Media: publiek en effecten
Algemene inleiding op het PUBLIEKsdeel.......................................................................... 3
Mediagebruik is (deels) selectief........................................................................................ 3
Media worden gebruikt om behoeften te bevredigen......................................................... 3
Affectgerelateerde behoeften (overkoepelende term).................................................. 3
Informatiegerelateerde behoeften................................................................................ 4
Sociale behoeften.........................................................................................................4
Behoefte aan identiteit - zelfexpressie......................................................................... 5
Psychologische/sociale factoren impact behoeften en (mogelijkheden tot) invulling ervan.
5
Mediagebruik - mediarepertorium...................................................................................... 6
PUBLIEK: leeftijd & mediagebruik........................................................................................7
Cognitieve ontwikkeling (Piaget)........................................................................................ 8
Mediagebruik van kinderen................................................................................................ 9
Mediagebruik van adolescenten.......................................................................................11
Mediagebruik van emerging adults.................................................................................. 14
Mediagebruik van volwassenen....................................................................................... 14
Mediagebruik van ouderen...............................................................................................14
Algemene cijfergegevens: leeftijd en mediagebruik......................................................... 16
Leeftijden in de media...................................................................................................... 16
PUBLIEK: geslacht & mediagebruik...................................................................................18
Mannelijk vs. vrouwelijk....................................................................................................19
Gendersocialisatie............................................................................................................19
Voorstelling van mannen en vrouwen in de media...........................................................20
Voorstelling van mannen en vrouwen in de reclame........................................................24
PUBLIEK: etnische achtergrond & mediagebruik.............................................................35
Inleiding............................................................................................................................ 35
Media en etnische groepen: invalshoeken....................................................................... 36
Rol van media in multiculturele samenleving................................................................... 37
Mediawerkers................................................................................................................... 37
Representatie van etnische groepen................................................................................38
Mediagebruik van etnische groepen................................................................................ 43
TV-gebruik........................................................................................................................ 45
Radiogebruik.................................................................................................................... 46
Nieuwsgebruik..................................................................................................................47
Internetgebruik................................................................................................................. 47
Mediagebruik....................................................................................................................47
PUBLIEK: familie/gezin & mediagebruik............................................................................51
Kenmerken van gezinnen.................................................................................................51
Invalshoeken bij onderzoek naar gezinnen en mediagebruik.......................................... 53
Plaats van media in gezinsterritorium en tijdsindeling......................................................53
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
1
, Invloed van ouders op mediagebruik kinderen.................................................................54
Gezinnen en mediagebruik.............................................................................................. 55
Invloeden kinderen op ouders.......................................................................................... 55
Invloeden van broers en zussen (siblings) op mediagebruik........................................... 55
Effecten van media op gezinsleven: twee visies.............................................................. 55
PUBLIEK: sociale klasse & mediagebruik......................................................................... 57
Inleiding............................................................................................................................ 57
Definitie van “klasse”........................................................................................................ 57
Klasse en levensstijl......................................................................................................... 59
Burgerij of dominante klasse...................................................................................... 59
Kleinburgerij - middenklasse...................................................................................... 60
Arbeiders.................................................................................................................... 61
Klasse en mediagebruik................................................................................................... 62
Sociale mobiliteit.............................................................................................................. 65
Klasse van context........................................................................................................... 66
Voorstelling van klassen in de media............................................................................... 67
Algemene inleiding media-EFFECTEN onderzoek............................................................69
Geschiedenis media-effecten-onderzoek.........................................................................69
Classificatie van media-effecten(onderzoek)................................................................... 69
Inhoud........................................................................................................................ 69
Termijn en duur van effecten...................................................................................... 70
Soorten effecten......................................................................................................... 71
Directe/indirecte effecten............................................................................................74
Niveau van het effect: individueel of maatschappelijk................................................ 75
Bedoeld of onbedoeld effect.......................................................................................75
Richting van het effect................................................................................................ 76
Verklarende mechanismen.........................................................................................76
Methoden van media-effectenonderzoek......................................................................... 77
EFFECTEN: criminaliteit...................................................................................................... 79
EFFECTEN: seksualiteit...................................................................................................... 82
EFFECTEN: gezondheid...................................................................................................... 83
EFFECTEN: schoolprestaties............................................................................................. 84
EFFECTEN: stereotypering................................................................................................. 85
EINDBESCHOUWING: Time to disconnect?......................................................................86
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
2
,Algemene inleiding op het PUBLIEKsdeel
Mediagebruik is (deels) selectief
Selective exposure: We maken als mediagebruiker veel actieve keuzes en we selecteren
wat we zelf willen kijken. (Ga ik tv kijken of niet? Naar welke zender? Naar welk
programma?)
