Recht samenvatting
DEEL 1: INLEIDING TOT HET STAATSRECHT
Hoofdstuk 1: wat is recht?
1. definitie:
Recht is het geheel van regels die ontworpen zijn door de wetgevende macht met als
doel de orde te handhaven. De reglementering moet afdwingbaar zijn, zodat sancties
kunnen opgelegd worden.
Terugkomende elementen zijn:
- Een geheel van gedragsregels: de juridische regels schrijven een bepaald
gedrag voor. Zij formuleren een bevel of verbod ook al wordt dit niet altijd
nageleefd. Deze rechtsregels hebben een algemene draagwijdte en zijn van
toepassing op iedereen die zich in die bepaalde situatie bevind. Ze zijn ook
meestal abstract geformuleerd.
- Rechtsregels worden opgelegd door het gezag van de gemeenschap: er
zijn verschillende soorten gedragsregels. Rechtsregels onderscheiden zich hiervan
omdat de gehele maatschappij ze tot rechtsnorm heeft gemaakt.
- Doel is de ordening van de maatschappij: via de opgelegde regels wil men de
maatschappij goed laten functioneren zodat iedereen kan samenleven.
- De rechtsregels worden gehandhaafd door het maatschappelijk gezag: in
onze maatschappij zijn er bepaalde overheidsinstellingen die de rechtsregels
moeten uitvoeren (uitvoerende macht) en de overtreding moeten sanctioneren
(rechterlijke macht).
2. Rechtstakken:
Er zijn 2 grote takken: privaat recht (regelt de verhoudingen tussen burgers onderling)
en het publiek recht (regelt de verhoudingen tussen de burger en de staat)
2.1. Privaat recht
Het omvat de volgende takken:
- Het burgerlijk recht:
o Regelt de betrekkingen tussen de burgers onderling
o Terug te vinden in het BW
o Omvat het personenrecht, familierecht, vermogensrecht en het
familiaal vermogensrecht
,- Het handelsrecht:
o Terug te vinden in het wetboek van koophandel
o Specifieke verrichtingen in het economisch leven te regelen
- Het privaatrechterlijk procesrecht:
o Regelt de middelen en procedures die nodig zijn om de naleving van
het privaatrecht te verzekeren
o Hierin staat de inrichting en bevoegdheid van de rechtbanken en
hoe de procedure voor de rechtbanken moet verlopen
2.2. Het publiek recht
Het omvat de volgende takken:
- Grondwettelijk recht/staatsrecht:
o Regelt de staatsinrichting (grondgebied, staatsvorm, uitoefening der
machten)
o De bescherming van burgers tegenover de staat via rechten en
vrijheden (vrijheid van onderwijs, meningsuiting.)
o Geregeld in de grondwet
- Het administratief recht:
o Regelt de organisatie en werking van de uitvoerende macht
o Grondwettelijk recht en administratief recht hebben veel raakpunten
- Het Strafrecht:
o Geeft aan wat een strafbaar feit is en een straf
o Terug te vinden in het strafwetboek/wetten/decreten
- Het Strafproces recht:
o Bepaald hoe misdrijven worden opgespoord, vastgesteld, vervolgd
en bestraft
o Wijkt af van de burgerlijke strafprocedure
- Het Fiscaal recht:
o De overheid heeft financiële middelen nodig om te kunnen werken,
deze worden opgehaald via belastingen
o Wat er belast wordt en in welke mate wordt door het fiscaal recht
bepaald
- Het sociale zekerheidsrecht:
o Wie zonder inkomen zit, kan via dit vangnet toch een inkomen
verkrijgen.
,3. De bronnen van het Belgisch Recht:
Het recht ontstaat in de eerste plaats door de wetgevende macht die de wetten stemt. Er
zijn dan ook uitvoeringsbesluiten om deze in werking te laten treden. Verder kan men
zich baseren om de rechtspraak, de rechtsleer en gewoonten. Deze zijn in dalende vorm
van belangrijkheid.
Boven de Belgische recht staan internationale verdragen en het Europees recht.
- Internationale verdragen
Om de samenwerking met andere landen te vergemakkelijken. Rechten en
plichten van de staten tegenover elkaar of bepaalde onderdanen die van
toepassing zijn. De nationale wetgever moete bepaalde afspraken overnemen in
het nationaal recht.
- Europees recht
Het Europese recht neemt een speciale plaats in in de Belgische rechtsorde.
- Btw is een Europese wet die België heeft overgenomen in de nationale wet.
Op Belgisch vlak hebben we de volgende rechtsbronnen, op chronologische volgorde;
- De grondwet (Belgisch Staatsblad, codex):
Is de hoogste norm. Bepaald de fundamentele regels voor de uitvoering van het
staatsgezag en de verhouding ervan tot de burgers.
Telt 198 artikels.
