Deze allesomvattende samenvatting bevat zowel de leerstof uit de slides en het handboek, als eigen notities uit de hoorcolleges. Met deze samenvatting, slaag je het examen gemakkelijk in de eerste zit!
ALGEMENE BEGINSELEN VAN
HET RECHT
Prof. Dr. Pieter Cannoot
2023 – 2024
1
,Inhoud
Hoofdstuk 1: Recht en Rechtswetenschap .............................................................................................. 9
1.1 Algemene informatie ..................................................................................................................... 9
1.2 Waarom recht ................................................................................................................................ 9
1.3 Wat is recht.................................................................................................................................... 9
1.3.1 Definitie? ................................................................................................................................ 9
1.4 Recht – Rechtvaardigheid – Rechtswetenschap – Rechtspraktijk – Rechtsbedeling ..................... 9
1.4.1 Recht en rechtvaardigheid ...................................................................................................... 9
1.4.2 Professionalisering.................................................................................................................. 9
1.4.3 Werkelijke vs. wettelijke wereld ............................................................................................. 9
1.4.3 Rechtsbedeling ..................................................................................................................... 10
1.5 Publiek- en Privaatrecht .............................................................................................................. 10
Hoofdstuk 2: basisbegrippen en indeling van het recht ........................................................................ 11
2.1 Basisbegrippen ............................................................................................................................ 11
2.1.1 Norm, regel, wet, bevel ........................................................................................................ 11
2.1.2 Objectief en subjectief recht, rechtsobjecten en rechtssubjecten ....................................... 11
2.1.3 Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid .............................................................. 11
2.1.4 Rechtsfeit en rechtshandeling .............................................................................................. 11
2.1.5 “Formeel” en “materieel” recht ........................................................................................... 11
2.1.6 Opgepast voor “valse vrienden” ........................................................................................... 11
Hoofdstuk 3: interne en internationale rechtsorden ............................................................................ 12
3.1 De interne rechtsorden ............................................................................................................... 12
3.1.1 Grondbeginselen .................................................................................................................. 12
3.1.2 Belgische staatsstructuur ..................................................................................................... 12
3.1.3 Bevoegdheidsverdeling ........................................................................................................ 13
3.2 De internationale rechtsorden .................................................................................................... 13
3.2.1 Belgisch buitenlands beleid .................................................................................................. 13
3.2.2 België in Europa .................................................................................................................... 13
3.2.3 België in de wereld ............................................................................................................... 13
Hoofdstuk 4: de formele rechtsbronnen en de hiërarchie der rechtsnormen ...................................... 14
4.1 Enkele principes ........................................................................................................................... 14
4.1.1 Rechtsregels moeten kenbaar zijn ........................................................................................ 14
4.1.2 De verschillende rechtsbronnen en hun onderlinge verhouding ......................................... 14
4.1.3 Werking van de wet in de tijd ............................................................................................... 14
4.1.4 Werking in de ruimte ............................................................................................................ 15
4.2 Het toepassen van de rechtsregels.............................................................................................. 15
2
, 4.2.1 Recht versus feiten: een moment van inductie .................................................................... 15
4.2.2 Recht versus feiten: interpretatie ......................................................................................... 15
4.3 Hiërarchie van de (materiële) wetten.......................................................................................... 16
4.3.1 De internationale en supranationale normen ...................................................................... 16
4.4 De rechtspraak............................................................................................................................. 17
4.4.1 Formele rechtsbronnen ........................................................................................................ 17
4.4.2 Definitie ................................................................................................................................ 17
4.4.3 Rechtspraak als (formele) rechtsbron .................................................................................. 18
4.5 De rechtsleer ............................................................................................................................... 18
4.5.1 Rechtsleer als bron ............................................................................................................... 18
4.6 De gewoonten (en gebruiken) ..................................................................................................... 18
4.6.2 Gewoonte als rechtsbron .............................................................................................. 18
4.6.2 Gebruiken ............................................................................................................................. 18
4.7 De algemene rechtsbeginselen ................................................................................................... 18
Hoofdstuk 5: fundamentele rechten en vrijheden ................................................................................ 19
5.1 Algemeen..................................................................................................................................... 19
5.1.1 Wat zijn mensenrechten? Waar komen mensenrechten vandaan?..................................... 19
