RECHTEN VAN HET KIND
DEEL 1 – ALGEMENE INLEIDING
ONTWIKKELING KINDBEELD
“wat wil je later worden vroeg de juf, het was in de derde klas, ik keek haar aan, ik wist het niet, ik dacht dat ik
al iets was”
- We zien kinderen en jongeren nog steeds als net-niet mensen of toch niet helemaal hetzelfde als
volwassenen ookal bedoelen we het wel goed.
- In het gedicht zien we dat het kind zelf niet doorhad dat er een verschil was tussen kinderen en
volwassenen.
IEDEREEN MENS
Aanvankelijk geen afzonderlijke kindfase:
- Onverschilligheid: we beginnen in een tijdsvak waar er geen onderscheid gemaakt werd tussen
kinderen en volwassenen, men is zich niet bewust dat kinderen en jongeren andere behoeftes en
bijkomende noden hebben, waardoor we het juridisch kader aan hen zouden moeten aanpassen.
- Hoge kindersterfte (omwille van onverschilligheid?)
- “Ik heb geen kinderen, ik heb meisjes”: we zien vooraal aandacht voor jongens, zij waren meer waard
en waren nuttiger.
- “Vader, moeder zult gij eren”: deze niet noodzakelijke aandacht voor kinderen en jongeren zien we
ook terug in religieuze contexten.
o Bv. 10 geboden: er staat niet in dat je voor uw kinderen moet zorgen.
Op een bepaalde leeftijd wordt je zogezegd plost competent, uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat dit
niet het geval is, maar dat je gradueel competent wordt, dit is een manier van denken die er niet altijd was.
KINDERBESCHERMING
Ontdekking van het kind:
- Afzonderlijke kindfase (meer aandacht binnen wetenschapsdomein)
o Het anders-zijn van kinderen wordt ontdekt (bv. emotioneler dan volwassenen)
o Bewustwording ontwikkelingsstadia
o Nog-niet-mensen = sociale constructie
- Verschillende visies over betekenis
o Moralisten: inherent slecht, kinderen weten nog niet hoe ze zich moeten gedragen, ze
hebben de vaardigheden nog niet geleerd hoe je op een correcte manier deelneemt aan de
maatschappij, je moet hen hier dus van afschermen.
o Romanticisten: inherent goed maar ze zijn nog niet in staat zichzelf te verdedigigen tegen
negatieve invloeden uit de maatschappij waardoor je hen eerst moet opleiden zodat ze geen
slechte volwassene worden.
o Verlichtingsdenken: afscherming
, - Bescherming ‘in het belang’ van het kind?
o Afscherming (wij) vs aanpassing
o Adultocentrisme = volwassene komt centraal te staan in de maatschappij en alles wordt
vormgegeven vanuit die volwassenheid, waardoor kinderen niet kunnen meedraaien en uit
de samenleving verwijderd moeten worden.
▪ Bv. arbeidssector: we kiezen ervoor om die gevaarlijke arbeidsomstandigheden niet
aan te passen aan kinderen, maar gewoonweg kinderen uit de arbeidssector te
verwijderen (= beschermingsgedachte).
o Jeugdmoratorium (kinderen worden uit de maatschappij verwijderd)
Men is zich bewust van het feit dat kinderen anders zijn maar men vindt dat dit aanleiding moet geven tot
bescherming.
Je behandelt ze als net niet mensjes, je ontneemt ze van een aantal rechten (nog niet bekwaam) en die worden
dan in het bakje van de ouders geplaatst (ouderlijk gezag), dit verklaart waarom er vanuit een bepaalde hoek
kritiek komt op dat beschermingsidee (niks mogen en niks kunnen en niemand past zich aan hen aan). Dit is
een uitganspunt dat voor kritiek vatbaar is (vaak heel radicale standpunten: maken vergelijking met de
slavernij, alle rechten afgegeven en gegeven aan de ouders, exact hetzelfde als wat we met slaven deden).
