONDSLAGEN: DE OUDSTE SPOREN VAN HET STRAFRECHT
Rechtsarcheologie De materiële sporen van het recht bekijken
Materiële sporen Gerechtsgebouwen, schandpalen, zwaarden, tortuurinstrumenten, …
Rechtsiconografie = het in beeld brengen van het recht / leer van de beelden (interpreteren en gebruiken)
Rechtsiconologie = afbeeldingen waarop recht wordt afgebeeld vraagt zich de bedoeling van het beeld af
Joos de Damhouder • Brugge
• Jurist
• Universiteit Leuven rechten
• 16e eeuw (tijdgenoot van keizer Karel en Filips II)
• Advocaat, griffier strafrechtbank Brugge
In vrije tijd boeken afgeschreven van Gentse Filips Wielant (studeerde rechten in Leuven, vond dat het recht positiever
kon, dus schreef het praktische boek waarin hij een synthese maakt van het positieve recht en het geleerde recht → Daarom
eigegelijk belangrijker was dan de Damhouder (die heeft zijn boek overgeschreven en uitgebracht) dus Damhouder is een
plagiator
• Filips Wielant schreef recht op
• Damhouder neemt teksten over
• Twee boeken: ‘Praktijk’
• Civile (burgerlijk)
• Criminele (strafprocessen)
• Uitleg over hoe een proces verloopt (aangifte, autopsie, openbaar ministerie)
• Geleerde recht hebben ze in gewoner mensentaal omgezet belangrijke rol in het ontstaan van Nederlandse rechtstaal
• Conclusie in het recht = de argumentatie van een partij Wielant en Damhouder haalden het woord uit het Latijn/ uit
die periode
• Damhouder voegde prentjes toe aan de teksten van Wielant maakt hem rechts iconografisch heel interessant
mooi uitgelegd a.d.h.v. schema’s
Gerechtigheidstaferelen = schilderijen, wandtapijten, gravures, fresco’s, reliëfs, … kunstwerken gemaakt in opdracht van de rechtbank (om te hangen
in de zittingszaal, zodat ze met die beelden geconfronteerd worden OF voor raadkamer waar rechters beraadslagen over
vonnis)
De eed zweren historische traditie door de kerk voorgeschreven de eed afleggen = beloven aan god dat je de waarheid spreekt
Rechtsbronnen Bronnen waaruit het recht ontstaan is
Materiële rechtsbronnen Inhoud
,Formele rechtsbronnen (5) Wetgeving – rechtspraak – rechtsleer – gewoonterecht – algemene rechtsbeginselen
Wetgeving Geschreven, geen goede historische bron WANT wordt de regel toegepast? niet iedereen houdt zich aan de regels
Rechtspraak Geschreven, voor uitspraak gaan rechters na wat de waarheid is, Probleem: verschriftelijkingsgraad (wat is er bewaard?
vonnissen werden niet opgeschreven) eeuwenlang werd er recht gesproken maar niet geschreven.
Rechtsleer Alles wat er maar geschreven wordt over het recht, niet altijd betrouwbaar, vb. Joos de Damhouder, probleem: de praktijk of
standpunt van de professor of advocaat die het geschreven heeft? Wat is zijn reden tot schrijven? “Ik weet goed hoe het
is, ik wil ook dat mijn kinderen dit weten.” OF “Moet je eens zien hoe slecht ons systeem is!” (alleen slechte dingen
beschrijven) OF “Moet je eens zien hoe goed ons systeem is!” (alleen goede dingen beschrijven)
Gewoonterecht Ongeschreven
Algemene rechtsbeginselen Ongeschreven
Rechtstoepassingen Getuigenissen, contracten, testamenten, …, veel interessanter dan formele bronnen alleen, niet allemaal betrouwbaar want
als er wet wordt gevonden dan zijn we niet zeker of die werd toegepast + dark number
Alleroudste rechtsteksten Midden-Oosten (Vruchtbare halve maan): Religie (Jeruzalem), Ratio (Athene) en Recht (Rome)v
Schriftstelsel spijkerschrift (Mesopotamië), hiërogliefen (Egypte)
Rechtsteksten vruchtbare halve maan 2000 v.C.
