Klassieke wijsbegeerte en filosofie
DEEL 1: De klassieke Griekse Wijsbegeerte (7/10/2021-
28/10/2021)
Introductie
Cursus en powerpoint is basisleerstof. Er is een filosofisch vocabularium. Op BB staat er een
link om op te zoeken. Luc van Liederkerke
Schriftelijke, open, essay vragen (2h): Structuur + argumenten + alle elementen uit de les
Tijdsmoment is belangrijk: Adam Smith is geen romein!
Inhoud en Doel
1. Eerste stap is de Griekse beschaving bestuderen. Veel beschavingen bestaan lang voor de
Griekse, maar Griekenland is doorgeefluik om tot de Westerse beschaving te komen. De
Westerse beschaving lijkt volledig gebaseerd op de Romeinen, maar de elite van de
Romeinen waren door en door Grieks. Daarom bestuderen we de Griekse beschaving.
2. Tweede stap is de moderniteit. Moment waarop de Westerse beschaving kantelt. Ander
soort denken en cultuur komt naar boven.
3. Derde stap: onze tijd. We bevinden ons opnieuw in een kantelpunt. (post moderne tijd)
Rol van Griekland (Niet zo belangrijke dia want we gaan het hierna
hebben over Griekenland en haar filosofen)
Eerste stap is de Griekse beschaving bestuderen. Veel beschavingen bestaan lang voor de Griekse,
maar Griekenland is doorgeefluik om tot de Westerse beschaving te komen. De Westerse beschaving
lijkt volledig gebaseerd op de Romeinen, maar de elite van de Romeinen waren door en door Grieks.
Daarom bestuderen we de Griekse beschaving.
Bv foto (engel neemt ziel mee van mens naar de hemel)
*Een naam tussen haakjes in de Powerpoint en tekst moeten gekend zijn. Niet gedetailleerd van
wanneer tot wanneer leefden ze, maar wel in de tijd kunnen plaatsen (Romeinse/ Griekse of recent).
,Klassieke wijsbegeerte en filosofie
Wat is wijsbegeerte?
Wijsbegeerte = filosofie ≠ wetenschap ----------------kenmerken filosofie ↓
- alleen voorlopige vragen
- geen onaantastbare zekerheden of rotsvaste fundamenten
- filosofie = een soort taal = een verhaal over de wereld en welke zingeving deze geeft
- filosofie kijkt vaak in de geschiedenis terug naar andere filosofen om te kijken hoe zij de
wereld interpreteren, … in De wetenschap gaan ze niet kijken naar het verleden wat bv
newton heeft bewezen. Ze gebruiken dat gewoon om verder op te bouwen.
De wijsbegeerte heeft nooit opgehouden zich deze vragen te stellen en heeft er ook geen definitief
antwoord voor klaar. De wijsbegeerte als ondervragende, als kritische activiteit, staat tegenover
meningen en overtuigingen die steunen op autoriteiten.
Nog een kenmerk van wijsbegeerte is dat het een soort verhaal is. Verhalen presenteren de mens
modellen voor het leven: modellen van wat begrenswaardig is, toegankelijk is of niet. Verhalen
zeggen ook wat mensen van je (mogen) verwachten, hoe de wereld in elkaar steekt,.. Wijsbegeerte is
dus zo’n verhaal dat onze ervaring in de wereld organiseert en dat de wereld zelf structureert.
Wijsbegeerte is wel een apart genre verhaal.
Filosofie vs Wetenschap ↓
- De behoefte aan wijsbegeerte verwijst naar de menselijke leefwereld en naar onze
belangstelling voor zinverlening, en die zijn niet te reduceren tot een louter technische
interesse in de onderwerping van de natuur.
Leefwereld = een soort kader waarin een mens leeft hoe denkt bij verschillende situaties,
welk gevoel hij krijgt van de wereld rond hem. (▲PowerPoint: PP1/dia 6)
Let op: wij zitten voor 99% in de leefwereld en maar 1% in de wereld. De wetenschap is maar
een afgeleide structuur van de leefwereld. Het heeft een objectieve hardheid gekregen, maar
dit is een afwijking. Er is duidelijk een interactie tussen deze twee werelden. Dankzij
wetenschap weten we veel meer over onszelf, zonnestelsel, etc. Het is altijd begonnen vanuit
de leefwereld.
Nog een voorbeeld wereld vs leefwereld wetenschappelijke tijd = tijd delen in 24u, 1u =
60min,… vs Beleefde tijd: mijn verjaardag is een speciale tijd.
- Filosofie biedt ons een raster om de werkelijkheid te interpreteren. Wetenschap biedt ons
een raster om de werkelijkheid te verkennen/analyseren/beheersen.
Toepassing: Grindadráp (voorbeeld van filosofische vragen
14 September, 1428 dolfijnen gedood in jaarlijks festival in Faeröer
Bootjes proberen om dolfijnen bij elkaar te drijven, brengen naar
laag water en dan worden ze afgeslacht. Dolfijnen worden
*Een naam tussen haakjes in de Powerpoint en tekst moeten gekend zijn. Niet gedetailleerd van
wanneer tot wanneer leefden ze, maar wel in de tijd kunnen plaatsen (Romeinse/ Griekse of recent).
,Klassieke wijsbegeerte en filosofie
opgegeten, is 10% van hun eetvoorraad . Is dit een probleem? Massaal reactie opgekomen.