Dit is de periode waarbij men zegt dat men het systeem moet herdenken:
- Materiele rechten: het hebben van rechten
- Formele rechten: de rechten effectief kunnen uitoefenen
- Die materiele rechten heeft iedereen, kinderen en jongeren hebben dezelfde rechten als volwassenen
en zouden zelfs nog bijkomende rechten moeten hebben die specifiek op die kwetsbaarheid ingaan.
o Materiele rechten: uitbreiding
o Formele rechten: debat hoe kunnen kinderen en jongeren die gebruiken? Zijn ze echt niet
competent? (Competentiediscussie).
KINDERRECHTEN
Verandering van perspectief:
- Terugwinnen van de materiële rechten
o Zelfde rechten als volwassenen
o Aangevuld met bijkomende rechten rond kwetsbaarheden
- Competentiediscussie rond formele rechten
o Geldigheid = kinderen en jongeren zijn zogezegd niet in staat om rechten uit te oefenen,
maar diezelfde vraag stel je niet aan een +18 jarige, die misschien ook niet competent is.
Iedereen zit te focussen op het niet kunnen maar die vraag is blijkbaar niet relevant wanneer
het gaat over volwassenen.
o Relevantie = is het echt nodig om ons hier zorgen over te maken, is dat in feite wel nodig?
Een vier jarige peuter gaat niet competent zijn om een huis te kopen maar die gaat dat ook
niet doen.
o Juistheid = nieuwe inzichten die er zijn in die graduele competentie discussie, men zegt altijd
dat kinderen en jongeren niet competent zijn, maar is dat wel zo (baseren op
neurowetenschappelijk onderzoek). Waarom gebruiken wij die leeftijd van 18 jaar? Moeten
we niet naar 24/26 jaar gaan? Ze twijfelen aan de correctheid.
- Verschillende stromingen (zie reader)
o Reformisme
o Radicalisme
o Pragmatisme
, - Huidige rechtspositie
o Rechtsbekwaam maar handelingsonbekwaam
Gedicht Toon Hermans: we kijken toch nog steeds op deze manier naar kinderen en jongeren, ookal proberen
we aandacht te vragen naar het feit dat zij wilsbekwaam kunnen zijn ookal zijn ze heel jong, een twaalfjarige
kan ook beslissingen nemen ookal willen de ouders iets anders, maar het uitgangspunt blijft toch die
handelingsonbekwaamheid.
HUIDIGE RECHTSPOSITIE
HANDELINGSONBEKWAAMHEID
Algemene regel in Belgisch recht = minderjarigen zijn wel rechtsbekwaam maar niet handelingsbekwaam
- Burgerlijk wetboek
- Art. 5.41. Uitzonderingen op de bekwaamheid tot contracteren
- Onbekwaam om contracten aan te gaan zijn:
- 1° minderjarigen;
- 2° krachtens artikel 492/1 van het oud Burgerlijk Wetboek beschermde personen binnen de perken van
de beslissing van de bevoegde vrederechter;
- 3° personen aan wie de wet het aangaan van bepaalde contracten verbiedt.
→ niet naleven van de regel → relatieve nietigheid (initieel was dit absolute nietigheid, elke overeenkomst
gesloten met een minderjarige was dan sowieso nietig, maar we hebben die ontwikkeling doorgemaakt nr
relatieve nietigheid. Deze werd gekoppeld aan de benadeling van de minderjarige: als de minderjarige sterk
benadeeld wordt door de overeenkomst kan deze nietig verklaard worden.
Vroeger stond er in de oude bepaling ook expliciet dat deze nietigheid enkel kon ingeroepen worden door de
midnerjarige en niet door de andere partij, als volwassene kon je hier nooit op terugkomen.
Temperingen in het burgerlijk wetboek:
- Burgerlijk wetboek
- Art. 5.42. Gevolgen van de onbekwaamheid
- Tenzij de wet anders bepaalt, leidt onbekwaamheid om te contracteren tot de relatieve nietigheid.