5.1.2 Juridische verankering .......................................................................................................... 19
5.1.3 Indeling van de mensenrechten ........................................................................................... 22
5.2 De klassieke vrijheden ................................................................................................................. 23
5.2.1 Vrijheden van de fysieke persoon ........................................................................................ 23
5.2.2 De vrijheid van de geest ....................................................................................................... 24
5.3 De socio-economische rechten ................................................................................................... 27
5.3.1 Recht op onderwijs en vrijheid van onderwijs ..................................................................... 27
5.3.2 Recht op een menswaardig leven......................................................................................... 27
5.4 Het gelijkheidsbeginsel ................................................................................................................ 27
5.4.1 Algemeen.............................................................................................................................. 27
5.4.2 Strafrechtelijke beteugeling en controle op racisme en discriminatie ................................. 29
5.5 Andere fundamentele rechten .................................................................................................... 31
5.5.1 Rechten van het kind ............................................................................................................ 31
5.5.2 Recht op toegang tot de rechter en recht op eerlijk proces................................................. 31
5.5.3 Taalvrijheid ........................................................................................................................... 31
5.5.4 Openbaarheid van bestuur ................................................................................................... 31
Hoofdstuk 6: rechtshandhaving............................................................................................................. 32
6.1 De rechterlijke macht: inleidend ................................................................................................. 32
6.1.1 Rechterlijke macht ................................................................................................................ 32
3
,6.2 De gerechtelijke procedure: inleidend ........................................................................................ 32
6.2.1 de burgerlijke procedure: tijdlijn .......................................................................................... 32
6.3 Beginpunt: het conflict ................................................................................................................ 33
6.4 Stap 1: de ingebrekestelling......................................................................................................... 33
6.4.1 Ingebrekestelling .................................................................................................................. 33
6.4.2 Advocatuur ........................................................................................................................... 34
6.5 Stap 2: de inleiding van de procedure ......................................................................................... 34
6.5.1 Inleiding van de procedure ................................................................................................... 34
6.5.2 Gerechtsdeurwaarders ......................................................................................................... 36
6.5.3 Griffiers en Griffiepersoneel ................................................................................................. 36
6.5.4 Materiële bevoegdheid: de hoven en de rechtbanken ........................................................ 36
6.5.5 Vredegerecht en politierechtbank ........................................................................................ 37
6.5.6 Rechtbank van eerste aanleg ................................................................................................ 38
6.5.7 Ondernemingsrechtbank (vroeger koophandel) .................................................................. 40
6.5.8 Arbeidsrechtbank .......................................................................................................... 40
6.5.9 Arrondissementsrechtbank ........................................................................................... 41
6.5.10 Hof van Beroep .............................................................................................................. 41
6.5.11 Arbeidshof ..................................................................................................................... 41
6.5.12 Hof van Assisen.............................................................................................................. 41
6.5.13 Hof van Cassatie ............................................................................................................ 42
6.5.14 Hof van justitie van de EU.............................................................................................. 42
6.6 Stap 3: de inleidingszitting ........................................................................................................... 44
6.6.1 Inleidingszitting ..................................................................................................................... 44
6.6.2 De magistratuur .................................................................................................................... 45
6.6.3 De magistratuur: openbaar ministerie ................................................................................. 47
6.7 Stap 4: de instaatstelling van de zaak .......................................................................................... 47
6.7.1 Instaatstelling ................................................................................................................ 47
6.7.2 Bewijsrecht .................................................................................................................... 48
6.7.3 Buitengerechtelijke bewijsmiddelen (ntk) ............................................................................ 49
6.7.4 Notaris .................................................................................................................................. 49
6.8 Stap 5: de pleitzitting ................................................................................................................... 49
6.8.1 Pleitzitting ............................................................................................................................. 49
6.8.2 Recht op een eerlijk proces ........................................................................................... 50
6.9 Stap 6: de uitspraak ..................................................................................................................... 50
6.9.1 Uitspraak............................................................................................................................... 50
6.9.2 Principe: gemotiveerde uitspraak......................................................................................... 51