Tekst maakt duidelijk dat strafrecht een beroep doet op God Goddelijke wil is belangrijk punt van legitimatie Waarom
regels toepassen? Omdat God dat wil. Toen waren er regels die nu irrationeel/hard zijn WANT ze waren opgelegd door
godheid
Gevaar voor Hineininterpretierung = met hedendaagse maatstaven het verleden proberen te begrijpen
Max Weber Eind 19e begin 20ste eeuw – grote denker – econoom en filosoof – grondig onderzoek gedaan over de vraag ‘Hoe slaagt een
macht erin zich te legitimeren?’ ‘Waarom aanvaarden onderworpenen de macht?’ ‘Waarom aanvaard de mens dat ze
kunnen worden gestraft door iemand anders?’ Een macht wordt aanvaard/gezag door de onderworpenen/rechtssubjecten
Drie legitimaties van recht en macht 1) Charismatische legitimatie
volgens weber Het gaat uit van iemand met een bepaalde uitstraling. We aanvaarden iets omdat het van iemand komt met charisma.
2) Traditionele legitimatie
‘We hebben het altijd zo gedaan en we blijven het zo doen.’ ‘Aangezien we die macht altijd herkend hebben, blijven we ze
herkennen.’
3) Rationele legitimatie
‘We aanvaarden de macht omdat die macht zich rationeel weet te legitimeren.’ Vandaag is 99,99% van ons recht rationeel
gelegitimeerd.
Codex Hammoerabi Archeologen vonden deze steen/zuil in Susa een dorp in Iran (18 e E v.C.) – staat in Louvre – spijkerschrift – Hammoerabi =
koning (staat voor een troon waar iemand anders opzit, diegene die zit is nog veel groter = Samas de zonnegod, een groot
, rechter van hemel en aarde Samas (rechts) dicteert de wet aan Hammoerabi (charismatisch gelegitimeerd ‘regels
naleven omdat God het zo gezegd heeft’) - Inhoud: De regels gaan over hoe mensen zich moeten verhouden in de
maatschappij. Wat mogen ze wel doen en wat niet? geen religieuze regels
GEEN WETBOEK: Een wetboek zoals we dat vandaag kennen is voor een bepaalde tak van het recht en is een systematisch
en formeel exhaustief geheel van alle wetten van die tak van het recht.
- Systematisch: Er zit een systeem in (orde)
- Formeel: Er moeten voldoende principes inzitten om problemen op te lossen. Je moet het kunnen interpreteren
- Exhaustief: Uitputtend, volledig: alles staat in de wet, het is een volledige regeling
Codex Hammoerabi: telt 282 artikelen en is niet systematisch
Citaten Codex Hammoerabi Oog om oog, tand om tand:
Als een kind zijn vader geslagen heeft, zal men zijn hand afhakken bij de pols.
Als iemand een vrij man een oog uitgestoken heeft, zal men hem ook een oog uitsteken.
Als iemand een been gebroken heeft van een vrij man, zal men hem eveneens een been breken.
beperking eigeninrichting: enkel zoveel schade terug aanbrengen als dat jij geleden hebt (geen echte wraak)
Standenmaatschappij:
Als een metselaar een huis voor iemand gebouwd heeft, en als hij zijn werk niet verstevigd heeft, en als het huis
instort, en als de eigenaar van het huis daarbij gedood wordt, dan zal de metselaar worden omgebracht.
Indien het een slaaf van de eigenaar van het huis is, die de dood vindt door de instorting, dan zal de metselaar de
eigenaar een gelijkwaardige slaaf bezorgen.
minder rechten voor slaaf
HISTORISCHE GRONDSLAGEN: DE VROEGE MIDDELEEUWEN
Oudste juridische bronnen in onze regio Rechtsleer
Julius Caesar beschrijft het recht maar was dit subjectief? Het was natuurlijk een visie door zijn ogen (Romeins). We hebben
geen eigen Germaanse optekeningen. Tacitus schrijft ‘Germania’ over hoe de Germanen samenleven. Tacitus sprak echter
zelf geen Germaans, hij beschreef dus de situatie met Latijnse woorden.
