CHAPTER 1 – History and perspectives
1. Verschillende perspectieven op criminologie
• International legal perspectives?
• Criminological perspectives
• Social psychological perspectives
• Justice perspectives
• Clinical psychological perspectives
• Critical perspectives
• Narrative perspectives
1.1. Het misdrijf genocide
1947: Primo Levi
o ‘If this a man’, ook wel ‘Survival in Auschwitz’ genoemd
o Zie ook ‘At the minds limits’
o Ervaringen met de Shoah als belangrijk slachtofferonderzoek
1948: Lemkin
o Genocide overeenkomst
o Internationale misdaad/ misdaad tegen de menselijkheid
2. Internationale juridische perspectieven
Waarheidscommissies
o Een waarheidscommissie, meestal Waarheids- en Verzoeningscommissie, is de verzamelnaam voor een van
overheidswege, bijvoorbeeld door het parlement, ingestelde commissie die, vooral in een periode van transitie
(een overgang naar de rechtsstaat), onderzoek doet naar schendingen van mensenrechten uit het verleden en
daarover een publiek rapport uitbrengt.[1] De instelling van zo'n commissie kan gepaard gaan met een
algehele of gedeeltelijke amnestie voor in de onderzoeksperiode begane misdrijven, mits daarvoor in het
openbaar verantwoording wordt afgelegd.
o De meest bekende: Waarheids-en verzoeningscommissie van Zuid-Afrika
Internationale Straftribunalen van Joegoslavië en Rwanda in de jaren negentig
Statuut van Rome 1998
Supranationale slachtofferkunde/criminologie is zeer recent
o meeste werk op dit gebied heeft geen betrekking op slachtofferkunde
Link extra uitleg:
o https://www.theguardian.com/books/2016/may/22/east-west-street-origin-genocide-crimes-against-humanity-
philippe-sands-review
o https://www.law.kuleuven.be/home/eredoctoraat-voor-philippe-sands
2.1. Heeft u het woord slachtofferschap bedacht?
Benjamin Mendelsohn
Roemeense advocaat
1
, Heeft het woord slachtofferschap bedacht
2.2. Hans Von Hentig
Wordt gezien als de grondlegger van de victimologie
Duitse hoogleraar strafrecht
in WO I nog in het Duitse leger had gezeten
Hitler vroeg hem of hij niet een hoge positie in de NSDAP wilde krijgen
o Hij deed het alleen niet
o vluchtte meteen als gevolg hiervan naar de VS
Schreef mede vanwege de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog het boek The
Criminal and His Victim in 1948.
o Boek wordt gezien als het startpunt van de victimologie
o alhoewel het in hoofdstuk ging over de dader.
Victim precipitation
o ‘why in history has everyone always focused on the guy with the big stick, the hero, the activist, to the
neglect of the poor slob who is at the end of the stick, the victim, the passivist – or maybe, the poor slob (in
bandages) isn’t all that much of a passivist victim – maybe he asked for it?’
o Stelde echter wel aan de orde of de studie van criminaliteit niet te eenzijdig was: het ging louter over de
plegers van criminaliteit en verontachtzaamde de rol de slachtoffers speelden.
o Niet zo zeer over de gevolgen van slachtofferschap, zoals een groot deel van de victimologie na hem, of om
de oorzaken in het algemeen, maar over de rol die individuele slachtoffers spelen in de totstandkoming van
criminaliteit
o Deze ‘victim precipitation’ heeft vanuit het oogpunt van slachtoffers positieve kanten: preventie
criminaliteit, uitgaan van slachtoffers hun eigen kracht
MAAR ook negatieve kanten: kan slachtoffers de schuld geven, ‘Ze hebben erom gevraagd?’
o Voorbeelden van positieve en negatieve kanten:
Amir: Patronen bij gedwongen verkrachting (1973): Benadrukte de rol van slachtoffers van
verkrachting bij hun slachtofferschap
Victimologische risicoanalyse: wie loopt het meeste risico om slachtoffer te worden?
Wie is het meeste slachtoffer? De charmante dame rechts is een 75-jarige inwoner van Renkum, ze
bridget graag, woont met haar man in een huis bij de bossen OF haar kleinzoon: studeert sociale
wetenschappen in Utrecht, woont op kamers, gaat drie of vier keer in de week uit.
OF ?
2.3. Andere grote problemen in de criminologische slachtofferkunde
Angst voor misdaad
Impact van slachtofferschap op bestraffing
Herhaaldelijk slachtofferschap
Hoe weten we deze dingen?
o Antwoord: enquêtes over slachtoffers van misdrijven
Wat is het hoofddoel van enquêtes over slachtoffers van misdrijven?
o Antwoord: meet het volume (prevalentie en incidentie) van criminaliteit, inclusief het ‘dark number’
2.4. Beperkingen van officiële statistieken
Dark number
o Niet alle misdaden worden door de politie gemeld of opgespoord
o Niet alle gerapporteerde misdaden worden naar behoren geregistreerd
o Veel misdaden zijn afhankelijk van slachtofferrapporten
2
, o Hoeveel misdaden blijven verborgen/hoeveel slachtoffers van misdrijven zijn er?