4
, 6.9.3 Recht op een eerlijk proces .................................................................................................. 52
6.9 Stap 7: de betekening en eventuele rechtsmiddelen ............................................................ 52
6.10.1 Gewoon rechtsmiddel: Hoger beroep ................................................................................ 53
6.10.2 Gewoon rechtsmiddel: Verzet ............................................................................................ 54
6.10.3 Buitengewoon rechtsmiddel: Cassatieberoep.................................................................... 54
6.10.4 Buitengewoon rechtsmiddel: Derdenverzet (ntk) .............................................................. 55
6.10.5 Buitengewoon rechtsmiddel: Herroeping van Gewijsde (ntk) ........................................... 55
6.10.6 Buitengewoon rechtsmiddel: Verhaal op de rechter (ntk) ................................................. 55
6.11 Stap 8: de uitvoering van de rechterlijke uitspraak ................................................................... 55
6.11.1 Uitvoering ........................................................................................................................... 55
6.11.2 Justitiehuizen ...................................................................................................................... 56
6.12 Bijzondere procedures............................................................................................................... 56
6.12.1 kortgedingprocedure .......................................................................................................... 56
6.12.2 Procedure zoals in kortgeding ............................................................................................ 56
6.13 Controle op het bestuur: de Raad van State ............................................................................. 57
6.13.1 Rechtsbescherming tegen de uitvoerende macht .............................................................. 57
6.14 Controle op de wetgever: het Grondwettelijk Hof .................................................................... 58
6.15 Controle op de rechterlijke macht: de Hoge Raad voor de Justitie (n.t.k.) ............................... 59
Hoofdstuk 7: personen- en familierecht................................................................................................ 60
7.1 Inleidend ...................................................................................................................................... 60
7.2 De natuurlijke persoon ................................................................................................................ 60
7.3 Horizontale relatie: Ilias leert iemand kennen (zelfgekozen) ...................................................... 60
7.3.1 De feitelijke samenwoning ................................................................................................... 60
7.3.2 De wettelijke samenwoning ................................................................................................. 61
7.3.3 Het huwelijk .......................................................................................................................... 62
7.4 Verticale relatie: Ilias wordt vader (afstamming) ........................................................................ 66
7.4.1 Nationaliteit ................................................................................................................... 66
7.4.2 Naam ............................................................................................................................. 66
7.4.3 De afstamming: wie is juridisch ouder .......................................................................... 67
7.5 Verticale relatie: de vader van Ilias sterf ..................................................................................... 71
7.5.1 Het erfrecht .......................................................................................................................... 71
7.5.2 Voorwaarden om te erven............................................................................................. 71
7.5.3 Wettelijke devolutie (zonder testament) ....................................................................... 72
7.5.4 Eigendomsrecht ............................................................................................................. 74
7.5.5 Vruchtgebruik ................................................................................................................ 75
7.5.6 Testamentaire devolutie (met testament) ..................................................................... 76
5
, 7.6 Horizontale relatie: Ilias gaat scheiden.................................................................................. 78
7.6.1 De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (EOO) ..................................... 78
7.6.2 De echtscheiding op grond van onderlinge toestemming (EOT) ................................... 81
7.6.3 Gevolgen echtscheiding................................................................................................. 82
7.7 Schenking: Ilias schenkt geld aan Saïda ................................................................................. 82
Hoofdstuk 8: verbintenissenrecht ......................................................................................................... 83
8.1 Terminologie .......................................................................................................................... 83
8.2 Soorten verbintenissen................................................................................................................ 83
8.2.1 Ontstaanswijze van verbintenissen ...................................................................................... 83
8.2.2 Het voorwerp van verbintenissen ........................................................................................ 84
8.2.3 Modaliteiten van verbintenissen .......................................................................................... 85
8.3 Verbintenissen uit overeenkomsten (= verbintenis uit een privaatrechtelijke
rechtshandeling) ................................................................................................................................ 86
8.3.1 Grondbeginselen van een overeenkomst en interpretatie................................................... 86
8.3.2 Ontstaan van de overeenkomst ............................................................................................ 87
8.3.3 Voorwaarden ........................................................................................................................ 87
8.3.4 Soorten overeenkomsten ..................................................................................................... 89
8.3.5 Uitvoering van de overeenkomst ......................................................................................... 90
8.3.6 Relativiteit van de overeenkomst ......................................................................................... 90
8.3.7 Sancties bij niet naleving overeenkomst .............................................................................. 91
