DEEL 1: PERSONEN EN FAMILIERECHT
H1: DE MENS
AFDELING 1: BESTAAN VAN DE FYSIEKE PERSOON
= alleen personen die bestaan, hebben RPH en zijn drager van rechten en plichten
Bv. erven, ontvangen van schenkingen, de erkenning
Bestaan fysieke persoon begint vanaf geboorte (vanaf levensvatbaarheid) en eindigt met de dood
Begin
1. Het bestaan
= bestaan van de mens als rechtssubject start bij geboorte
RPH wordt slechts toegekend indien:
Het kind levend geboren wordt
Het kind levensvatbaar is
Soms worden er ook al rechten toegekend aan een nog ongeboren vrucht (m.b.t. erven of ontvangen van schenkingen)
MAAR ongeboren kind kan slechts na zijn geboorte aanspraak maken op deze rechten én moet verwerkt zijn vóór
toekenning rechten én moet levend en levensvatbaar geboren worden
! let wel: dit betekent niet dat het kind al RPH zou verkrijgen vóór de geboorte
2. Embryobescherming
Wat met embryo’s?
Nood aan embryobescherming door evolutie medische wetenschap + i.h.k.v. overheidstechnieken (IVF) zijn er
overtallige bevruchtte eicellen noodzaak aan nieuwe beschermingen
Wetten: niet veel aandacht aan besteden (niet in codex)
Onderzoek bij overtallige bevruchtte eicellen mag, maar onder bepaalde voorwaarden:
o Onderzoek op embryo in vitro (bevruchting buiten lichaam) mag
o Verbod op reproductief klonen (voortplanting)
o Verbod op gebruik voor commerciële doeleinden of voor eugenetica
3. Abortus
Abortuswetgeving: we moeten zorg hebben voor ongeboren kind
Pas in 1990 wetgeving ontstaan: ervoor was elke opzettelijke zwangerschapsonderbreking met doel vrucht te
doden strafbaar
Pas vanaf 1990 onder cumulatieve voorwaarden de strafbaarheid weggenomen (art. 350 Sw.):
o Abortus moet op verzoek én met toestemming van de vrouw,
o Door geneesheer in medische omstandigheden gebeuren,
o Gedurende eerste 84 dagen of indien vrouw in noodsituatie verkeert
Abortus kan vanuit verschillende invalshoeken bekeken worden:
- Spontane abortus (of miskraam) VS uitgelokt
- Doel plegen abortus
o Therapeutische redenen: voorzetten kan medisch gevaar met zich meebrengen (dus gezondheid moeder
waarborgen)
Pagina | 1
r
, o Eugenetische redenen: zwaar gehandicapt kind
o Sociale redenen: verkrachting
- Naargelang wie abortus uitvoert: medisch geschoold VS medisch ongeschoold personeel
- Naargelang de vrouw ermee instemde VS niet mee instemde
Recente wetgeving (15 oktober 2018) gaat over vrijwillige abortus: waarom niet strafbaar?
Strafbaarheid hangt af van de al dan niet vrijwilligheid
Principieel strafbaar behalve als er aan bepaald aantal voorwaarden voldaan is
Abortuswet 2018 (art. 2)
De zwangere vrouw mag arts verzoeken om haar zwangerschap af te breken onder de volgende voorwaarden:
- voor het einde van de 12e week na de bevruchting
- onder medisch verantwoorde omstandigheden
- door een arts
- in een instelling voor gezondheidszorg
- vrouw moet schriftelijk bevestigen
- na termijn van 12 weken kan zwangerschap afgebroken worden indien ernstig gevaar voor moeder of
het is een ongeneeslijk ziek kind (5°)
4. Aangifteverplichtingen na de geboorte
Art 55 e.v. BW: geboorte van een kind leidt tot aangifteverplichting
Binnen de 15 dagen na bevalling, door vader of moeder
Akte bevat: dag, uur, plaats, geslacht, voornaam, naam (ook van ouders), woonplaats en
beroep ouders
Einde
Einde van de fysieke persoon, dus ook einde RPH
Problemen enerzijds over de dood en anderzijds over de onzekerheid van het bestaan van een persoon
1. Dood
Wanneer ben je nu dood? aantal juridische problemen:
Juiste vaststelling van het overlijden (! geworden door orgaantransplantatie)
Recht om rustig te sterven VS respect voor het menselijk leven: ondanks we ze nog in
leven kunnen houden
Juridisch statuut van het lijk: geen verhandelbaar goed bv. als kind < 18m overlijdt, is er automatisch autopsie
behalve bij verzet van de ouders
1.1 Vaststelling van het overlijden
Moeilijk: proces dat zich in de tijd kan uitstrekken
Tot nu toe geen enkel wettelijk criterium om ogenblik vast te stellen
bij geboorte: kind is eruit, dus geboren
Eenvoudigste vaststelling: lijk toestand menselijk lichaam na overlijden
Donatie organen: transplantatie: moet bij dood vaststelling door 3 geneesheren die niets met
orgaantransplantatie te maken hebben (Wet 13 juni, art. 11)
Mens is dood bij volledige en definitieve afwezigheid van hersenwerking met inbegrip van de
hersenschors na dergelijke dood soms nog mogelijk om aantal functies in stand te houden
= klinische dood
Pagina | 2
r
,1.2 Recht om rustig te sterven
rekening houden met tegenstrijdige inzichten:
Ingrepen in stervensproces:
1) Onaantastbaarheid van het menselijk leven als 1 van de pijlers van onze maatschappij
= onaantastbaarheid van het sterfbed men aanvaardt het recht om niet gestoord te worden in
stervensproces
! strijdig met persoonlijkheidsrechten: wanneer het stervensproces kunstmatig verlengd wordt
= therapeutische hardnekkigheid (de kaars is zo goed als uit maar je wil hem toch nog een
beetje laten branden, het doel is niet doden, ookal is de dood onvermijdelijk)
2) Een beperkte mate van zelfbeschikking voor het rechtssubject bij de beoordeling van
de levenskwaliteit (vroeger: leven heilig, nu kan dit een reden zijn voor de beëindiging
ervan)
= euthanasie ≠ zelfdoding
= opzettelijk levensbeëindigend handelen op vraag van persoon die geëuthanaseerd
wordt (<-> therapeutische hardnekkigheid)
Wanneer kan je euthanasie plegen?