➔ Selective exposure benaderingen:
1) Uses and gratifications
2) Affectgebaseerde theorieën
3) Persoonlijkheidsfactoren
4) Sociologische factoren
Selectieve perceptie/interpretatie: Ookal kijken we naar hetzelfde programma, onze
achtergrond bepaalt onze perceptie.
Sociale context kan impact hebben op mediagebruik. (Je kijkt mee met wat je ouders kijken.)
Algoritmes bepalen ook het mediagebruik. (Je gaat actief TikTok bekijken, maar waar je aan
wordt blootgesteld bepaal je niet zelf.)
Uses and gratifications: mediagebruik heeft z’n functies, we maken hier niet zomaar gebruik
van.
Media worden gebruikt om behoeften te bevredigen
Behoeften: nood aan informatie, nood aan bevestiging van identiteit, nood aan sociale
contacten, nood aan entertainment…
Affectgerelateerde behoeften (overkoepelende term)
Emotie: heel snelle evaluatie die we maken van een bepaalde situatie, gelinkt aan stimuli in
de omgeving, leidt tot bepaalde acties. (blijdschap, angst, kwaadheid, afkeer, verdriet,
opwinding, richting (positieve/negatieve emotie), dominantie)
Links: SAM-schaal (Self-Assessment Manikin)
Rechts: PANAS-schaal (Positive and Negative Affect Scale)
Gevoel: bewust ervaren emotie
Mood: langerdurend, gemoedsgesteldheid op een bepaalde dag (slechtgezind,
goedgezind…)
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
3
, ➔ Wat is de impact van moods op mediagebruik van mensen? Deze theorie gaat ervan
uit dat mensen op basis van hun mood andere mediakeuzes zullen maken.
Individuen zullen negatieve “mood states” proberen te minimaliseren (cfr.
downregulation)... (Vb: Als je verveeld bent, ga je op zoek naar iets dat je kan uitdagen.
Media die op dat moment voor arousal kunnen zorgen zijn dan interessant.)
… en positieve “mood states” proberen te bewaren of te maximaliseren door gebruik
te maken van media(inhouden). (Vb: Goede scores van examens delen met familie en
vrienden, zo wordt de positieve mood sterker gemaakt door de felicitaties.)
Belangrijke kenmerken van media(inhouden):
- Excitatory potential: in welke mate zorgt een media-inhoud voor opwinding/arousal
- Hedonic valence: Positieve of negatieve inhouden? Nieuws = negatieve inhoud.
Mensen die negatieve gevoelens hebben zullen eerder Friends kijken dan het
nieuws.
- Absorbing potential: In welke mate kan je meegesleept worden in een bepaalde
inhoud?
- Semantic affinity of the media content: In welke mate is er een inhoudelijke relatie
tussen wat je in de media ziet en je persoonlijke situatie? (liefdesverdriet - wil je dan
romantische films kijken?)
Experiment: 2 groepen in een andere mood brengen (verveeld/gestresseerd) en vervolgens
kijken welke keuzes ze gaan maken. Welke tv-programma’s kiezen ze? (exciting/relaxing)
Boredom: Wat doet boredom met het mediagebruik? Mensen worden er meer afhankelijk
van (problematisch mediagebruik). Boredom kan een oorzaak zijn van cyberpesten en is
een belangrijke emotie om te bestuderen.
Later onderzoek:
- Mensen willen niet altijd negatieve moods “downreguleren” (bv. het kan soms functioneel
zijn om agressief te blijven).
- Zelfs mensen in een negatieve mood zullen soms naar triestige liedjes luisteren, naar
droevige films kijken… (bv. omdat hun emotieregulatiestijl niet gericht is op ‘avoidance’- je
kan je bv. ook beter gaan voelen als je ziet dat anderen het nog slechter stellen (downward
comparison))
- Mensen zijn niet alleen op zoek naar ‘hedonische’ media-ervaringen (plezier, fun,
entertainment), maar ook naar ‘eudaimonic’ media-ervaringen (zingeving, betekenisvolle
ervaringen…)
Informatiegerelateerde behoeften
“News junkies”
Sociale behoeften
Het nieuws kan ook gebruikt worden om sociale behoeften te vervullen, want het kan je stof
geven om over te discussiëren met anderen.
Voorbeelden:
- Overlijden van Chandler: gevoel van verlies van een vriend.
