Uitgebreide samenvatting van het handboek "Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden" van Mortelmans (vijfde druk: 2018). Daarnaast is de samenvatting gecombineerd met de slides en notities uit de les (VUB: An Jacobs - academiejaar ). In de samenvatting komen ook enkele voorbeeld examenvragen aan bo...
1. Wat is kwalitatief onderzoek? .................................................................................................................... 6
1.1. De familiefoto (van kwalitatieve methoden .......................................................................................... 6
1.2. Gemeenschappelijke genen in de familie .............................................................................................. 7
5 Kenmerken kwalitatief onderzoek .............................................................................................................. 8
Kenmerk 1: Doel en vraagstelling onderzoek................................................................................................. 9
Kenmerk 2: onderzoeksdeisgn ..................................................................................................................... 10
Kenmerk 3: Dataverzamelingsmethode ....................................................................................................... 10
Kenmerk 4: Analyse...................................................................................................................................... 11
Kenmerk 5: Rapportering ............................................................................................................................. 12
1.3. Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?..................................................................... 12
Kwalitatief onderderzoek vs kwanitatief onderzoek.................................................................................... 14
2. Geschiedenis van het kwalitaief onderzoek .............................................................................................. 14
2.1. Overzicht van de geschiedenis ................................................................................................................... 14
2.2. De klassieke periode (1900-1945).............................................................................................................. 16
2.2.1. Verslagen (Le Play & Malinowki) ........................................................................................................ 16
2.2.1. Verstehen (Weber): Kwalitatieve manier van kijken.......................................................................... 17
2.3. De verdrukking en de kiemen van de vernieuwing (jaren ’50 tot ’70) ...................................................... 20
2.3.1. De geboorte van de focusgroep (Merton & lazerfeld) ....................................................................... 20
2.3.2. De “ontdekking” van de Grounded theory ........................................................................................ 21
2.4. De heropstanding (jaren ’70 en ’80) .......................................................................................................... 24
2.4.1. Cultural studies .................................................................................................................................. 24
2.4.2. Een tijd van nieuwe stromingen en een hernieuwde methodenstrijd............................................... 25
2.5. Het postmodernisme en de consolidatie (jaren ’90) .................................................................................. 25
2.5.1. Het postmodernisme in de sociale wetenschappen .......................................................................... 26
2.5.2. De consolidatie van het kwalitatief onderzoek .................................................................................. 26
2.6. een ‘derde weg’ met mixed methods onderzoeken? ................................................................................. 26
6 posities die onderzoeks mogelijk maakt om zich te positioneren ten aanzien van “de derde weg”
(Samenvatting) ............................................................................................................................................. 27
6 posities die onderzoeks mogelijk maakt om zich te positioneren ten aanzien van “de derde weg” ........ 27
2.7 Op naar een nieuwe paradigma-oorlog?.................................................................................................... 28
Voorbeeld Mixed method approach ............................................................................................................ 29
3. Paradigma’s in het kwalitatief onderzoek ................................................................................................. 29
3.1. De klassieke tweedeling: positivisme of interpretivisme ........................................................................... 29
3.2. Drie paradigma’s (3 centrale wetenschapsconcepten).............................................................................. 30
1. Positivisme .................................................................................................................................................... 31
2. Postpositivisme ............................................................................................................................................. 32
3. Constructivisme (interpretatieve traditie) .................................................................................................... 32
3.1. Het symbolisch interactionisme (Chicago school)................................................................................. 33
3.2. Fenomenologie en sociaal constructivisme .......................................................................................... 34
1
, 3.3. De etnomethodolgie en converstatieanalyse ....................................................................................... 35
4. Kritische theorie en andere benaderingen .................................................................................................... 37
4.1. De kritische theorie ............................................................................................................................... 38
4.2. Feministische benaderingen ................................................................................................................. 38
4.3. poststructuralisme ................................................................................................................................ 39
4.4. Postmodernisme ................................................................................................................................... 39
4. De kwalitatieve probleemformulering ...................................................................................................... 40
4.1. Soort onderzoeksvragen ...................................................................................................................... 41
4.2. Het bepalen van het onderzoeksdoel......................................................................................................... 41
4.2.1. Waarom doe je dit onderzoek? .......................................................................................................... 41
4.2.2. Waarom is dit onderzoek belangrijk? ................................................................................................ 43
4.2.3. Voor wie is het onderzoek bedoeld?.................................................................................................. 44