Waarom? De wereld zou zeggen van niet, maar vanuit de leefwereld is dit wel een probleem. Dolfijn
wordt verheerlijkt in veel filmen en zitten als symbolisch veld van de dieren. Dolfijnen zijn leuk,
speelse dieren. In België worden er jaarlijks meer dan 300 miljoen dieren geslacht. Niemand
protesteert tegen slachting van kippen, varkens, runderen. Dit heeft alles te maken met dat we ons in
de leefwereld bevinden. Kippen zitten in een ander kader. Gaia probeert kippen ook in onze
leefwereld te halen. Is dit verantwoord? Je komt in de morele ruimte terecht.
Examenvraag kunnen zijn. Wat vindt u van het protest? En wat zegt het over het statuut van
dieren in onze samenleving? Is dit problematisch? Waarom trekken we de lijn niet door?
Stel je hebt een slachthuis, is het van belang wat wij over die dingen denken? Stel Delhaize
leggen stukken dolfijnen in de rekken. Gaia gaat voor de deur van Delhaize gaat, en protest
voeren. Zeer slechte reclame voor Delhaize. Ander voorbeeld: dierenrechten. Onze
leefwereld heeft een enorme invloed op de economie. En deze leefwereld schuift meer en
meer op.
Verklaringsmodellen: Van Magie, Mythologie Filosofie
Vroeger voor wetenschap was er alleen leefwereld. En in die leefwereld van
mensen proberen mensen zaken zoals waarom beweegt de zon. Men gebruikte
hiervoor verklaringsmodellen. Magie, Mythologie en daarna met de komst van
Miletische filosofen deed men aan Filosofie
*Een naam tussen haakjes in de Powerpoint en tekst moeten gekend zijn. Niet gedetailleerd van
wanneer tot wanneer leefden ze, maar wel in de tijd kunnen plaatsen (Romeinse/ Griekse of recent).
, Klassieke wijsbegeerte en filosofie
Magie
Magie is een kennisvorm in oude (en nieuwe) culturen. Magie laat je toe de wereld te
beheersen en is dikwijls verbonden met taboe (rol van objecten als haar, nagels, bloed, lijk,
(zie ook griezelfilm) Het magische object beheerst de wereld (bv voodoo). Objectieve blik
heeft geleerd dat magie niet de invloed kan hebben dan we eerst dachten. De positie van
heksen en tovenaars zijn ondergraven. Dit is groot verschil met de traditionele cultuur.
Mythologie (evolutie)
Griekse cultuur van voor de 6de eeuw was mondelinge cultuur. Mythologie speelde grote
rol. Legendarische verhalen vormen een collectief geheugen waarin alle dingen hun plaats
krijgen. Met deze verhalen willen we onze plaats in de wereld (werkelijkheid) snappen.
Homeros is eerste schriftelijke neerslag hiervan.
Vb uit Hesiodos Theogonia (8ste eeuw BC) : van Gaia naar Ouranos (hemel) en Pontos (zee)
naar Titanen en goden van Olympus. Mythische verhaal om afstamming te bepalen en die
gaat men zoeken bij de goden. ‘De natuur vertoont een zekere regelmaat, dan komt dat
doordat de soevereine god op een dag deze orde aan de andere godheden heeft opgelegd.
Vanaf de 6de eeuw BC (grieken) ontstaat er een andere taal die niet genoeg heeft aan
magische of mythologische verklaringen. Anders dan deze twee alsook anders dan religie.
Men begon zich vragen te stellen en zijn niet meer tevreden de bovenstaande
verklaringsmodellen. En zo ontstaat de filosofie. Men wou het kunnen uitleggen aan andere
mensen. Verhouding tussen religie en filosofie is slecht.
Filosofie
Filosofie begin bij Thales, Anaximandros en Anaximenes, Solon de Miletische filosofen. De
Miletiërs geloven nog wel in goden, maar in hun verklaringsschema's treffen wij geen
bovennatuurlijke wezens meer aan. Deze natuur/de phusis neemt de plaats van de oude
goden in. De overgang van chaos naar orde wordt niet langer, zoals in de mythe, verklaard
door het ingrijpen van persoonlijke goddelijke krachten, maar door een natuurlijk proces, dat
zich op grond van een immanente wetmatigheid ontwikkelt.
Ze vertrekt volgens Plato en Aristoteles vanuit de ‘verwondering’ (to taumadzein); steunt op
een doorbreken van de evidente aanwezigheid in de wereld (bv bij kinderen), filosofie steunt
op vraagtekens plaatsen (veel meer dan op oplossingen geven). Socrates: wijs-begeerte, men
begeert wat men niet bezit. Men moet de wijsheid zien als een gift en geen verworvenheid.
Men bezit dan over een bovenmenselijk weten dat participeert aan goddelijk weten.
Thales (624 - 545 BC)*
Wijsbegeerte onstaat in Ionië (kust Turkije) in relatief onafhankelijke Griekse stadsstaten. Hij zoekt
echt een verklaring voor de wereld en hij ziet constant verandering in die wereld. Hij geloofde niet in
*Een naam tussen haakjes in de Powerpoint en tekst moeten gekend zijn. Niet gedetailleerd van
wanneer tot wanneer leefden ze, maar wel in de tijd kunnen plaatsen (Romeinse/ Griekse of recent).