Nauwkeurigheid (accuracy)
o Verschillen in/veranderingen in definities
o Afhankelijk van de bereidheid/mogelijkheid om in te schrijven
o Kan worden gemanipuleerd door bv. politie
Moeilijkheden bij het vergelijken tussen landen en het begrijpen van trends
Gebrek aan variabelen voor verder onderzoek
2.5. Alle problemen opgelost?
Welnee….
Veel hangt af van de gestelde vragen
Bijvoorbeeld: de prevalentie van seksueel geweld in België
o Pieters et al 2010: levenslange prevalentie 5,6% vrouwen en 0,8% mannen
o Schapanksy et al 2021: levenslange prevalentie 81% vrouwen en 47% mannen
o Waarom verschil? Schapansky et al gebruiken BSQ: gedragsspecifieke vragen: “heeft iemand je tegen je
wil gekust?/ heeft iemand je tegen je wil uitgekleed?
3. Criminologische perspectieven
Uitgangspunt voor criminologische perspectieven op slachtofferschap
o Hoeveel criminaliteit is er en welke rol spelen slachtoffers in de criminaliteit?
o Grotendeels relatief routinematige vormen van criminaliteit
Een sleutelprobleem:
o Moeilijkheden bij het definiëren van crimineel slachtofferschap (wie mag dit definiëren?)
3.1. Klassieke experimenten in de sociale psychologie
Milgram Gehoorzaamheidsstudie
o Geheugentest met ‘leraar’ en ‘leerling’
o Studie naar gehoorzamen van legitiem gezag
Zimbardo's Stanford-gevangenisexperiment
o Studenten werden willekeurig in twee groepen van twaalf opgesplitst: een gevangenengroep en een
bewakersgroep. Na korte tijd begonnen de studenten zich naar hun rol te gedragen: gevangenen werden
onderdanig en bewakers kwamen in de verleiding om hun macht te misbruiken.
o Studie naar situationisme: de externe situatie bepaalt persoonsgedrag
Sherif's Robbers Cave-experiment
o Fase 1: Beide groepen weten niet van elkaars aanwezigheid af. Ze creëren een groepsgevoel door
gemeenschappelijke waarden en normen.
o Fase 2: Conflictfase: beide groepen leren elkaar kennen en er wordt conflict gecreëerd door competitieve
spellen
o Fase 3: Terug de conflicten doen afnemen (denk aan waterbron stuk en leden van beide kampen komen
helpen)
Zie ook het Bystander-effect van Darley
o het uitblijven van het bieden van hulp door omstanders bij een noodsituatie of een misdrijf.
Geworteld in de wens om de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog te proberen verklaren:
3
, o Het idee van gewone mannen is hier belangrijk: in hoeverre bepalen sociale krachten en rollen uiteindelijk
wie een moordenaar is en wie een slachtoffer?
3.2. Specifieke relevante problemen in de sociale psychologie
Lerner en Simmons (1968): het geloof in een rechtvaardige wereld
Thibaut en Walker (1975): de rol van procedures bij het verkrijgen van rechtvaardige resultaten
Baumeister en collega's (1990): de kloof tussen “daders en slachtoffers”
Haslam (2006): Ontmenselijking
Noor et al (2012): Competitief slachtofferschap
3.3. Baumeister,Stillwell and Wortman (1990)
3.4. ‘The Moralization Gap’ (Baumeister, 1997)
Verschillen in de morele toon
o Dader ziet rechtvaardigingen
o Slachtoffers beschouwen acties als volkomen ongerechtvaardigd
Verschillen in impact
o De dader minimaliseert de omvang, beschouwt de impact als herstelbaar
o Het slachtoffer benadrukt de ernst en de onherstelbare aard van het misdrijf
Verschillen in de rol van de context
o De dader schrijft de gebeurtenis toe aan contextfactoren
o Het slachtoffer schrijft de gebeurtenis toe aan de dader
Verschillen in tijdsbestek
o Dader ziet voorlopers en nasleep beperkt in tijdsbestek
o Verhaal van slachtoffers strekt zich uit door de tijd
3.5. The ‘moralization gap’ (Pinker, 2011)
Verschillen in verhalen vormen een deel van de verklaring voor wraakcycli
Zelfs als de vergelding precies in evenwicht is, zal het verhaal dat niet zijn
Zie ook ‘De mythe van het pure kwaad’: overtreders bekijken via het ‘verhaal van de dader’
Bijvoorbeeld
o ‘The story starts with the event that caused the damage. At that moment I had good cause to do what I
did. Maybe I reacted to a provocation. And likely I reacted like anyone would in that situation. It is a bit
unfair to blame me for what happened. The damage was limited and can be easily repaired. It is time for
us to move on, let sleeping dogs lie.’
o ‘The story begins long before the harmful act, which was just the latest incident in a long history of
mistreatment. The perpetrator’s actions were incoherent, senseless, incomprehensible. Either that or he
was an abnormal sadist, motivated only be a desire to see me suffer, though I was completely innocent.
The harm he did is grievous and irreparable, with effects that will last forever. None of us should ever
forget it.’
o Twee problemen met de studie:
Geen manier om te weten of de deelnemers de waarheid spreken
4