8.3.8 Beëindigen van de overeenkomst ........................................................................................ 93
8.4 Verbintenissen uit onrechtmatige daad ...................................................................................... 94
8.4.1 Begrippen ...................................................................................................................... 94
8.4.2 De foutaansprakelijkheid van art. 1382 oud BW .................................................................. 95
8.4.2 Samenloop tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid .................. 98
8.5 Einde van verbintenissen....................................................................................................... 99
Hoofdstuk 10: Bijzondere Overeenkomsten........................................................................................ 101
10.1 Algemeen............................................................................................................................. 101
10.2 Koop (en verkoop) ................................................................................................................... 101
10.2.1 Definitie ............................................................................................................................ 101
10.2.2 Verbintenissen van de partijen ......................................................................................... 102
10.2.3 Bijzondere koopovereenkomsten ..................................................................................... 103
10.3 Huur ......................................................................................................................................... 103
10.3.1 Definitie ............................................................................................................................ 103
10.3.2 Verbintenissen van de partijen ......................................................................................... 104
10.3.3 Bijzondere huurovereenkomsten ..................................................................................... 105
6
, 10.4 Aanneming .............................................................................................................................. 107
10.4.1 Begrip: aanneming ........................................................................................................... 107
10.4.2 Verbintenissen van de partijen ......................................................................................... 108
10.4.3 Koop op plan (ntk) ............................................................................................................ 108
10.5 Lening (ntk) .............................................................................................................................. 108
10.6 Burgerlijke zekerheden: borg (ntk) .......................................................................................... 108
10.7 Lastgeving ................................................................................................................................ 108
10.7.1 Definitie ............................................................................................................................ 108
10.7.2 Verbintenissen van de partijen ......................................................................................... 109
10.8 Dading (ntk) ............................................................................................................................. 110
Hoofdstuk 12: Het administratief of bestuursrecht............................................................................. 111
12.1 Het algemeen administratief recht.......................................................................................... 111
12.1.1 Begripsbepaling ................................................................................................................ 111
12.1.2 Bestuurlijke of administratieve overheden ...................................................................... 115
12.1.3 Bronnen van het administratief recht .............................................................................. 116
12.1.4 Het administratief beroep ................................................................................................ 119
12.1.5 Ombudsdienst .................................................................................................................. 121
Hoofdstuk 13: strafrecht...................................................................................................................... 122
13.1 Inleiding: strafrecht in de media.............................................................................................. 122
13.1.1 Aandacht voor strafrecht in de media .............................................................................. 122
13.1.2 Aandacht voor strafrecht in de media vs. realiteit ........................................................... 122
13.2 Algemeen................................................................................................................................. 122
13.2.1 Terminologie ..................................................................................................................... 122
13.2.2 Rol van de overheid .......................................................................................................... 123
13.2.3 Algemene beginselen van het strafrecht .......................................................................... 125
13.2.4 Territoriale toepassing van de strafwet ............................................................................ 127
13.3 Het materieel strafrecht: misdrijven en straffen ..................................................................... 128
13.3.1 Bronnenstructuur materieel strafrecht ............................................................................ 128
13.3.2 Wat is een misdrijf? .......................................................................................................... 129
13.3.3 De indeling van de misdrijven .......................................................................................... 134
13.3.4 De straffen ........................................................................................................................ 135
13.4 Het formeel stafrecht: de strafvordering................................................................................. 138
13.4.1 Strafproces en terminologie ............................................................................................. 138
13.4.2 Bewijs................................................................................................................................ 138
13.4.3 Kennisname van misdrijf en start van vervolging ............................................................. 139
13.4.4 Verloop van een strafprocedure ....................................................................................... 140
7
,13.4.5 De voorlopige hechtenis ................................................................................................... 142
13.4.6 Procedure ten gronde: zitting voor de strafrechtbank ..................................................... 142
13.4.7 Beslag in strafzaken .......................................................................................................... 143