Kan enkel gewijzigd worden door een speciale procedure => nieuwe
parlementsverkiezingen.
Grondwet is terug te vinden in het Belgische Staatsblad (BS).
- Laatste wijziging in 2006, splitsing Brussel-Halle-Vilvoorde.
- De wetten en decreten:
Wetten gaan uit van het federaal parlement (Kamer, senaat).
Decreten van de gewesten en gemeenschappen. (Vlaams parlement,…)
Wetten en Decreten verschijnen eerst in het BS en worden toegepast vanaf de 10e
dag na publicatie.
- Uitvoeringsbesluiten:
Koninklijke besluiten, ministeriële besluiten, besluiten van de deelregering zijn
uitvoeringsbesluiten, zij voeren de wetten uit.
Examenvraag: De raad van state kan besluiten vernietigen indien zij in strijd zijn
et de wetten of decreten die ze moeten uitvoeren.
Nieuwe uitvoeringsbesluiten verschijnen in BS.
- rechtspraak: = Rechtelijke uitspraken.
Via rechtspraak kan men een oplossing krijgen voor een bepaald probleem. In
principe gebeurt dit door een rechter. Vonnis is alleen van toepassing voor de
betrokken partijen.
De rechtspraak is een bron van recht -> Rechters zijn vrij in hun uitspraken.
, Rechtsleer: (= commentaren bij wetgevingen)
Is het geheel van wetenschappelijke commentaren van rechtsgeleerden bij het
recht. Zowel over systematische rechtsregels , kritiek of interpretaties.
Heeft juridische argumenten die de rechter tot een bepaalde beslissing kan
brengen.
Terug te vinden in gespecialiseerde boeken.
- Gewoonten en gebruiken:
Is een algemeen geldend gebruikt. Iedereen handelt op dezelfde manier omdat
men denkt zo een rechtsplicht na te leven.
o Zijn uitzonderlijk een bron van recht.
4. Draagwijdte van rechtsbronnen
4.1 De gebiedende rechtsregels
Van de gebiedende rechtsregels mag men nooit afwijken.
Er zijn 3 categorieën van gebiedende regels:
1. Regels van de openbare orde
o Ter bescherming van de samenleving
Deze regels vormen de fundamenten van onze samenleving.
Verschillende wetgevingen zullen bepalen wat wel of niet kan. Overtreedt men
deze wetgevingen dan wordt er gesanctioneerd.
o Publiek recht
o Grondwettelijke vrijheden en rechten
o Staat en bekwaamheid van personen
Een contract gesloten tegen de openbare orde, verwacht absolute nietigheid.
Vb. Verbod op moorden, verkoop baby’s, schijnhuwelijk, ruimtelijke ordening.
2. Regels die goede zeden betreffen
o Beschermen van de mensen/lichaam in de samenleving.
Goede zeden is wat onze samenleving als moreel aanvaardbaar aanschouwt.
Bij overtreden volgt er een sanctie.
Een contract gesloten tegen goede zeden, verwacht absolute nietigheid.
Vb. Lichaam verhuren, handel verdovende middelen.
3. Regels van dwingend recht
o Beschermen van zwakkeren in de samenleving.
Regels van dwingend recht zijn gemaakt ter bescherming van de zwakkere
partijen, niet ter bescherming van het algemeen belang.
Contracten hiermee strijdig, kunnen worden aangevochten in de rechtbank.
Vb. Opzegtermijn werknemers, opzegtermijn huurwoningen, ouder kunnen kinderen
niet onterven.
4.2 De aanvullende rechtsregels
Aanvullende recht is er om burgers te helpen. Geen verplichting in de regels te volgen,
maar geven richtlijnen indien er over een bepaald punt niets in een contract is voorzien.
,Hoofdstuk 2: Historische schets
België werd in 1830 onafhankelijk verklaard door het nationaal congres. Dit congres
stelde ook een grondwet op die de fundamentele vrijheden, het beginsel van de scheiding
der machten, de instellingen en de rechtsstaat bevestigt.
Het congres koos voor een grondwettelijke monarchie en voerde een unitaire
parlementaire staat in met drie gezagsniveaus: de centrale staat, de provincies en de
gemeenten. Maar recent in België omgevormd naar een federale staat.
- Rechtsstaat:
België is een rechtsstaat:
o Elke handeling die de overheid stelt moet een basis vinden in een
wet.
o De overheid moet daarbij bepaalde onvervreemdbare en
onaantastbare rechten van de burgers bepalen.
- Democratie:
In België huldigt men het principe van de democratie: het beleid wordt door de
burgers bepaald.