4.3. De onderzoeksvraag .................................................................................................................................. 46
4.3.1. De eerste aanzet ................................................................................................................................ 46
4.3.2. Het literatuuronderzoek en het conceptueel kader........................................................................... 49
4.4. Het uitschrijven van de probleemstelling................................................................................................... 53
4.4.1. Algemene structuur en inhoud .......................................................................................................... 53
4.4.2. Twee voorbeelden ............................................................................................................................. 53
4.5. Onderzoeksvraag checklist ........................................................................................................................ 53
5. Kwalitatief onderzoek opzetten ................................................................................................................ 55
5.1. Kiezen voor een onderzoeksvorm .............................................................................................................. 55
5.1.1. De kwalitatieve survey ....................................................................................................................... 55
5.1.2. Participerende observatie of de etnografische studie ....................................................................... 56
5.1.3. De casestudy ...................................................................................................................................... 57
5.1.4. Inhoudsanalyse .................................................................................................................................. 58
5.2. De kwalitatieve steekproef .................................................................................................................. 59
5.2.1. De onderzoekspopulatie en het steekproefkader.............................................................................. 60
5.2.2. Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden .............................................................................. 60
5.2.3. De theoretische steekproef................................................................................................................ 64
5.2.4. Omvang van de steekproef ................................................................................................................ 66
5.3. Focusgroepen samenstellen ................................................................................................................ 67
5.3.1. Wie zit er in de focusgroep? ....................................................................................................... 67
5.3.2. Grootte van de groepen ............................................................................................................. 68
5.3.3. Aantal groepen ........................................................................................................................... 68
5.4. De keuze van een onderzoekssetting................................................................................................... 69
5.5. Single case of multiples cases? ............................................................................................................ 70
5.5.1. Single cases ........................................................................................................................................ 70
5.5.2. Multiple cases .................................................................................................................................... 71
5.5.3. Case contaminatie .............................................................................................................................. 71
5.6. Het voorbereiden van veldwerk ........................................................................................................... 72
5.6.1. De steekproefmatrix ................................................................................................................... 72
5.6.2. Het afstemmen van onderzoeksteams ....................................................................................... 72
5.6.3. De pilootstudie ........................................................................................................................... 73
2
,6. Ethiek van het onderzoek ......................................................................................................................... 74
6.1. Het belang van ethiek in onderzoek .......................................................................................................... 74
6.2. Procedurele ethiek (Guillemon en Gillam) ................................................................................................. 74
6.2.1. Geïnformeerde toestemming ............................................................................................................ 75
6.2.2. Bescherming van de privacy............................................................................................................... 75
6.2.3. Breng geen schade toe ....................................................................................................................... 78
6.2.4. Verborgen onderzoek en misleiding .................................................................................................. 79
6.3. Situationele ethiek (Guilleman en Gillam) ................................................................................................. 79
6.4. Relationele ethiek ...................................................................................................................................... 80
8. interviewen .............................................................................................................................................. 81
8.1. Wat is een interview? ................................................................................................................................ 81
8.1.1. Types van interviews .......................................................................................................................... 82
8.1.2. Soorten kwalitatieve interviews......................................................................................................... 82
8.1.2. Kenmerken van het kwalitatief interview .......................................................................................... 83
8.2. De kwalitatieve interviewer ....................................................................................................................... 83
8.3. Het interview voorbereiden ....................................................................................................................... 84
8.3.1. Vragenprotocollen en topiclijsten ...................................................................................................... 84
8.3.2. Soorten vragen in het interview......................................................................................................... 88
8.3.2.2. Vraagvormen ................................................................................................................................... 89