- Art. 5.43. Benadeling van de minderjarige
- Benadeling is een relatieve nietigheidsgrond ten voordele van de niet-ontvoogde minderjarige, voor
alle soorten van contracten en ten voordele van de ontvoogde minderjarige, voor alle contracten die de
grenzen van zijn bekwaamheid te buiten gaan.
- Benadeling kan niet worden ingeroepen:
- 1° indien zij enkel het gevolg is van een toevallige en onvoorziene gebeurtenis;
- 2° betreffende overeenkomsten in de huwelijksovereenkomst van de minderjarige vervat, wanneer die
zijn aangegaan met de bijstand van zijn ouders, één van hen, of bij ontstentenis daarvan, met de
machtiging van de familierechtbank.
→ we gaan die beperking van die onbekwaamheid opvangen door dat ouderlijk gezag → gezagsco-ouderschap
= we gaan er vanuit dat beide ouders samen beslissingen nemen en akkoord zijn met elkaar (traditioneel), een
derde ter goede trouw mag dit dan ook vermoeden, tenzij er duidelijk wordt aangegeven dat een van beide
ouders het echt niet eens is maar dat is moeilijk.
, OUDERLIJK GEZAG
- Toekenning (gezagsco-ouderschap)
- Rechten (eerbied, respect, gezag, goederen, vertegenwoordiging, contact, toezicht)
- Plichten (respect voor kind, voorzien in levensonderhoud)
- Aansprakelijkheid
[oud] Burgerlijk wetboek
- Art. 1384 – De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun
minderjarige kinderen
UITZONDERINGEN
- Dagelijkse handelingen (stilzwijgend mandaat van zijn wettelijke vertegenwoordigers om dingen te
kopen)
o Bv. kind alleen naar de bakker laten gaan (normaal geen koopsovereenkomst aangaan met
minderjarige).
- Persoonlijkheids- en grondrechten (mening, onderwijs)
- Uitoefening van het ouderlijk gezag (ten aanzien van hun eigen minderjarige kinderen)
- Gezondheidszorg (Wet patiëntenrechten)
- Integrale jeugdhulp (o.a. informatierecht, participatierecht, privacy, menswaardige behandeling,
bijstand vertrouwenspersoon, klachtrecht)
- Gerechtelijke procedures (onderscheidingsvermogen)
Leeftijd is een makkelijk criterium maar appreciatie van de compatibiliteit (geval per geval) is moeilijker. Wie
gaat over deze bekwaamheid beslissen? Dit bestaat wel al, een arts wordt gevraagd een inschatting te maken,
omdat er vanuit wordt gegaan dat die persoon dat wel kan terwijl zij zich zelf niet altijd geschikt voelen.
Kunnen we deze inschatting ook door andere actoren laten doen?
REFLECTIE OVER DE HERVORMING VAN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
- Vanaf 12 jaar kan men verantwoordelijk zijn, dit is heel jong, vaak wordt de vraag gesteld of dit wel in
het individuele belang is van de jongere.
- Ouders: verplichtte verzekering (is dit wel betaalbaar, wat met de aansprakelijkheid?) → dekken
enkel kinderen tot 16 jaar.
- Ouders kunnen ook verantwoordelijk geacht worden maar ze kunnen nu wel tegenbewijs leveren (niet
door gebrek aan opvoeding). Dit wordt nu niet meer aanvaard tot 16 jaar, vanaf 16 jaar heb je wel die
discussiemogelijkheid.
ONTWIKKELING IVRK
DE AANLOOP NAAR HET VERDRAG
Verklaring van Geneve (1924):
1) Het kind moet voldoende mogelijkheden krijgen om zich zowel op materieel als op geestelijk vlak
normaal te kunnen ontwikkelen
2) Kinderen die hulp nodig hebben, moeten geholpen worden (het kind dat honger heeft moet eten
krijgen, het zieke kind moet verzorgd worden, …)
3) Het kind moet als eerste ondersteuning krijgen in tijden van nood