- Monarchie:
De koning is het staatshoofd. In België wordt de koning aangewezen door
erfopvolging. Hij legt wel als koning een grondwettelijke eed af voor het federale
parlement. Kenmerkend voor zijn positie zijn:
o De koning is onschendbaar en onverantwoordelijk
o De koning is onbekwaam om alleen te handelen
o De koning heeft geen persoonlijke macht
- Federale staat:
België is stilaan van een eenheidsstaat (soevereiniteit ligt onverdeeld bij de
centrale overheid) naar een federale staat geëvolueerd. De soevereiniteit in dan
verdeeld over het geheel (= de federatie) en de deelgebieden (= de deelstaten).
o Soevereiniteit = Bevoegdheid van de staat om zelf zijn eigen rechtsorde en
bestuursvorm in te stellen.
België is nu een federale staat met drie cultuurgemeenschap en drie gewesten die
elk een eigen wetgevende bevoegdheid hebben. De federale staat,
gemeenschappen en gewesten staan op gelijke voet, maar zijn bevoegd voor
verschillende domeinen.
In de structuur komen daar juist onder de provincies, met een eigen
provincieraad. Zij staan wel onder het toezicht van hogere overheden. Helemaal
onderaan het bestuursniveau bevinden zich de gemeenten die het dichts bij de
burger staan. Zij staan ook toezicht van de hogere overheden.
,Hoofdstuk 3: beleidsniveaus en bevoegdheidsverdeling
1. Inleiding:
Door opeenvolgende grondwetsherzieningen is België een federale staat geworden.
Er bestaan nu verschillende bestuursniveaus:
o Supranationaal: Europees niveau
o Nevengeschikt: federaal, gemeenschap en gewest
o Ondergeschikt: provincies en gemeenten
2. Het supranationaal niveau:
Dit is vooral het Europees niveau. Op Europees vlak moeten we rekening houden met
verordeningen en richtlijnen in verband met diverse domeinen (zowel landbouw als
economisch verkeer, belastingen, sociaal recht,…) bedoeling is te komen tot één
gemeenschappelijk beleid binnen de Europese Unie.
Verder wordt er op supranationaal niveau gebruik gemaakt van internationale verdragen.
(rechten van de mens, kyoto,…)
3. Nevengeschikt beleidsniveau:
De federale staat België bestaat uit 4 taalgebieden:
o Het Nederlandse taalgebied (Vlaanderen)
o Het Franse taalgebied (Wallonië)
o Het Duitse taalgebied
o Het tweetalig taalgebied (Brussel-Hoofdstad)
Daarvan zijn afgeleid:
- 3 gemeenschappen:
o De Vlaamse Gemeenschap (= het Vlaamse Gewest + Vlamingen en
Nederlandstalige instellingen op het Brussels hoofdstedelijk gewest)
o De Franse Gemeenschap (= het Franse gewest + Franstaligen en het Franse
instellingen op het Brussels hoofdstedelijk gewest)
o De Duitstalige gemeenschap (het Duitse taalgebied)
- 3 gewesten:
o Het Vlaamse gewest
o Het Waalse gewest
o Het Brussels hoofdstedelijk gewest
,Dit leidt tot de volgende nevengeschikte beleidsniveaus, met hun eigen bevoegdheid:
o Het federale niveau: op federaal (nationaal) niveau heeft het federale
parlement met de Koning, de bevoegdheid te beslissen via wetten; het
federaal parlement houdt bovendien de restbevoegdheden.
o Het gemeenschapsniveau: de parlementen van gemeenschappen (via
decreten) zijn bevoegd voor enkele welbepaalde materies die met persoon en
taal hebben te maken
o Het gewestniveau: de parlementen van gewesten nemen (via decreten en
ordonnanties) voor territorium gebonden beleidsdomeinen beslissingen.
(Examen)
Het grondwettelijk hof houdt toezicht op deze bevoegdheidsverdeling die in de grondwet
is vastgelegd. Bij bevoegdsheidsovershrijding kan een overheidsinstantie0020of een
belanghebbend persoon bij het Grondwettelijk Hoof een vordering tot vernietiging van
een wet of decreet/ordonnantie instelling.
4. Ondergeschikt beleidsniveau:
4.1. Provinciaal niveau:
De provincie kan optreden in provinciaal belang en zolang een hogere bevoegdheid
hierover zich nog niet heeft ontfermt. Bv onderwijs op provinciaal niveau, wegennet,
rampenplannen,…
4.2. Gemeentelijk niveau
De gemeente kan optreden in gemeentelijk belang en zolang een hogere bevoegdheid
zich er nog niet heeft over ontfermd. Bv gemeentelijke politie, gemeentelijke wegen,
sportinfrastructuur,…
, Wie is er bevoegd voor
Hoofdstuk 4: Scheiding der machten welk onderdeel?
1. Het begrip scheiding der machten:
De grondwet bepaald voor België een scheiding der machten.