1.3 Wat is recht
1.3.1 Definitie?
• Waarom?
o Juridisch probleem → juridische oplossing
• Werkdefinitie
o Begrippen en normen
▪ Rationeel opgebouwd geheel
▪ Begrippen, normen en instellingen
▪ Met de bedoeling de maatschappij te ordenen door regels
▪ Waaraan van overheidswege sancties kleven
▪ Recht en rechtsregels
• Civil Law vs. Common Law
1.4 Recht – Rechtvaardigheid – Rechtswetenschap – Rechtspraktijk – Rechtsbedeling
1.4.1 Recht en rechtvaardigheid
• In abstracto rechtvaardig, in concreto rechtsgeldig
• Rechtspositivisme = dominante uitgangspunt
1.4.2 Professionalisering
• Uitzonderingen
o Juryleden hof van assisen (lekenjury)
o Arbeids- en handelsgerechten (twee lekenrechters)
o Strafuitvoeringsrechtbank (assessoren met bijzondere kennis)
1.4.3 Werkelijke vs. wettelijke wereld
• Algemene normen interpreteren en toepassen op concrete casussen → verschillende
invloeden
• Recht ≠ puur ratio
9
, 1.4.3 Rechtsbedeling
• Recht hebben vs. krijgen
o Verbod van eigenrichting
• Wat men als juist ervaart, zal men vaker respecteren
• Geen exacte wetenschap
o Hoger beroep
o Gerechtelijke dwalingen
o Variaties
1.5 Publiek- en Privaatrecht
• Privaat: tussen privé-personen
• Publiek: tussen
o OH en OH
o OH en privépersoon
o OH en overheidsrecht
• PPS
• Jurisdictioneel monisme (arbeidsgerechten)
Belang van het onderscheid:
• Bevoegde rechtbanken
o Administratieve en strafrechtbanken = verticaal
o Burgerlijke rechtbanken = horizontaal
• Zelfde begrip met verschillende betekenis
• Typische concepten
• Heuristiek
o Handboeken, wetboeken, …
PRIVAAT PUBLIEK
Vrederechter, Rechtbank van Eerste Aanleg, Hof Raad voor vergunningsbetwistingen, Rvs, GwH
van Beroep, Hof van Cassatie
Concessie = exclusief distributierecht verleend Concessie = van overheidswege ter beschikking
door een private producent, invoerder of stellen aan een particulier van een stuk
hoofdverdeler aan een private onderverdeler openbaar domein voor winstgevende
activiteiten
Goede trouw, billelijkheid, redelijkheid Beginselen van behoorlijk bestuur (burger is
zwakke partij dus fiscaal- en strafrecht moet
altijd zeer strikt geïnterpreteerd worden)
Criteria voor onderscheid:
• Organiek criterium (burgerlijke aansprakelijkheid vs. onroerende voorheffing)
• Geweld- en machtsmonopolie → publiek
o Derdenbindende handelingen (functioneel criterium)
• Nutscriterium (criterium van algemeen belang)
10
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper bestrecommend2. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €12,66. Je zit daarna nergens aan vast.