1. Bij terminale situatie
2. Bij uitzichtloze toestand van constant lijden, zowel fysiek of psychisch, en ongeneselijk zijn
Principieel strafbaar (art. 392-393 SW: strafrechtelijk straf voor doding en doodslag)
o Euthanasie is een misdrijf behalve als je aan bepaalde voorwaarden voldoet
Toegelaten: gevallen (vwd’en) waarbij euthanasie geen misdrijf is (zie art. 3 Euthanasiewet)
o Door een arts
o Vrijwillig en herhaald verzoek vooraf in schriftelijke vorm door meerderjarige
handelingsbekwame persoon of door ontvoogde minderjarige
kan door wilsverklaring door handelingsbekwame persoon toen hij nog bekwaam was om wil te
uiten (is geldig voor onbep. duur) er kunnen ook 1 of meer meerderjarige vertrouwenspersonen de
arts op de hoogte brengen over wil patiënt
o Medische uitzichtloze toestand van aanhoudend en ondragelijk lijden = gevolg van
ongeneselijke ziekte of ongeval
o Alle voorwaarden en procedures moeten nageleefd worden (info, controle, consultatie en
aangifte)
! geen mensenrecht: Europees Hof voor Rechten van de Mens maakte in arrest bekend dat
euthanasie geen erkend mensenrecht is, het EVRM wordt niet geschonden als het land zelfdoding
weigert (bv. Diane Pretty, wou dat haar partner hielp met zelfdoding, maar Britse recht liet dit niet toe en
terecht)
! geen verplichting tot medewerking van arts
Pagina | 3
r
, EXA: Onderscheid meerder- en minderjarigen
- Meerderjarige handelingsbekwame of ontvoogde minderjarige patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze
toestand van aanhoudend en ondragelijk fysiek of psychisch lijden dan niet gelenigd kan worden, en dat het
gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening
- De minderjarige patiënt die oordeelsbekwaam is, zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van
aanhoudend en ondraaglijk fysiek lijden dan niet gelenigd kan worden en dat binnen afzienbare termijn het
overlijden tot gevolg heeft, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte
veroorzaakte aandoening
Minderjarige: beperken tot fysiek lijden en moet binnen termijn overlijden tot gevolg hebben
3) Medisch handelen zonder oogmerk te doden (maar wel met de dood als gevolg)
Verschillende typegevallen:
Het toedienen van pijnbestrijdingsmiddelen zelf indien ze dood tot gevolg kunnen hebben ≠
euthanasie, want pijnbestrijding is doel van deze handeling (niet het doden)
Zinloze/onverantwoorde medische ingrepen: de beslissing ligt bij de geneesheer, die
moet bewijzen dat de ingreep geen uitkomst biedt
! Kunstmatig in leven houden:
o Indien de dood medisch gezien is ingetreden = klinische dood alle activiteiten
horen gestaakt te worden, behalve degene die nodig zijn om het lichaam in tact te
houden voor transplantatie
o Indien de dood niet is ingetreden (bv. bij langdurige comapatiënt) vraag i.v.m. in
leven houden of niet? geen wet rond, men stopt als de behandeling nutteloos
lijkt, soms is er tussenkomst van een rechter
Personen die over vrije wil beschikken, hebben recht om medische (levensreddende- of
verlengende) behandeling te weigeren vanwege religie of omwille van levenskwaliteit
! Ouders maken beslissing voor minderjarige en deze moet worden getoetst bij jeugdrechter
1.3 Rechtsstatuut van het lijk
Ook m.b.t. statuut van het lijk: weinig regelgeving
Het lijk is een res sacra:
o Geen verhandelbaar goed: niet in eco. verkeer brengen (goederenrecht)
o Men moet de wil van de overledene m.b.t. zijn lijk en begrafenis respecteren
Lijkschouwing = autopsie onderzoek door gespecialiseerde geneesheer om bep.
vaststellingen te doen m.b.t. het overlijden
Lijkopening kan gevraagd worden door bv:
o Familie onmiddellijk na overlijden (bv. bij wiegendood)
o In moordonderzoek of op verzoek procureur des Konings (bij verdacht overlijden)
Afstand van lijk: kan je opnemen in wilsbeschikking van de overledene waarin hij
verklaart zijn lichaam af te staan aan geneeskunde of wetenschap
Orgaantransplantatie:
Zie art. 10 e.v. Orgaantransplantatiewet
o WG koos voor positief stelsel na overlijden is iedereen automatisch orgaandonor,
tenzij bij verzet in het bevolkingsregister zwijgen is instaan
Pagina | 4
r