8.3.3. Toestemming krijgen voor het interview ........................................................................................... 90
8.3.4. De ruimtelijke organisatie van een interviewer ................................................................................. 91
8.3.5. Voorbeelden van vragenlijsten .......................................................................................................... 91
8.3.5.1. Een vragenprotocol ......................................................................................................................... 91
8.4. Het interview uitvoeren ............................................................................................................................. 92
8.4.1. De introductie van een interview....................................................................................................... 92
8.4.3. Het evalueren van antwoorden ......................................................................................................... 93
8.4.4. Doorvragen ........................................................................................................................................ 94
8.4.5. Mogelijke valstrikken tijdens het interview ....................................................................................... 96
8.5. Na het interview ........................................................................................................................................ 98
8.5.1. Het samenvattende formulier of het methodologisch verslag .......................................................... 98
8.5.2. Interviewtranscripts ........................................................................................................................... 98
9. Observeren............................................................................................................................................. 100
9.1. Observeren .......................................................................................................................................... 100
9.1.2. Wat observeren? ...................................................................................................................... 102
9.1.3. Fasen bij het observeren .......................................................................................................... 105
9.1.4. Observeren en “thick description” (Clifford geertz) ................................................................. 107
9.1.5. Aandachtspunten bij het observeren ....................................................................................... 107
9.2. Participeren ....................................................................................................................................... 107
9.2.1. Rollen in het onderzoeksproces ....................................................................................................... 108
9.2.2. Toegang krijgen tot een setting ....................................................................................................... 108
9.2.3. De intrede in de setting.................................................................................................................... 109
9.2.4. Het verblijf in de setting ................................................................................................................... 110
9.2.5. Het uittreden.................................................................................................................................... 112
3
, 9.2.6. Problemen bij participerende observaties ....................................................................................... 113
9.3. Veldnota’s ................................................................................................................................................ 114
9.3.1. Uitgestelde registratie...................................................................................................................... 114
9.3.2. Taal en stijl van veldnota’s ............................................................................................................... 115
9.3.3. Soorten veldnota’s ........................................................................................................................... 115
10. Focusgroepen ....................................................................................................................................... 116
Nota’s les ......................................................................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
10.1. Wat is een focusgroep? ......................................................................................................................... 116
10.2. Moderator ............................................................................................................................................. 117
10.3. De focusgroep voorbereiden.................................................................................................................. 117
10.3.1. Soorten vragen voor een focusgroep ............................................................................................. 117
10.3.2. Types van deelnemers ................................................................................................................... 119
10.3.3. Toestemming krijgen voor een focusgroep.................................................................................... 120
10.4. De focusgroep uitvoeren........................................................................................................................ 121
10.4.1 De introductie van het gesprek ....................................................................................................... 121
10.4.2. Moderatortechnieken tijdens het gesprek .................................................................................... 121
10.4.3. De kwestie van invloed en beïnvloeding ........................................................................................ 122
10.4.4. Mogelijke valstrikken tijdens een focusgroep ................................................................................ 124
12. Kwalitatieve analyse ............................................................................................................................. 125
12.1 Benadering in de kwalitatieve analyse ................................................................................................... 125
12.2. Overzicht van de analyse in de grounded theory benadering................................................................ 125
12.2.1. Kernelementen van de Grounded Teory benadering .................................................................... 126
12.2.2. Fasering van de analyse: theorie en praktijk .................................................................................. 127
12.2.3. In snelvaart door heen de methode............................................................................................... 128
12.3. Kwalitatief databeheer .......................................................................................................................... 129
12.4. De eerste kennismaking met het materiaal ........................................................................................... 129
12.5. Analyse- instrumenten doorheen het hele proces ................................................................................. 130
12.5.1. Memo’s .......................................................................................................................................... 130
