TRANSCULTURELE HULPVERLENING
1 INLEIDING
1.1PLURIFORME (ETNISCH-CULTUREEL DIVERSE) SAMENLEVING IS DE REALITEIT
Cultuur = prominente marker van diversiteit
Multiculturele samenleving; SL met tal v ≠ (etnisch-culturele) groeperingen die
ieder een eigen culturele achtergrond en leefwijze hebben.
‘multiculturele samenleving’ = etnisch culturele diversiteit
→ sommigen spreken van ‘superdiversiteit’ of ‘hyperdiversiteit’ om de steeds
toenemende diversiteit in de diversiteit aan te duiden
‘De verscheidenheid (diversiteit) van onze samenleving is een gegeven van alle tijden,
maar heeft dus door globalisering en in het bijzonder toenemende migratie een
etnisch-culturele dimensie bij gekregen.’
1.2DE REALITEIT VAN MULTICULTURALITEIT (ETNISCH-CULTURELE DIVERSITEIT) IS EEN
UITDAGING
1.2.1 SAMENLEVINGSPROBLEMEN
De etnisch-cultureel diverse SL, multicultrule SL leidt tot
samenlevingsdebatten
Globalisering brengt fragmentarisering vd SL met zich mee, individualisering vervalt
soms in maatschappelijke verruwing en de multiculturele samenleving omvat meer dan
een verrijking van de nationale eetcultuur en brengt hardnekkige sociale problemen
met zich mee.
1.2.1.1 INDIVIDUALISERING
Wat:
• Met de ontzuiling v BE deed de individualisering vd bevolking zijn intrede
• individu en zijn behoeften staan meer centraal
o Individu w niet meer gezien als onderdeel v grotere gehelen (bv gezin),
maar als op zichzelfstaand wezen
• Culturele oriëntatie waarbij onafhankelijkheid, autonomie en zelfredzaamheid
belangrijker zijn dan groepsloyaliteit
• Lang gezien als kenmerk v westerse SL, maar w steeds meer gezien als
probleem (nadeel 1)
Voordelen:
• autonome, vrije burgers die los v sociale druk eigen keuzes maken en verantw.
nemen
• Individu staat steeds meer centraal en maatschappij bepaalt niet langer hoe men
moet leven
Nadelen:
• Kan in extreme gevallen leiden tot ‘atomisering’ (versplintering) v de
samenleving
• Door individualisering is de invulling van ons leven minder voorspelbaar en
persoonlijker
• Traditionele structuren bieden minder houvast
1
, • Nieuwe geloofssystemen in huiskamers via internet en televisie
o Warm nest van familie en dorpsgemeenschap maakt plaats voor stedelijke
jungle, waarbij gemeenschappelijk leven meer naar achtergrond verdwijnt
!! Individualisering in het westen gaat gepaard met een culturele homogenisering
(cultuur dat homogeen denkt) over zaken als echtscheiding, gelijkheid v mannen en
vrouwen, scheiding v kerk en staat, homoseksualiteit, ongehuwd moederschap,… (zaken
waarover in andere landen de meningen meer verdeeld zijn)
1.2.1.2 MODERNISERING
Wat:
• Vermeerdering/verruiming v sociale leefwerelden: werk, vrije tijd, religie,
virtuele ruimte internet,…
o Leefwereld = geheel van betekenissen dat een individu deelt met andere
• Door modernisering heb je meerdere sociale identiteiten
• In tegenstelling tot premoderne SL:
o Scheiding van privédomein en publieke leven
o Dagelijks leven w opgedeeld in ≠ segmenten met eigen betekenis- en
ervaringswereld: werk, vrije tijd, religie, virtuele ruimtes op het internet...
Moderniseringshypothese; vooronderstelling dat culturen in dezelfde richting
evolueren (van traditioneel naar modern)
1.2.1.3 GLOBALISERING
Wat:
• Globalisering leidt tot homogenisering v de ‘globe’ (= aarde) + benadrukken
van verschillen
o Brengt diversiteit voort
• We zijn 1 ras de mens
Voordelen:
• Kosmopolitisme en wereldburgerschap
o Kosmopolitisme; gevoel van verbondenheid met de mensheid in het
algemeen, dat sterker is dan enig gevoel voor nationale of regionale
identiteit.
o Een dergelijke verbondenheid w ook wel aangemerkt
als wereldburgerschap.
o Kosmopolitisme gaat ervan uit dat culturen aan verandering onderhevig
zijn en elkaar beïnvloeden.
Nadelen:
• Geeft onzekerheid (bij vooral gevestigden) waardoor mensen zingevende
kaders, houvast en geborgenheid zoeken in eigen groep, zich
terugplooien en afsluiten voor de diversiteit (basisbehoefte om controle te
hebben)
• Globalisering heeft ervoor gezorgd dat het proces v migratie en vestiging v
karakter is verandert
o Migranten profileren zich anders ten aanzien van de ontvangende
samenleving; houden meer contact met groepen in het herkomstland
en de wijde diaspora; mede dankzij de nieuwe technologie (internet +
gedaalde transportkosten)
2
* Ontzuiling: wegvallen van naast elkaar bestaande structuren in een SL die duidelijk getekend zijn
door ≠ levensbeschouwelijke groepen binnen een SL
,1.2.1.4 MULTICULTURALISERING
Wat:
• Migratie en diversiteit zijn een vorm v interne globalisering: de wereld dient
zich, met al zijn rijkdom en al zijn problemen, aan binnen de grenzen van onze
samenleving.