- Zondagavond samen tv kijken: niet persé voor de inhoud van het programma, maar
voor de gezelligheid
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
4
,Behoefte aan identiteit - zelfexpressie
Behoefte om je sociale identiteit uit te drukken: leeftijd, geslacht, etnische groep, sociale
klasse…
Mensen gaan vaak op zoek naar media-inhouden die die identiteit bevestigen.
Verwijzing naar sociale klasse: deze sociale klasse heeft een invloed op heel ons leven.
Soorten hobbies, soorten voeding, soorten reizen... Ook soort mediagebruik kan uiting zijn
van sociale klasse waartoe je behoort. Hogere klasse: De Standaard, De Tijd...
Opmerking:
- U&G focust vooral op het actief selecteren van inhouden om behoeften te vervullen
(dat doel kan dan gehaald - ‘obtained’ zijn of niet)
- Mensen zullen even actief dingen vermijden om cognitieve redenen (cognitieve
dissonantie) of emotionele redenen (bv. politieke inhoud, nieuws vermijden)
- Daarnaast is er soms ook onvrijwillige blootstelling/vermijding
Psychologische/sociale factoren impact behoeften en
(mogelijkheden tot) invulling ervan
Bv. behoefte aan autonomie: groter bij adolescenten dan bij kinderen ; behoefte aan
gezelschap: groter bij mensen die alleen wonen…
Bv. behoefte aan identiteits/waardenbevestiging: mannen en vrouwen; allochtonen/niet
allochtonen ; jongeren/ouderen; lager- en hoger opgeleiden vinden die in andere soorten
inhouden…
Bv. beperking van mogelijkheden om eigen behoeften in te vullen door sociale context (bv.
moeten “meekijken” met gezin – cfr. “structurele” factoren die mediablootstelling bepalen
Wij gaan kijken naar hoe socio-demografische kenmerken (leeftijd, geslacht, sociale klasse,
etniciteit, gezin) ons mediagebruikspatroon (dat op het eerste gezicht erg ‘individueel’ lijkt)
structureren. Daarnaast bv. ook ‘persoonlijkheid’ als verklarende factor…
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
5
,Mediagebruik - mediarepertorium
Mediagebruik
Soms in “enge” zin gebruikt, verwijzend naar het gebruik van bv. 1 soort medium of
mediuminhoud. Daarom wordt soms ook het woord “media repertoire” gebruikt - verwijzend
naar het geheel van media(inhouden) waarvan een individu regelmatig gebruik maakt.
Wij zullen de term “mediagebruik” ook in deze brede zin gebruiken.
Onderzoek waarbij aan verschillende individuen werd gevraagd hoe hun mediagebruik eruit
zag.
Mediagebruik/repertoires zijn “gestructureerd”.
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
6
,PUBLIEK: leeftijd & mediagebruik
Op welke manier gaat onze leeftijd ons mediagebruik bepalen?
Opdracht: Hoe zag je mediagebruik eruit in de lagere school vs. nu? Zullen kinderen van nu
dezelfde evolutie doorlopen?
Conclusies:
- Leeftijd is sterk structurerende factor van mediagebruik: leeftijd bepaalt hoe ons
mediagebruik eruit ziet.
- Leeftijd is een gemakkelijke indicator voor ontwikkelingen die een persoon doorloopt
(cognitief/psychologisch, sociaal, fysiek/seksueel…)
- Ontwikkelingen gebeuren binnen een specifieke historische/maatschappelijke
context.
Een generatie maakt dezelfde grote gebeurtenissen mee.