12.5.2. Grafische voorstellingen ................................................................................................................ 131
12.6. Open coderen ........................................................................................................................................ 131
12.6.1. Wat zijn codes? .............................................................................................................................. 132
12.6.2. Veel of weinig coderen? ................................................................................................................. 132
12.6.3. Zijn er soorten codes? .................................................................................................................... 134
12.6.4. Definitie van het fragment ............................................................................................................. 134
12.6.5. Valstrikken bij het coderen ............................................................................................................ 134
12.6.6. Een beschrijvende matrix aanleggen ............................................................................................. 135
12.6.7. Open coderen checklist .................................................................................................................. 135
12.7. Axiaal coderen ....................................................................................................................................... 135
12.7.1. Axiaal Coderen : een mogelijke werkwijze ..................................................................................... 137
12.7.2. Een codeerschema gebruiken? ...................................................................................................... 139
12.7.3 Hulpmiddelen bij het (axiaal) coderen ............................................................................................ 140
12.8. Selectief coderen.................................................................................................................................... 142
4
, 12.8.1. Een kerncategorie zoeken en uitwerken ........................................................................................ 143
12.8.2. Methoden van selectief coderen ................................................................................................... 145
12.8.3. Relaties controleren ....................................................................................................................... 147
12.9. Focusgroep analyseren .......................................................................................................................... 148
13. Kwaliteitsvereisten bij kwalitatief onderzoek ....................................................................................... 149
13.1. Het debat over “kwaliteit” in kwalitatief onderzoek ............................................................................. 149
13.1.1 Validiteit en betrouwbaarheid in het kwantitatief onderzoek........................................................ 149
13.2. Betrouwbaarheid – afhankelijkheid....................................................................................................... 151
13.3. (Interne) Validiteit – geloofwaardigheid ............................................................................................... 152
13.3.1. Diepgang in de dataverzameling .................................................................................................... 153
13.3.2. Triangulatie .................................................................................................................................... 153
13.3.3. Controle bij respondenten (member check) .................................................................................. 153
13.3.4. Negatieve bewijzen ........................................................................................................................ 154
13.4. Generaliseerbaarheid (externe validiteit) - overdraagbaarheid ............................................................ 154
14.1. Voorafgaande analyses ......................................................................................................................... 155
14.1.1. Stap 1: Publieksanalyse .................................................................................................................. 155
14.1.2. Stap 2: Vormanalyse ...................................................................................................................... 156
14.2. Onderdelen van een publicatie .............................................................................................................. 157
14.2.1. De titel en het abstract .................................................................................................................. 157
14.2.2. De inleiding en de probleemstelling .............................................................................................. 157
14.2.3. Het literatuuroverzicht ................................................................................................................... 157
14.2.4. De methodeparagraaf .................................................................................................................... 157
14.2.5. Het presenteren van de resultaten ................................................................................................ 157
12.2.6. De discussie – sectie ....................................................................................................................... 158
12.2.7. Het besluit ...................................................................................................................................... 158
5
, 1. WAT IS KWALITATIEF ONDERZOEK?
Kernbegrippen uit dit hoofdstuk
Etic perspectief Flexibele methodologie
Emic perspectief Kwalitatief vs. Kwantitatief
Openvraagstelling Verschillende dataverzamelingsmethoden
1.1. DE FAMILIEFOTO (VAN KWALITATIEVE METHODEN
Kwalitatief onderzoek is niet gebonden aan één dataverzamelingsmethode, noch aan één theoretische
invalshoek of discipline. Deze methode heeft verschillende rollen & functies. Daarnaast kun je
kwalitatief onderzoek niet duiden in één definitie.
Wat is kwalitatief onderzoek?
- ‘”Iets zonder cijfers...’
- ‘(...) any type of research that produces findings not arrived at by any statistical procedures or
other means of quantification.’ (Strauss & Corbin, 1998)
• Negatieve definiëring
EXAMENVRAAG: Geef de definitie van kwalitatief onderzoek. (TIP: Slide 5 niet zeggen)
Wat is kwalitatief onderzoek?
Klassieke verklaringen: niet geheel correct/volledig
• Verwijzing naar soort gegevens waarmee men werkt
• Cijfers = kwantitatief
• Niet-cijfermatige; woorden = kwalitatief?
• Verwijzing naar schaal van onderzoek
• Grootschalig en/of “representatief” = kwantitatief
• Kleinschalig = kwalitatief?
• Verwijzing naar welbepaalde technieken van dataverzameling
• Diepte-interviews; focusgroep-interviews; participatieve observaties; analyse van
persoonlijke documenten; etc.
Veronderstelling dat kwalitatief onderzoek niet representatief is ¹ fout! Kwalitatief onderzoek is niet
statistisch representatief maar wél representatief. Daarnaast hoeft een kwalitatief onderzoek niet
noodzakelijk kleinschalig te zijn.
! Niet enkel aanpak, maar WAT
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nklingen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €10,49. Je zit daarna nergens aan vast.