Dit betekend dat de staat wordt bestuurd door drie staatsmachten/organen die
verschillende functies hebben
- Wetgevende macht: koning en parlement
- Uitvoerende macht: koning die voor de uitvoering staatssecretarissen en
ministers aanstelt
- Rechterlijke macht: hoven en rechtbanken
De ene macht kan zich in principe niet mengen met de zaken van de andere. Maar in
werkelijkheid is onderlinge samenwerking toch mogelijk.
2. Scheiding der machten op federaal niveau:
De wetgevende macht wordt uitgeoefend door het federaal parlement (kamer en
senaat) samen met de koning. De beslissingen die zij nemen zijn wetten.
De uitvoerende macht is in handen van de koning samen met de federale regering
aangezien hij onbekwaam is.
De rechterlijke macht bestaat enkel op federaal niveau en wordt uitgeoefend door
de rechtbanken.
3. Scheiding der machten op gemeenschap niveau en gewestelijk niveau:
Op juridisch vlak zijn ze elkaars gelijke. Ze zijn wel bevoegd voor verschillende
domeinen.
3.1. De Vlaamse Gemeenschap:
Is bevoegd voor persoonsgebonden materies in de Vlaamse provincies (Oost-Vlaanderen,
West-Vlaanderen, Antwerpen, Limburg, Vlaams-Brabant)
De wetgevende macht van de Vlaamse Gemeenschap wordt uitgeoefend door het
Vlaamse parlement. Zij bestaat uit rechtstreeks verkozen raadsleden uit het
Vlaamse Gewest en 6 Nederlandstalige van de Brusselse hoofdstedelijke stad. De
beslissingen noemen we decreten.
De uitvoerende macht van de Vlaamse Gemeenschap ligt bij de Vlaamse Regering.
De beslissingen noemen we besluiten van de Vlaamse regering.
Speciaal voor Vlaanderen is dat het Vlaams Parlement en de Vlaamse Regering is dat
ze zowel regeren over Gemeenschap- als gewestmateries. Buiten de 6 gekozenen
van de Brusselse hoofdstad, zij beslissen niet mee over de decreten van het Vlaamse
gewest.
,3.2. De Franse gemeenschap:
Is bevoegd voor persoonsgebonden materies in de Waalse provincies (Luik, Namen,
Henegouwen, Luxemburg, Waals-Brabant). Maar niet de 6 Duitstalige gemeenten.
De wetgevende macht wordt uitgevoerd door het Parlement van de Franse
Gemeenschap. De beslissingen noemen we decreten.
De uitvoerende macht gebeurt door de Regering van de Franse Gemeenschap.
De beslissingen noemen we besluiten van de regering van de Franse
Gemeenschap.
3.3. De Duitstalige Gemeenschap:
Is bevoegd voor persoonsgebonden materies in de 6 Duitstalige gemeenten van de
provincie Luik.
De wetgevende macht wordt uitgeoefend door het Parlement van de Duitstalige
Gemeenschap. De beslissingen noemen we decreten.
De uitvoerende macht gebeurt door de Regering van de Duitstalige gemeenschap.
De beslissingen noemen we besluiten van de Duitstalige Gemeenschap.
3.4. Het Vlaamse gewest:
Vlaamse Gewest komt territoriaal overeen met het Nederland taalgebied.
De wetgevende macht van het Vlaamse gewest wordt uitgeoefend door het Vlaamse
parlement. De beslissingen noemen we decreten.
De uitvoerende macht van het Vlaamse gewest ligt bij de Vlaamse Regering. De
beslissingen noemen we besluiten van de Vlaamse regering.
Dit is idem aan de Vlaamse Gemeenschap!
3.5. Het Brussels hoofdstedelijk Gewest:
Het kreeg zijn bevoegdheid pas na de staatshervorming van 1988-1989. De bevoegdheid
strekt zich uit over 19 gemeenten.
De wetgevende macht ligt bij het parlement van het Brussels hoofdstedelijk
Gewest, dat bestaat uit 75 rechtstreeks verkozen leden voor 5 jaar. De beslissingen
noemen we ordonnanties.
De uitvoerende macht ligt bij de Brussels Hoofdstedelijk Gewestregering. De
beslissingen noemen we besluiten van de Brusselse hoofdstedelijke
gewestregering.
, De bevoegdheden die de gemeenschappen normaalgezien in het tweetalig gebied Brussel
moeten uitoefenen, worden behartigd door de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de
Franstalige Gemeenschapscommissie en de Gemeenschappelijke
gemeenschapscommissie.
3.6. Het Waalse gewest
Waalse Gewest komt territoriaal overeen met het Frans en Duitstalig taalgebied.
De wetgevende macht wordt uitgeoefend door het Waals parlement. De beslissingen
noemen we decreten.
De uitvoerende macht ligt bij de Waalse gewestregering. De beslissingen noemen
we besluiten van de Waalse gewestregering.