• In de multiculturalisering uiten de globalisering en individualisering zich in
specifieke vorm
• Culturele diversiteit = er zijn verschillen die leiden tot groepsprocessen: definities
en indelingen van groepen, optredende stereotyperingen, gevoelde loyaliteiten, proces v
wederzijdse aanpassing waarbij verschillen in posities, waarden, levenswijzen en
machtsverhoudingen een rol spelen
• Etnisch-culturele diversiteit = cultuurverschillen gecomprimeerd in
groepsprocessen
Voordelen:
• ?
Nadelen:
• Culturele diversiteit leidt tot groepsprocessen
• Clash van culturen: sommige migrantengroepen zijn anders gemoderniseerd:
sommigen richten zich op eigen groep en diens normen, stellen hun religie boven de wet
en hanteren andere sociale omgangsnormen
o modernisering in onze SL is dus niet lineair!
• Onbehagen over het samen-leven van verschillende culturele groepen groeit
• Onvrede over multiculturele samenleving: onvermogen of onwil van migranten
om zich aan te passen?
Verharding van het migratie- en integratiedebat
Culturele kwesties meer op de voorgrond
• Idee van ‘botsende beschavingen’ : verschillende beschavingen zouden
verschillende normen en waarden vertegenwoordigen die onmogelijk kunnen
samenleven
Ø Debat over integratie, tolerantie, aanpassing, assimilatie, discriminatie
Multicultureel debat:
De multiculturele Sl doet appèl (oproep) tot bewustwording vd eigen culturele
geschiedenis en de bepaaldheid tot het herdefinieren van ons sociaal, politiek en
cultureel samenlevingsdoel
• Hierbij dienen we ons te positioneren ten aanzien van (cultureel) verschil
Hoe willen we omgaan met elkaars verschillen en hoeveel – en welk verschil kunnen
we of willen we aan?
Debat leidt tot discussies: mensen voelen zich bij deze thema’s aangesproken in
hun diepste ‘zijn’
Leren omgaan met culturele diversiteit is iets wat men op de een of andere manier
moet verwerven of ontwikkelen! We moeten inter/transculturele competenties
ontwikkelen.
• Verzoenen, verenigen, overnemen, bedwingen en vrede stichten. Dat vereist een weloverwogen
aanpak, pedagogische vaardigheden, maar ook een passende wetgeving en adequate instellingen
Amin Maalouf ~ de ontreling vd wereld: Of dit debat nu in alle hevigheid of in bedekte termen, openlijk of
impliciet wordt gevoerd, het zal ons nog lang blijven bezighouden. We moeten niet verwachten dat de
onderlinge spanningen domweg met het verstrijken der jaren zullen verdwijnen. Mensen zijn van nature
niet geneigd om over vooroordelen en antipathieën heen te stappen. De ander accepteren is niet meer of
minder vanzelfsprekend dan hem afwijzen.’
3
* Diaspora: het tussen andersdenkenden verstrooid wonen van leden van een (religieuze, culturele,
etnische...) gemeenschap
, 1.3MEERVOUDIG KIJKEN NAAR VERSCHIL: DIVERSITEITSBENADERING
4-D-Modellen
1. Deficit (gebrek)
2. Difference (verschil)
3. Discrimination (discriminatie)
4. Diversity (diversiteit)
1.3.1 DECIFICITBENADERING (GEBREKMODEL); INHALEN VAN ACHTERSTAND (OUDSTE
MODEL)
• Idee: nieuwkomers /andersculturele cliënten hebben gebreken, missen iets
(hebben waarden en normen van de organisatie niet geïnternaliseerd, begrijpen
omgangsvormen niet, hebben onvoldoende vaardigheden,…)
• Oplossing: nieuwkomers veranderen zodat ze in dominante cultuur in passen en
aan de eisen van organisatie kunnen voldoen
• Activiteiten: vermeende achterstand inhalen door cursussen, voorlichting en
bijscholing
• Kracht: geloof dat mensen kunnen groeien/ontwikkelen
• Kritiek:
o Het begrip ‘achterstand’ werkt stigmatiserend
o Model ziet nieuwkomers als probleemgroep
o Gedrag uit dominante groep niet bevraagd
o De structuur van de organisatie kan leiden tot uitsluiting
(uitsluitingsmechanismen)
1.3.2 DIFFERENTIATIEBENADERING (VERSCHILMODEL); OVERBRUGGEN VAN
CULTUURVERSCHILLEN
• Idee: legt de nadruk niet op een tekort aan vaardigheden bij de ‘anderen’, maar
op de waarde van culturele verschillen (in taal, religie of waarden en normen).
+ Alle culturen zijn in deze visie gelijkwaardig.
• Oplossing: verschillen worden erkend en dienen overbrugd te worden door een
goede interculturele communicatie, cultuurkennis en begrip voor de ander.
• Kracht:
o Intentie van respect voor elkaar
o Het vertrouwen dat spanningen kunnen verminderen door begrip voor de
culturele context van de ander
o De dialoog
• Kritiek:
o het cultuurrelativisme: gebrek aan kritisch inzicht en het ter discussie
stellen van waarden en normen die botsen met de universele rechten van
de mens.
o Te veel nadruk op (culturele) verschillen, leeftijdsverschillen en ≠
socialisatiepatronen leidt tot:
Blindheid van mensen voor de overeenkomsten tussen groepen
Versterkt neiging om ‘Ander’ als afwijkend, als het probleem te zien
Versterkt idee dat eigen manieren normaal zijn; rest abnormaal
o Negeert machtsrelaties: communicatie verbeteren en informeren
verandert de machtsverschillen tussen groepen niet.
1.3.3 DISCRIMINATIEBENADERING; TEGENGAAN VAN UITSLUITING EN PATERNALISME
• Idee: machtsverschillen en dominante groep is het probleem
4