Wetgeving: optekeningen door geromaniseerden/gelatiniseerden (= mensen van de kerk die konden lezen en schrijven)
De Franken hebben een eigen rechtssysteem, maar dat is compleet gewoonterecht. Ze konden nog niet schrijven, ze hebben
nog geen schrift. (Lex Salica) De Romeinen en geleerden (taal (Latijn), en Romeins recht) tekenen het Germaanse
gewoonterecht op. We moeten dit met een korreltje zout nemen!
Lex Salica Oudste optekeningen voor onze regio - Lex = wet + Salica = Salische Franken - geen codex of wet WEL een optekening van
het gewoonterecht
, Val WRR (476) Verdwijnen van:
Centralisatie: bij de Germanen zijn er meerdere kleinere gebieden, geen groot rijk
Bureaucratische administratie: de administratie van ambtenaren valt weg + het idee dat ze een functie uitvoeren in naam
van het rijk
Staat als magistratuur: mensen oefenen macht uit in naam van de staat
Vergaande culturele ontwikkeling: De cultuur gaat een stap achteruit (Grieks denken – Romeins recht – Byzantijns charisma)
Universalisme: In het rijk van de Romeinen was er één centrum. Bij de Germanen is het rijk verbrokkeld, elke koning is baas
in zijn eigen gebied
Christendom: Edict van Milaan in 313: het geloof is vrij, je mag geloven in wat je wilt, geen vervolging
Vroeger: Iedereen moet christen zijn. Vanaf het einde van de 4E is de kerk de bevoorrechte partner van de keizer. De kerk
gaat zich organiseren naar het voordeel van de keizer. De kerk organiseert zich zoals een keizerrijk. vb. majesteitschennis
kerk: ketterij (goddelijke majesteitschennis) doodstraf Het Romeinse rijk valt, maar de paus niet. Hij blijft zich wel
spiegelen aan de Romeinse keizer.
Rol van de kerk Dragers van taal en cultuur: leren lezen en schrijven bij scholen van kerken en kloosters – taal: Latijn
Houder van gronden en machten: gronden in bezit waarop mensen wonen steden ontstaan rond kerken
Recht: canons = wetten binnen de kerk (canoniek recht)
Procederen: officialiteiten = rechtbank van de bisdom + testamenten opstellen
Kerstening: Het bekeren van de mensen naar het katholicisme. Maar in realiteit: de sterke militaire leiders van de Germanen
wilden even machtig zijn als de Romeinse keizer. De kerk kon hen daarbij helpen, ze hadden de kennis nodig. De kerstening is
dus eigenlijk een alliantie, een akkoord tussen de wereldlijke machthebbers en de kerk
Germaans gewoonterecht Men schrijft het gewoonterecht op omdat in het Romeinse recht wetten waren, die veel duidelijker waren, terwijl
gewoonterecht overgeleverd wordt van vader op zoon, en we weten niet goed wat de precieze betekenis daarvan is. Het is
beter dat we geschreven teksten hebben. Overal in Europa wordt het gewoonterecht opgeschreven. Bij ons: Lex Salica = het
opgetekende gewoonte recht door de Salische franken
Ewa = eeuwig: essentie van het gewoonterecht (eeuwige regels: het is altijd
al zo geweest recht waarvan we de indruk hebben dat het al eeuwig meegaat. Het is niet gemaakt, het is meegekregen
van onze (voor)ouders)
Strafrecht bij de Franken Lex Salica = tarievenlijst voor misdrijven (geen wetboek) zeer casuïstiek
Strafrecht is inhoudelijk absoluut geen publiek strafrecht. De hele geschiedenis van het strafrecht is eigenlijk een evolutie
waarbij we van privaat strafrecht (mensen rekenen onder mekaar af) evolueren naar publiek strafrecht (de overheid komt