Bepaalde series zullen anders bekeken worden afhankelijk van de leeftijd. (bv. Stranger
Things)
=> Mediagebruik kan vanuit ontwikkelingsperspectief verklaard worden door:
- Behoeften en capaciteiten (cognitieve, sociale, seksuele ontwikkeling)
- Mogelijkheden en toegankelijkheid van medium
Leeftijd en mediagebruik
Jongeren Kinderen tot 12 jaar
Sterk bestudeerde groep
Men veronderstelt dat zij een kwetsbare groep vormen (voor negatieve
media-effecten)
Cognitieve ontwikkeling heeft grote invloed op mediagebruik
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
7
, Adolescentie
Turbulente levensperiode gekenmerkt door diverse veranderingen:
cognitieve/sociale en fysieke veranderingen (identiteitsvorming, streven
naar onafhankelijkheid van ouders, toename belang van peer-groep,
imaginary audience, experimenteren, verhoogde interesse voor
seksualiteit, sterke emoties, abstractievermogen
Cognitieve ontwikkeling (Piaget)
1) 0-2 jaar: sensori-motorische fase:
- Nadruk op ontwikkeling motorische vaardigheden (reflexen)
- Aanleren idee van objectpermanentie (rond 8 maanden)
2) 2-7 jaar: pre-operationele fase:
- Perceptuele gebondenheid: veel aandacht voor hoe iets eruit ziet of klinkt
vb. experiment oude vrouw & kat: uiterlijk van oma bepaalt of ze lief is of niet
vb. Monsters Inc.: kinderen zijn bang van het monster (ook al is het
vriendelijk)
- Centratie: aandacht toegespitst op één opvallend kenmerk (bv. hart met
glittertjes)
3) 7-11 jaar: concreet operationele fase:
- Perceptuele gebondenheid: capaciteit om verder te kijken, oog voor
betekenis/relaties/concepten (abstractievermogen groeit)
vb. experiment oude vrouw & kat: kinderen zullen niet afgaan op het uiterlijk,
maar op de handelingen die gesteld worden
vb. Monsters Inc.: kinderen zullen kijken hoe het personage zich gedraagt
(vriendelijk monster)
- Decentratie: kunnen decentreren - rekening houden met verschillende
perceptuele cues / vermogen om perspectief van ander aan te nemen (<>
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
8
, egocentrisme: dingen alleen vanuit eigen perspectief zien)
vb. experiment met glazen
- Abstractievermogen is gegroeid: bv. voorwerpen classificeren, denken nog
makkelijke aan concrete situaties (bv. rekenen adhv blokjes), kind kan nog
niet generaliseren, denken in verhoudingen…
4) > 12 jaar: formeel operationele fase
- Vermogen om te denken vanuit hypothesen, overweg kunnen met situaties
waarin verschillende variabelen tegelijkertijd spelen… = verdere toename van
abstract denken
vb. experiment met staven
=> Algemene cognitieve evoluties (verloopt niet voor alle kinderen op dezelfde snelheid):
- Concreet naar abstract
- Centratie naar decentratie
- Egocentrisme neemt af - vermogen om zich in schoenen van anderen te plaatsen
neemt toe
- Uitbreiding van domeinspecifieke kennis: ervaringen worden opgeslagen, en dienen
als kapstokjes voor nieuwe ervaringen
- Uitbreiding verwerkingscapaciteit
Kapstokjes: informatie over de wereld die je gaandeweg opdoet, nodig om de wereld te
interpreteren. Jonge kinderen hebben nog geen interesse in het nieuws want ze weten niet
wat landen zijn, wat oorlog is etc.
Mediagebruik van kinderen
Baby’s en peuters (0-2 jaar) - Praten tegen de televisie (verbal labeling (vanaf 15
(sensori-motorisch) maanden))
- Nog geen oog voor verhaal in programma (tot 1,5
jaar)
- Weinig besef van verschil tussen TV en realiteit
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
9
, (Wat is de echte realiteit en wat is een beeld dat ik
hiervan zie?)
Beperkt aantal cognitieve vaardigheden ontwikkeld. Felle
kleuren, leuke muziekjes, maar inhoud moet niet te
complex zijn. Korte programma’s (korte aandachtspanne).
Kinderen van 2-5 jaar - Nog steeds veel aandacht voor “televisie”
(pre-operationeel) (audiovisuele inhouden): TV-toestel of tablets
- Aandacht voor verhaallijn, ze beginnen dit te
begrijpen (connecties tussen verschillende scenes)
- Imiteren aspecten van televisie (rijmpjes, liedjes…)
- Tijd nodig om dingen te interpreteren en te
begrijpen: nood aan langzaam tempo en herhaling,
programma’s met vertrouwde context (bv. andere
kleuters), vriendelijke fantasiefiguren zoals
Kabouter Plop
Cognitieve mogelijkheden zijn uitgebreid. Meer kapstokjes,
groter referentiekader. Wat zie ik nu en wat weet ik hier al
over door mijn eerdere ervaringen?
Kinderen van 5-7 jaar - TV-programma’s/AV-inhouden bekijken (via
(pre-operationeel) TV-toestel of andere devices nog erg belangrijk) -
gevolgd door games
- Bredere aandachtsboog
- Verlies van interesse voor educatieve
kinderprogramma’s
- Belangstelling voor actie en geweld (Power
Rangers, Pokémon…)
- Extreme personages: goed vs. kwaad, vrouwelijk
vs. mannelijk
- Geloof dat wat er realistisch uitziet ook echt is, cfr.
magic window perspectief (cartoon of stunts = niet
echt, soapfamilie wél) -> het vormelijke is
belangrijke om te beoordelen of iets realistisch is of
niet
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
10
